Θρυμματισμένα υποβρύχια, μισοθαμμένα στην άμμο, πολυβόλα, προπέλες, αγκαθωτά συρματοπλέγματα και στα πόδια τους, ασταμάτητο να σκάει το κύμα της θάλασσας. Ενας καιρός όπως του Τέρνερ γεμίζει τον ορίζοντα και θολώνει τα όρια που ξεχωρίζουν τη θάλασσα από τον ουρανό. Ολα μοιάζουν να επιπλέουν μέσα σε παλίρροια ιστορίας, μύθου και ρομαντισμού και να πηγαίνουν τη μια εμπρός την άλλη πίσω, σαν απομεινάρια ξεχασμένα από καιρό.
Σαν ένα μαυσωλείο
Είναι το φορτίο στους νέους πίνακες του Ανσελμ Κίφερ· κατάσπαρτοι με πραγματικά υπολείμματα βουλιαγμένων πλοίων πάνω στον μουσαμά. Σε κάποιον από τους βαρείς ορίζοντες εμφανίζεται ένα χέρι που δεν είναι ξεκάθαρο αν χαιρετά, κολυμπά ή πνίγεται. Είναι περισσότερο σαν τους αντικατοπτρισμούς εκείνους που βλέπουν οι ναυτικοί ή οι ταξιδιώτες της ερήμου. H ιστορία ή ο μύθος που έχει να αφηγηθεί ο Κίφερ διαδραματίζεται σε μια σειρά έργων τα οποία παρουσιάζονται στην γκαλερί Γουάιτ Κιουμπ του Λονδίνου, ένα κτίριο που, όπως γράφει ο Αντριαν Σιρλ στον «Γκάρντιαν», μοιάζει το ίδιο, με το σχήμα, τα χρώματα, την όψη του να είναι σαν ένας τεράστιος πίνακας του Ανσελμ Κίφερ. Σαν ένα μαυσωλείο, όπως, ερειπωμένο εμφανίζεται σε μια παλιά φωτογραφία. Αν μη τι άλλο, το κτίριο και η τέχνη εντός παρουσιάζουν μιαν αξιοσημείωτη και ταιριαστή ομοιότητα.
Στην άκρη του κτιρίου, σε έναν άδειο τοίχο υπάρχει μια επιγραφή γραμμένη από τον ίδιο τον Κίφερ με τα λόγια: «Χρόνος, το μέτρο του κόσμου – Μοίρα των ανθρώπων. Το νέο δόγμα του πολέμου: οι ναυμαχίες επανέρχονται ανά 317 χρόνια. Για τον Χλέμπνικοφ». Εδώ και 20 χρόνια, ο ξεχασμένος αυτός Ρώσος ποιητής μοιάζει να έχει στοιχειώσει τον Κίφερ. O Χλέμπνικοφ ήταν ο ιδρυτής του ρωσικού φουτουρισμού. Μια από τις πολλές, πλατωνικές ιδέες του ήταν να καθαρίσει τη ρωσική γλώσσα από τις έξωθεν επιρροές της και τις ξένες παρεμβολές της. Εφηύρε μιαν αποκαθαρμένη γλώσσα και σε αυτήν έγραψε τα ποιήματά του. Πέθανε το 1922 και το φέρετρό του ήταν διακοσμημένο με ένα γαλάζιο πλανήτη Γη και έφερε τα λόγια: «O πρόεδρος του πλανήτη Γη, Βέλιμιρ A΄». Τον διατηρούν ακόμη στη μνήμη οι ιδιαιτερότητές του αυτές και το ότι έζησε την εποχή που έζησε. Μια από τις περίφημες ιδέες του περί της κυκλικής επανάληψης, ανά αιώνες, των ναυμαχιών, επανέρχεται τώρα στο έργο του Ανσελμ Κίφερ.
Στον κατάλογο, ο κριτικός και διοργανωτής της έκθεσης, Κέβιν Πάουερ, διατείνεται ότι ο Κίφερ έχει εγκαταλείψει πια τις παλαιότερες εμμονές του με τη γερμανική ιστορία, ιδιαίτερα την κληρονομιά του B΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ομως, κοιτάζοντας τους νέους πίνακές του είναι αδύνατον να μη φέρει κανείς στο μυαλό εικόνες ναυτικών μαχών. Πάνω και γύρω από τα σκάφη που απεικονίζει, αναγράφονται τα ονόματα των πλοίων και οι επιφάνειες, γεμάτες υλικά σκαφών, είναι σχεδόν σαν αληθινές επιφάνειες θαλασσών, όπου έγιναν ναυμαχίες. Και αυτές οι επιφάνειες είναι τόσο πυκνά σκεπασμένες με υλικά, λάδια, μολύβια, πλαστικά κ.ά., που μοιάζουν σαν να μην έχουν ζωγραφιστεί καθόλου. Τα χρώματα είναι της σκουριάς και της αλμύρας, το γκρίζο των πολεμικών πλοίων και της φθοράς, σαν οι πίνακες οι ίδιοι να δέρνονταν επί χρόνια από ανέμους, θύελλες, ήλιο και παγωνιές. Αλλά και στην πραγματικότητα ο Κίφερ αφήνει τους μουσαμάδες και τα υλικά του στο ύπαιθρο για καιρό, ώστε να υποστούν όλες τις καιρικές αλλαγές· ή τα αφήνει σε σωρούς μέσα σε υπόγεια απ’ όπου τα αποσύρει μερικές φορές και μετά 10 χρόνια και δουλεύει πάνω τους, έτσι αλλοιωμένα όπως τα έχει αφήσει ο χρόνος, ώστε να έχουν και τη φυσική όψη της φθοράς, την οποία θέλει να αναπαραστήσει.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο Κίφερ δεν δημιουργεί, αλλά αναδημιουργεί ή, στη χειρότερη περίπτωση, μιμείται. Θα ήταν όμως ένα λάθος που υποβαθμίζει το έργο του. Ισως να μη λέει την αλήθεια, όταν λέει ότι αυτό που τον τραβά στα υποβρύχια είναι το απλό σχήμα τους. Ομως, ένας καλλιτέχνης όταν πιστεύει, όπως ο Κίφερ, σε αυτό που κάνει θα πρέπει να έχει την άνεση να μην είναι ακριβής, να παρασύρεται και από ένα ψέμα, αν αυτό είναι δημιουργικό. Και έτσι συμβαίνει με τον Κίφερ εδώ και 30 χρόνια.
Ανθρώπινο και ιστορικό
Το πλαίσιό του είναι η ιστορία, η πρόσφατη γερμανική ιστορία, όσο και αν την αποκόβει από τις κοινωνικές της ρίζες και τη βλέπει σαν μύθο. Γι’ αυτό ο κύκλος του Χλέμπνικοφ είναι κάτι πρακτικά χρήσιμο και αποτελεσματικό στην τέχνη του, γιατί του επιτρέπει να ξαναζωντανεύει εκείνα τα σπασμένα σκάφη του 20ού αιώνα, κάτω από το φως πραγματικών ή φανταστικών ναυμαχιών, μακρινών ταξιδιών, χαμένων ή κερδισμένων πολέμων. Το φως αυτό είναι η αναγνώριση του ανθρώπινου, αλλά και του ιστορικού στοιχείου στα περασμένα γεγονότα. Και της θέσης τους μέσα στην ατέρμονη πορεία του κόσμου.