Τάκης Θεοδωρόπουλος: «Το μυθιστόρημα του Ξενοφώντα». Εκδόσεις «Ωκεανίδα», 2004, σελ. 316.
Εκ πεποιθήσεως ακραιφνής ολιγαρχικός, ανίατα φιλόδοξος, απροκάλυπτα φιλολακωνικός, μυημένος όσο λίγοι στην πολεμική τέχνη, αλλά και στη διπλωματική δεοντολογία της εποχής του, πείσμων και σχολαστικός, όταν περιγράφει τα περί εαυτού, ο Ξενοφών επέζησε ως συγγραφέας, διατηρώντας επί αιώνες μια θέση στις βιβλιοθήκες των επαρκών αναγνωστών ανά τον κόσμο. Παρά τις εμφανέστατες ελλείψεις του από υφολογικής πλευράς και παρά τη μάλλον μέτρια, ενίοτε αβαθή φιλοσοφική του σκέψη, ο ακαταπόνητος επικεφαλής των Μυρίων, οι οποίοι κατόρθωσαν σε πείσμα των περιστάσεων να διασχίσουν ιδιαίτερα επικίνδυνες περιοχές της Ασίας, επιστρέφοντας στα πάτρια, υπήρξε ένας σημαίνων μάρτυρας των ρευστών, αντιφατικών, κατά πολλούς μάλιστα αντιηρωικών εκείνων χρόνων.
Ο Τάκης Θεοδωρόπουλος, έμπειρος, συστηματικός μελετητής του αρχαιοελληνικού και όχι μόνον ήθους, προσεγγίζει με υποδειγματική νηφαλιότητα τον στρατηγό – υπέρμαχο ενός ουτοπικού κλέους, αυτήν την «αττική μέλιττα», όπως τον αποκάλεσε με έμφαση ο Κικέρων, όχι δήθεν για να τον αποκαταστήσει ή απλώς να τον αναπαλαιώσει, κάτι που ως εκ των πραγμάτων δεν χρειάζεται πλέον ο Ξενοφών, αλλά για να τον μεταγράψει αυτούσιο και αλώβητο στο δικό μας παρόν, στους σύγχρονους, δηλαδή κειμενικούς τόπους.
Πρόκειται για έναν παράδοξο μισθοφόρο, για έναν ρηξικέλευθο πλάνητα. Είναι ο τολμητίας που αυτοβιογραφείται, ενώ οι υπόλοιποι διάσημοι και μη συγκαιρινοί του ασχολούνται κατ’ εξοχήν με το αφηρημένο, παραπειστικό, μυστικοπαθές «ον» εν γένει. Το πρωτοπρόσωπο ρήμα «καθεύδω» των λυρικών εξομολογήσεων της Σαπφούς αντηχεί ευκρινώς στο μεταγενέστερο εκείνο «Τι κατάκειμαι; H δε νυξ, προβαίνει» της «Κύρου Αναβάσεως».
Αυτή η πανστρατιά των αντινομιών, των περιπετειών χωρίς τέλος, των αλλεπάλληλων πολιτικών ακροβασιών ή μηχανορραφιών, των εξαντλητικών αναφορών στη θλιβερή πραγματικότητα του στρατώνα, αλλά και στις ποικίλες σωκρατικές εμμονές, αυτή η ανενδοίαστη ομολογία πίστεως στη δυνατότητα σύζευξης του σπαρτιατικού προτύπου βίου με την αθηναϊκή εντροπία και τη μανική αναζήτηση της αρετής, συνιστά τον κύριο κειμενικό ιστό στη συγκεκριμένη, καλώς οργανωμένη εκδοχή του ξενοφώντειου πάθους, που μας προτείνει σήμερα ο Τάκης Θεοδωρόπουλος. Το ίνδαλμά του είναι εν ολίγοις ένα γνήσιο τέκνο του άγους της ηττημένης Αθήνας του Πελοποννησιακού Πολέμου, που έρχεται κοντά μας όχι για να μας διαφθείρει ψυχικά, όπως θα επιχειρηματολογούσε αίφνης ένας άλλος Ανυτος, αλλά αντιθέτως για να μας κάνει να αναστοχαστούμε τη διαχρονικότητα της αγωνίας μας, τον παρατεταμένο, κάποτε ιδιαίτερα ψυχοφθόρο δυισμό μας, τον διχασμό μας ανάμεσα στην αναίτια έπαρση και τη μοιραία σύγκρουσή μας με τις δυνάμεις του Κακού. Αλλωστε, όπως επεσήμανε ήδη ο Ιταλο Καλβίνο, το 1978: «Στον Ξενοφώντα διαγράφεται ήδη καθαρά, με όλα τα όριά της, η σύχρονη, ηθική της απόλυτης τεχνικής αποτελεσματικότητας, τού να στέκεται κανείς «στο ύψος των περιστάσεων», να κάνει καλά τη δουλειά που πρέπει να γίνει, ανεξάρτητα από την αξιολόγηση της προσωπικής του συμμετοχής με όρους οικουμενικής ηθικής […] O στρατός των Ελλήνων που ελίσσεται ανάμεσα στα φαράγγια και τα ποτάμια […] εμπνέει μια συμβολική αγωνία που ίσως μονάχα εμείς, σήμερα, μπορούμε να κατανοήσουμε» (βλ. «Γιατί να διαβάζουμε τους κλασικούς», εκδόσεις Καστανιώτη, 2003, σελ. 33 επ.).
Αυταπάτη οριακών διαστάσεων ή έμπρακτη συνέπεια; Ψευδαίσθηση, ή μήπως αιματηρή, καθόλα έγκυρη προσήλωση στην άφθιτη ιδέα και στην πράξη της ανδρείας; H ζωή του Ξενοφώντα είναι η εμβληματική όψη του καθήκοντος. Από τις Πύλες της Βαβυλώνας, που έφθασε ασθμαίνων, έως στον Σκιλλούντα της μέσης Πελοποννήσου, όπου καταδέχθηκε να υποδυθεί τον πρόξενο της Σπάρτης, ο Ξενοφών του Τάκη Θεοδωρόπουλου μάς συναρπάζει με την επικαιρική αλήθεια του.
Αντί να υπομνηματίσει τον βίο ενός πολυάσχολου τυχοδιώκτη, ενός απρόβλεπτου οπορτουνιστή, όπως επιπόλαια θα τον χαρακτήριζαν κάποιοι άλλοι, το «Μυθιστόρημα του Ξενοφώντα» ακυρώνει αποστάσεις και χρονικές συγκυρίες, προβάλλοντας έναν σπαρασσόμενο κόσμο, που σε ένα μεγάλο βαθμό αντανακλά, μεταξύ άλλων, εφιάλτες και δηώσεις, που επείγονται να εξασφαλίσουν οι πυρηνικοί ή μη πόλεμοι του επισφαλούς μέλλοντός μας. Συνοψίζοντας τα ξενοφώντεια άλγη, ο Τάκης Θεοδωρόπουλος αναδεικνύει με πληρότητα την ανθρώπινη απορία. Αυτός ο «ωραίος σαν τον Αλκιβιάδη, πλην όμως σεμνός και ντροπαλός», όπως ήθελε τον Ξενοφώντα ο Διογένης Λαέρτιος, είναι εδώ ο ευπατρίδης – μισθοφόρος, που έχει ορκιστεί να υπερβεί τον εαυτό του.