H επίσκεψη στην Πομπηΐα είναι για μερικούς εμπειρία απογοητευτική. H φθορά, η κλοπή, ο ήλιος έχουν καταστρέψει την εντύπωση ενός θαυμαστά διατηρημένου χαμένου κόσμου, που τόσο ζωντανά τον περιγράφουν εκείνοι οι οποίοι πρώτοι τον ανακάλυψαν. O Αλεξ Μπάτεργουερθ είναι ιστορικός και αρχαιολόγος, ο Ρέι Λόρενς θεατρικός συγγραφέας και στο βιβλίο τους «H ζωντανή Πομπηΐα» που εκδόθηκε πρόσφατα (εκδ. Βάιντενφελντ και Νίκολσον, 386 σελ. 20 στερλίνες) συνεισφέροντας, ο πρώτος τα τελευταία στοιχεία ερευνών και ο δεύτερος, σάρκα και οστά, προσπαθούν να αναβιώσουν τον κόσμο εκείνο όπως ήταν στην καθημερινότητά του, όταν τον βρήκε το κακό.
Δεν είναι όμως ακριβώς ενσταντανέ της ζωής της πόλης την ώρα της καταστροφής. Την ιστορία τους, καθώς γράφει η Τζέιν Στίβενσον στην «Ομπζέρβερ», την αρχίζουν 25 χρόνια πριν, το έτος 54 όταν ο Νέρων ανέβηκε στον θρόνο. Για τον ρωμαϊκό κόσμο η περίοδος εκείνη ήταν αισιόδοξη, παρά τα δεινά που την είχαν πλήξει· η μεγάλη πυρκαγιά της Ρώμης το έτος 64 ήταν τεράστια καταστροφή που πλάι της η έκρηξη του Βεζούβιου ήταν ένα δράμα τοπικής σημασίας. O νέος εκείνος και ανεύθυνος αυτοκράτορας μαζί με μια κλίκα εξίσου ανεύθυνων πλουτοκρατών, έσπρωχναν τη ρωμαϊκή οικονομία σε βαθύ κατήφορο και η πτώση αυτή εμποδίστηκε μόνο για λίγο με τη λεηλασία της Ιερουσαλήμ και την κάποια ανακούφιση που έφεραν οι θησαυροί του Ναού.
Ομως, ο κόλπος της Νεαπόλεως παρέμενε ένας από τους τόπους της Ιταλίας όπου οι πλούσιοι αρέσκονταν να κάνουν διακοπές ή να ζουν μόνιμα. Οι προύχοντες της περιοχής συμπεριελάμβαναν στις τάξεις τους συγγενείς του Νέρωνα και της συζύγου του, η πόλη όμως δεν ήταν πλούσια. Το γόνιμο ηφαιστειακό έδαφος της περιοχής ήταν παραγωγικό, αλλά τα κέρδη δεν πήγαιναν στα χέρια των πολιτών. Ενδεικτικό από αυτήν την άποψη είναι το γεγονός ότι, από τα γυναικεία πτώματα που βρέθηκαν, μόνο το ένα στα δέκα, έφερε κοσμήματα. O πλούτος του τόπου διοχετεύονταν στην ικανοποίηση των επιθυμιών των λίγων.
Μερικές από τις προσωπικές ιστορίες που ο Μπάτεργουερθ συγχωνεύει στο σώμα της μυθοπλασίας του Λόρενς ανήκουν σε γνωστά άτομα. Οι επώνυμοι είναι εκείνοι που αφήνουν τα χνάρια τους στην ιστορία, ενώ οι ανώνυμοι, οι σκλάβοι, οι χωρικοί, οι ναυτικοί δεν αφήνουν τίποτα. ΄H σχεδόν τίποτα δεν κρατάει η ιστορία. Οι συγγραφείς, όμως, νοιάζονται να δώσουν μια κατανοητή άποψη της υποδομής της ζωής στην Πομπηία, γι’ αυτό και μελέτησαν πολύ προσεκτικά όλα τα στοιχεία που προσκομίζουν τα πτώματα, τα οποία βρέθηκαν. Αυτά δείχνουν ότι οι σκλάβοι είχαν παραμορφωμένα σώματα από την πολλή δουλειά και κατατρύχονταν από αρρώστιες.
Αλλες ασθένειες διατρέχουν όλες τις τάξεις. Οι πάντες, από τον Νέρωνα και κάτω, έπασχαν από οδοντικά προβλήματα και φαίνεται ότι οι Ρωμαίοι ουδέποτε κατόρθωσαν να αναπτύξουν μια στομαστική υγιεινή, με αποτέλεσμα να ενδημεί η κακοσμία που τη μνημονεύει κι ο Κάτουλλος στα ποιήματά του. Δεν ήταν, όμως, μόνο του στόματος. H κακοσμία ήταν γενικό φαινόμενο των ρωμαϊκών πόλεων. Τα ρωμαϊκά σπίτια είχαν νεροχύτες, τα απόνερα όμως χύνονταν στον δρόμο. H δυσωδία της Πομπηίας ήταν τόση, που ουδείς σύγχρονος επισκέπτης, αν μαγικά μεταφερόταν εκεί, θα μπορούσε να την υποφέρει.
Από άλλες απόψεις, η καθημερινότητα της Πομπηίας μοιάζει πολύ σύγχρονη. Διαφήμιση, πολιτικά φυλλάδια και συνθήματα, υποσχέσεις, δοσοληψίες, απατεωνιές, κόλπα, απιστίες, όλα δείχνουν ότι ο εγγράμματος πληθυσμός, βομβαρδιζόταν από λόγια κούφια και εικόνες. Πολλά αναφέρονταν στο σεξ, παντοίας μορφής. Σοκάρισε τους ερευνητές και τους επισκέπτες του 18ου και του 19ου αιώνα, ο πλούτος και η ποικιλία των σεξουαλικών αναπαραστάσεων, στα ιδιωτικά και τα δημόσια κτίρια της πόλης. Οπως και τα σχέδια και οι διαφημίσεις για παροχή παντός είδους σεξουαλικών υπηρεσιών. Οι συγγραφείς δεν ξεχνούν να υπογραμμίσουν ότι πρόκειται για μια μεταβατική εποχή όπου το περαστικό μοιάζει να είναι μόνιμο χαρκατηριστικό.
Το τέλος λέγεται αρκούντως φρικιαστικά. Δύο εκρήξεις, δύο διαδοχικά κατόπιν κύματα θέρμης και στάχτης. Που σήμαιναν για όσους παγιδεύτηκαν, 16 ώρες μαρτυρίου. H οικογένεια του Ιούλιου Φιλίππου, 18 άνθρωποι μεταξύ τους μια έγκυος, ένα δίχρονο παιδί κι ένας 70χρονος γέρος έζησαν τόσο μέσα σε αφύσικο σκοτάδι έως ότου εξέπνευσαν από ασφυξία. Το επίτευγμα του βιβλίου είναι ότι τους καθιστά οικείους κι ανθρώπινο το δράμα τους, στον αναγνώστη.