Κ οντά στην πολυσύχναστη παραλία του Λαγανά, βρίσκεται ένα ονειρικό κομμάτι της παλιάς Ζακύνθου, η ιταλικής τεχνοτροπίας έπαυλη «Σαρακίνα». Ερειπωμένη, στην κορφή ενός λόφου, ανάμεσα σε μια κατάφυτη έκταση, η εξοχική βίλα της οικογένειας Λούντζη ανακαλεί στη μνήμη το αρχοντικό παρελθόν του νησιού και θυμίζει τα μεγάλα ιταλικά σπίτια της υπαίθρου, που ήταν οργανωμένα γύρω από φυτείες και αγροκτήματα ενώ χρησίμευαν ως τόποι αναψυχής για τους ενοίκους. Η έπαυλη «Σαρακίνα» έχει λόγο πλέον να περιμένει ένα καλύτερο μέλλον, που μπορεί να συνδεθεί όχι μόνο με την ανάδειξη του ζακυνθινού πολιτισμού, αλλά και με την ανάπτυξη ενός ερευνητικού δικτύου για τις ελληνο-ιταλικές πνευματικές επαφές μέσα από τον πολιτισμό των Επτανήσων.
Τις μεγάλες αυτές προσδοκίες για τη διάσωση, την αποκατάσταση και την επανάχρηση του παλιού αρχοντικού επενδύει ένα νεοϊδρυθέν σωματείο, «Οι Φίλοι της Σαρακίνας Ζακύνθου», που γεννήθηκε με κοινή απόφαση της οικογενείας Λούντζη και του Μουσείου Μπενάκη. Οι «Φίλοι», που συγκαταλέγουν ανάμεσά τους τον πρώην πρωθυπουργό κ. Γεώργιο Ράλλη και πολλούς ακόμη καταξιωμένους ανθρώπους διαφόρων ειδικοτήτων, ευελπιστούν να προκαλέσουν το ευρύτερο ενδιαφέρον για ένα εγχείρημα που σκοπό έχει να αναζωογονήσει και να οργανώσει το ενδιαφέρον για τον επτανησιακό πολιτισμό και να συσπειρώσει ανθρώπους και ιδέες. Η αποκατάσταση και η λειτουργία της έπαυλης θα είναι στην ευθύνη του «Ιδρύματος Σαρακίνας Ζακύνθου».
Από τον 19ο αιώνα
Η «Σαρακίνα» είναι το πιο σπουδαίο δείγμα της αρχιτεκτονικής εξοχικών επαύλεων που έχει διασωθεί από την προσεισμική Ζάκυνθο και ένα από τα μεγαλύτερα του είδους στο Ιόνιο. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς χτίστηκε, αλλά η ανέγερση υπολογίζεται στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα. «Ενας από τους βασικούς στόχους είναι να αναστηλωθεί το κτίριο», λέει ο ιστορικός Δημήτρης Αρβανιτάκης εκ μέρους του Μουσείου Μπενάκη, γεν. γραμματέας των «Φίλων». «Οι ευγενείς βάσει εθιμικού δικαίου διατηρούσαν ένα σπίτι στην πόλη και ένα σπίτι στην εξοχή. Δεν ήταν απλά μία βίλα, αλλά είχε λειτουργίες αγροτικές και αναψυχής σύμφωνα με το ιταλικό πρότυπο, που θυμίζουν τις ταινίες του Βισκόντι. Δίπλα στην έπαυλη «Σαρακίνα» διασώζονται το παρεκκλήσι, το σπιτάκι του επιστάτη και άλλα βοηθητικά οικήματα».
Στις αρχές του 2006 θα συσταθεί, υπό την επίβλεψη του καθηγητή Διονύση Ζήβα (προέδρου των «Φίλων» με αντιπρόεδρο τον Αγγελο Δεληβοριά), μία ομάδα αρχιτεκτόνων και μηχανικών για να προχωρήσουν σε αποτύπωση και προμελέτη. Σκοπός είναι να υπάρξει μία συγκροτημένη πρόταση ούτως ώστε η αποκατάσταση της «Σαρακίνας» και η νέα της χρήση να θέσουν υποψηφιότητα για χρηματοδότηση από το Δ΄ ΚΠΣ. Αναγκαία θα είναι η επιπλέον χρηματοδότηση, γι’ αυτό θα διερευνηθούν δυνατότητες τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα, ενώ εντυπωσιακή είναι η έως σήμερα αδιαφορία των τοπικών φορέων της Ζακύνθου.
Η πρωτοβουλία για τη διάσωση του κτίσματος ανήκει στους ιδιοκτήτες Νίκο και Μαρία Λούντζη, οι οποίοι προσέγγισαν το Μουσείο Μπενάκη που θα μπορούσε πλέον να περιβάλει το εγχείρημα με κύρος και επιστημονική γνώση. Από τα επιφανέστερα μέλη της οικογενείας Λούντζη υπήρξε ο ιστορικός Ερμάνος Λούντζης (1806 – 1868), ο οποίος, όπως μας πληροφορεί ο Δημήτρης Αρβανιτάκης, ήταν σπουδαίος ιστοριογράφος που «επιχείρησε να δώσει μια απάντηση στους Αθηναίους ιστοριογράφους που αμφισβητούσαν την ελληνικότητα των Επτανήσων». Το αρχείο του Ερμάνου Λούντζη έχει δωρηθεί από τους απογόνους στο Μουσείο Μπενάκη, το οποίο προτίθεται να μεταφράσει από τα ιταλικά το έργο του.
Πολυδύναμο πολιτιστικό κέντρο
Η σημαντικότερη πτυχή του έργου αφορά τη μελλοντική χρήση και λειτουργία της έπαυλης. «Ολα τα αρχεία της Ζακύνθου καταστράφηκαν από τον σεισμό και την πυρκαγιά του 1953», εξηγεί ο Δημήτρης Αρβανιτάκης. «Ο,τι σώζεται βρίσκεται σε επτασφράγιστα ιδιωτικά αρχεία ή στην κατοχή της Εκκλησίας. Ως το 1953 υπήρχαν αρχεία που χρονολογούνταν αδιαλείπτως από το 1485. Συνεπώς, η έπαυλη «Σαρακίνα» θα μπορούσε να γίνει ο τόπος συγκέντρωσης ιδιωτικών αρχείων, έργων επτανησιακής τέχνης και εικόνων. Η δημιουργία μιας βιβλιοθήκης επτανησιακού πολιτισμού θα μπορούσε να γίνει πόλος έλξης υλικού προς μελέτη, ενώ η ύπαρξη συνεδριακού κέντρου θα φιλοξενούσε συναυλίες, συνέδρια και παραστάσεις, καθιστώντας την έπαυλη ένα πολυδύναμο πολιτιστικό κέντρο».
Μία ακόμη ιδέα αφορά στη δημιουργία ξενώνων για ξένους φοιτητές και ερευνητές που σε συνεργασία με Πανεπιστήμια του εξωτερικού θα έρχονταν στη Ζάκυνθο για μαθήματα και μελέτη. Κάθε χρόνο θα μπορεί να οργανώνονται εβδομάδες συναντήσεων Ελλήνων και ξένων ερευνητών με αντικείμενο θέματα ελληνο-ιταλικά με μεγάλο εύρος από την Ιστορία, την Τέχνη ή τη Φιλολογία, ενώ εκθέσεις πλατύτερου ενδιαφέροντος σε συνεργασία με ελληνικά ιδρύματα αλλά και τα Μουσεία Σολωμού και Μεταβυζαντινής Τέχνης στη Ζάκυνθο θα μπορούσαν να συσπειρώσουν ένα οργανωμένο ενδιαφέρον.
Η «Σαρακίνα» είναι σήμερα ερειπωμένη και περιμένει τον νέο της ρόλο για να δώσει το πνευματικό αντίβαρο στη Ζάκυνθο που έχει παραδοθεί σχεδόν αποκλειστικά στον τουρισμό άμεσης εξαργύρωσης. Μετά την πρόσφατη και ανεξήγητη καταστροφή της ιστορικής εκκλησίας της Αγίας Μαύρας, μαζί με όλους τους θησαυρούς που περιέκλειε, η ιστορική φυσιογνωμία της Ζακύνθου χρειάζεται τόνωση και ιδέες που προσβλέπουν στο μέλλον. Η σκιά του καταστρεπτικού σεισμού του 1953 μπορεί να εξελιχθεί σε ζωογόνο αφετηρία για την ανασυγκρότηση της αυτοσυνειδησίας του νησιού αλλά και την βαθύτερη μελέτη του πολιτισμού του Ιονίου.
