Ανδρέας Πανταζόπουλος
Η Γαλλία φλέγεται; Η εξέγερση των προαστίων
εκδ. Πόλις, σελ 73
Για την εξέγερση των γαλλικών προαστίων γράφτηκαν κάμποσα κείμενα στον ελληνικό ημερήσιο και περιοδικό Τύπο -δεν αναφέρομαι σε ρεπορτάζ ή μεταφράσεις-, ορισμένα από τα οποία είχαν πράγματι κάτι να πουν. Περίμενα να βρω ανάμεσά τους και να διαβάσω κείμενο του Ανδρέα Πανταζόπουλου (γενν. 1960), του πιο ενήμερου από τους πολιτικούς μας επιστήμονες και αναλυτές για τη σημερινή ιδεολογική και πολιτική σκηνή της Γαλλίας, και απορούσα που δεν το έβρισκα. Η απορία λύθηκε: ετοίμαζε βιβλίο. Το βιβλίο πρόλαβε και κυκλοφόρησε, μεσούντος του Δεκεμβρίου 2005, και είναι το πρώτο που εκδίδεται διεθνώς(!) επί του θέματος. Μπορεί να πέφτω έξω, αλλά, δεδομένου ότι στη Γαλλία δεν έχει ασφαλώς εκδοθεί κανένα έως τώρα, πιθανολογώ ότι δεν θα έχει εκδοθεί ούτε σε κάποια άλλη χώρα.
Ο Α. Πανταζόπουλος, στο μικρό αυτό βιβλίο για την εξέγερση των προαστίων, έχοντας κυριολεκτικά υπόψη του όλα όσα γράφτηκαν στη Γαλλία γι’ αυτήν, θα καταγράψει τα γνωρίσματά της, θα αναζητήσει τα αίτιά της, θα συζητήσει τις ερμηνείες που δόθηκαν, θα προσπαθήσει να συλλάβει το ιδεολογικοπολιτικό νόημά της. Το μόνο που δεν θα βρει κανείς στις σελίδες του βιβλίου είναι μια σύντομη, έστω, εξιστόρηση των γεγονότων του Νοεμβρίου – η παράλειψη δεν οφείλεται στο ότι είναι πρόσφατα και κατά το μάλλον ή ήττον γνωστά, αλλά στο ότι, απλούστατα, δεν υπάρχουν γεγονότα να ιστορήσεις. Κάθε μέρα (ή μάλλον κάθε νύχτα) ήταν μια πιστή επανάληψη της προηγούμενης, άλλαζε απλώς ο αριθμός των πυρπολημένων αυτοκινήτων ή κτιρίων. Ενα μόνο αξιοσημείωτο γεγονός υπήρξε: η επιβολή των έκτακτων μέτρων – αυτή όμως προήλθε από την άλλη πλευρά.
Εξι γνωρίσματα
Η εικοσαήμερη γαλλική εξέγερση έχει, κατά τον Α. Πανταζόπουλο, τα εξής γνωρίσματα:
α) Είναι εξ αντικειμένου φυλετική.
β) Είναι ηλικιακά εφηβική.
γ) Δεν προβάλλει αιτήματα και διεκδικήσεις.
δ) Αποτελεί έργο «αυθόρμητα» συγκεντρωμένων μικροομάδων.
ε) Εξαντλείται στην τυφλή βία.
στ) Είναι τοπική, θεαματική, δικτυακά συντονισμένη.
Ολα τα παραπάνω γνωρίσματα τον οδηγούν να της αρνείται τον χαρακτηρισμό του κοινωνικού κινήματος και να την αποκαλεί «αντικίνημα».
Οι αιτίες της εξέγερσης είναι πολλαπλές, όπως και κάθε εξέγερσης άλλωστε, γενικότερες και ειδικότερες (σ. 66), μπορούν πάντως να συμπυκνωθούν, κατά τον συγγραφέα, στην «εξ αντικειμένου και πολύπλευρη υπονόμευση του γαλλικού ρεπουμπλικανικού ιδεώδους της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφότητας από τον νεοφιλελεύθερο, τον άναρχο πολυκοινοτισμό» (σ. 8). Ο μεταμοντέρνος πολυκοινοτισμός, αφ’ ενός, η συγκρότηση δηλαδή της κοινωνίας σε εθνοτικές κοινότητες, και ο οικονομικός νεοφιλελευθερισμός, αφ’ ετέρου, που προτείνει και εκθειάζει την ελαστικότητα της εργασίας και αντιμετωπίζει την κοινωνία ως επιχείρηση, σε αγαστή συμπόρευση οι δυο τους, παράγουν ανεργία, αποκλεισμό, γκετοποίηση, εξαθλίωση – και ανομικές εξεγέρσεις. Ο συγγραφέας, συζητώντας τις αιτίες της γαλλικής εξέγερσης, κάνει λόγο και για το κρίσιμο ζήτημα της εργασίας του βασικού αυτού στοιχείου της ατομικής ταυτότητας και του κοινωνικού δεσμού στο πλαίσιο της Rpublique. Η κριτική όμως που θέλει να ασκήσει σε όσους ερμηνεύουν την εξέγερση αποκλειστικά, μονοαιτιακά και αναγωγιστικά, διά του εργασιακού ζητήματος, τον οδηγεί, πιστεύω, να υποτιμήσει τελικά το ζήτημα αυτό, να υποτιμήσει, με απλά λόγια, την ανεργία. Οι νεαροί των προαστίων, όπου η ανεργία για τις ηλικίες μέχρι 25 χρονών φτάνει το 40%, ξέρουν ότι θα ζήσουν άνεργοι. Δεν ελπίζουν τίποτε, το σχολείο δεν τους εξασφαλίζει δουλειά, κανείς δεν τους υπόσχεται κάτι. Ανεργία συν γκέτο ίσον τυφλή εξέγερση. Τα παιδιά αυτά δεν θα γίνουν πολίτες της Γαλλικής Δημοκρατίας, όσα εγκώμια και αν εκφωνούμε υπέρ της, γιατί ο μόνιμα άνεργος δεν είναι πολίτης. Είναι πρώτη ύλη για χειραγώγηση κάθε είδους και προς κάθε κατεύθυνση. Στο ζήτημα της εργασίας η γαλλική Rpublique δεν έχει λύση, πώς μπορεί, λοιπόν, να ανακαταλάβει τα χαμένα εδάφη της στα προάστια;
«Συλλογική ατομικότητα»
Ο Α. Πανταζόπουλος, αφού συζητήσει, σχολιάσει, κρίνει τις ερμηνείες που προτάθηκαν, θα υποστηρίξει ότι η νυχτερινή εξέγερση των προαστίων ήταν «μια μνησίκακη κοινοτιστική και ατομικιστική ταυτόχρονα εξέγερση» (σ. 10). Δεν θα αρνηθεί τον κοινωνιολογικό χαρακτηρισμό της ως ανομικής, αλλά θα συμπληρώσει ότι όλες οι εξεγέρσεις αυτού του είδους είναι ««ωμά ατομικιστικές» (υπογραμμίζει ο συγγραφέας), όχι «κοινωνικές», αφού δεν μεταφέρουν κανένα αίτημα συλλογικού συμφέροντος, και αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους που είναι ιδιαίτερα βίαιες». (σ. 29). Ατομικιστική και κοινοτιστική ταυτόχρονα; Ναι, απαντά ο Α. Πανταζόπουλος, με τη βοήθεια του Λουί Ντυμόν (Louis Dumont), αφού η κοινότητα «συγκροτείται ως «συλλογικό άτομο», «ως συλλογική ατομικότητα» (υπογραμμίζει ο συγγραφέας), απέναντι σε άλλες ομοίως συγκροτημένες» (σ. 31). Αποτέλεσμα: «Από τη στιγμή που η φυλετική, πολιτισμική, κ.λπ., «διαφορά» συγκροτηθεί ατομικιστικά, μπορεί να προβαίνει στην ανεμπόδιστη επίδειξη του (ατιμασμένου, στην περίπτωσή μας) εγωισμού της, να (αυτο-)θυματοποιείται, η δράση της να προσλαμβάνει, μέσα σε συγκεκριμένες συνθήκες, εν δυνάμει ακόμα και (εμφυλιο-)πολεμικά χαρακτηριστικά» (σ. 31).
Πολιτικό ενδιαφέρον
Η πολιτική ανάλυση της εν λόγω εξέγερσης την οποία επιχειρεί ο συγγραφέας συνοδεύεται από ισχυρά στοιχεία πολεμικής. Το «Η Γαλλία Φλέγεται;» είναι ταυτόχρονα και ένα βιβλίο πολεμικής κατά των πολυπολιτισμικών διανοουμένων, των κοινωνιολόγων του ιδιαίτερου και του διαφορετικού, κατά της πολιτισμικής Αριστεράς και της Αριστεράς της διαφοράς (Gauche diffrentielle). Η πολεμική αυτή δεν έχει μόνο θεωρητικό ενδιαφέρον, έχει πρωτίστως πολιτικό, αφού όλοι οι παραπάνω μεταφέρουν στα προάστια, μέσω των κοινωνικών και κρατικών λειτουργών, των μελών και των στελεχών των φορέων τους, τη μηδενιστική ιδεολογία ότι ο Ρακίνας και η Ραπ είναι τελικά το ίδιο. Η εξέγερση του γαλλικού Νοέμβρη 2005 από άλλους θεωρήθηκε γεγονός που εμπνέει πολιτική αισιοδοξία και από άλλους ακριβώς το αντίθετο. Οι πρώτοι είδαν σε αυτήν την ανάδυση ενός νέου κοινωνικοπολιτικού υποκειμένου, δυνάμει επαναστατικού, οι δεύτεροι την έκφραση ενός πολιτικού μηδενισμού. Ο Α. Πανταζόπουλος ανήκει ασφαλώς στη δεύτερη ομάδα: αντιμετωπίζει με απαισιοδοξία το γεγονός και το πολιτικό πρόσημο που του προσγράφει είναι απολύτως αρνητικό.
Ο Ανδρέας Πανταζόπουλος συζητάει στο βιβλίο του τα τελευταία γαλλικά γεγονότα, με όρους της γαλλικής πολιτικής παράδοσης. Αυτό δεν σημαίνει ότι το βιβλίο αφορά μόνο τη Γαλλία, αφορά όλη την Ευρώπη, αφορά άρα και την Ελλάδα που αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα με τους δικούς της προφανώς όρους. Οσο διαδραματίζονταν τα γεγονότα στο Παρίσι και τις άλλες γαλλικές πόλεις, θυμάμαι Ελληνες πολιτικούς να κάνουν καθησυχαστικές δηλώσεις στους δημοσιογράφους ότι εμείς εδώ δεν αντιμετωπίζουμε κανένα τέτοιο ενδεχόμενο και αρκετούς διανοουμένους να ρητορεύουν με ενθουσιασμό για τους νεαρούς αρχαγγέλους του φωτός. Μακριά νυχτωμένοι και οι δυο τους από την πραγματικότητα, θα είχαν πολλά να ωφεληθούν από την ανάγνωση του βιβλίου.
* Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης είναι διευθυντής του περιοδικού Νέα Εστία.