Μια εκπομπή για τον πολιτισμό, που τα πρόσωπα και τα θέματά της προέρχονται από τον χώρο της Τέχνης και του πνεύματος, το «Παρασκήνιο» της ET1 συμπλήρωσε πριν από μερικές μέρες τα τριάντα του χρόνια, φτάνοντας τις 600 εκπομπές. O κατάλογος των προσωπικοτήτων, απέραντος: Σαχτούρης, Καστοριάδης, Αλεξάνδρου, Κωνσταντινίδης, Ιορδανίδου, Ταχτσής, Ιωάννου, Καββαδίας, Αξελός, Κουν, Αναγνωστάκης, Παξινού, Χορν, Τσαρούχης, Τσιτσάνης, Βαμβακάρης, Κατράκης, Ξυλούρης, Ντασέν… H λίστα των θεμάτων πλούσια: Αρχαίο δράμα, Λαϊκισμός, Φιλολογικά καφενεία, Αριστοφάνης, H προπαγάνδα της χούντας, Πρόσφυγες… Δουλειά χρόνων, υποδειγματική, από τις καλύτερες που έχει να δείξει η «καλή όψη» της τηλεόρασής μας. Οι σκηνοθέτες Λάκης Παπαστάθης και Τάκης Χατζόπουλος, με τους οποίους συνομιλήσαμε, είναι δύο, ας πούμε, συνώνυμα του «Παρασκηνίου» από το ξεκίνημά του, αφετηριακοί συντελεστές και βασικοί συνεργάτες του.
– Μια πρώτη σκέψη, ένα σχόλιο για τα τριάντα χρόνια…
Λ. Παπαστάθης: Το «Παρασκήνιο» έφτασε ώς εδώ χάρις και σε όσους δούλεψαν σ’ αυτό. H αναφορά ειδικά σ’ αυτούς που δεν υπάρχουν πια θα είναι, ας πούμε, το δικό μου σχόλιο. Και μόνον τα ονόματά τους αρκούν για να καταλάβει κανείς πολλά για το φάσμα και την ποιότητα των ανθρώπων του Παρασκηνίου: Τώνια Μαρκετάκη, Φρίντα Λιάππα, Λάμπρος Λιαρόπουλος, Χρήστος Βακαλόπουλος, Σταύρος Τορνές, Δημήτρης Δημογεροντάκης, Δημήτρης Γαλανάκης, Νικήτας Σιλέλης. Ολοι από τον χώρο του νέου ελληνικού κινηματογράφου, δημιούργησαν κάτι σαν μια ιδιόμορφη εθνική σχολή ντοκιμαντέρ που είναι το Παρασκήνιο, εκπομπή εν μέρει τηλεοπτική και εν μέρει κινηματογραφική. Και βέβαια, η Σούλα Αλεξανδροπούλου, η πρώτη δημοσιογράφος που δούλεψε στο Παρασκήνιο.
Από το 1976…
– Το ξεκίνημα; H πρώτη εκπομπή, το 1976, στην τότε EPT;
T. Χατζόπουλος: Ηταν μια ιδέα του Ροβήρου Μανθούλη, που ήταν τότε καλλιτεχνικός διευθυντής της EPT. Μας πρότεινε μια εκπομπή με θέματα καλλιτεχνικά. Την είπε «Παρασκήνιο» και κυριολεκτούσε: Τι γίνεται από πίσω. Εμείς δεν το είδαμε ακριβώς έτσι. Θελήσαμε, ως προερχόμενοι από το κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ, να του προσδώσουμε μιαν άλλη διάσταση, δεν μας αρκούσε να κάνουμε ρεπορτάζ…
Π.: «Δεν «καλύπτουμε» ένα γεγονός, το αποκαλύπτουμε». Ετσι συνοψίζαμε τη φιλοσοφία μας. Και κοινή πεποίθησή μας ήταν και παραμένει ότι η φόρμα μιας εκπομπής δεν είναι το ένδυμα του νοήματος, είναι το ίδιο το νόημα και η ηθική στάση του σκηνοθέτη και του δημοσιογράφου απέναντι στο θέμα.
Χ.: H πρώτη εκπομπή περιλάμβανε τρία θέματα: ο σκηνοθέτης Μίνως Βολανάκης, ο Θανάσης Βέγγος, που γύριζε μια ταινία τότε και ο Γιάννης Μαρκόπουλος. Ενα από τα πλαίσια που θέσαμε εξαρχής ήταν η κάθε εκπομπή να γίνεται αμιγές ντοκιμαντέρ, δηλαδή να μην εμφανίζεται ο δημοσιογράφος, ο σκηνοθέτης κ.λπ. Επίσης, οι ερωτήσεις να μην ακούγονται. Υπήρχαν, αλλά από τους ανθρώπους ζητούσαμε στην απάντηση να εμπεριέχεται και η ερώτηση. Θέλαμε εκπομπές – ντοκουμέντα. ..
– Οι ξεχωριστές εμπειρίες θα ήταν πολλές…
Π.: Ξεχωριστή εμπειρία είναι, κατά κύριο λόγο, η επικοινωνία με προσωπικότητες, αλλά και με «ανώνυμους» που έχουν δώσει εξαιρετικά κομμάτια. Θα φανταζόταν κανείς ότι η αιμοδοσία του «Παρασκηνίου» γίνεται επειδή μια προσωπικότητα δέχτηκε να μας δώσει συνέντευξη. Δεν είναι μόνο αυτό. Ενας άστεγος επαίτης, π.χ., μπορεί να ανανεώσει την εκπομπή και να δώσει συγκίνηση που δεν μπορεί να δώσει μια σημαντική προσωπικότητα η οποία δεν μπορεί ή δεν θέλει να ανοιχτεί.
Εποχή λογοκρισίας
– Οι σχέσεις με το κανάλι;
Π.: Περάσαμε πολλά πριν φτάσουμε να μην υπάρχει καμία παρέμβαση. Παλιότερα είχαμε κρούσματα λογοκρισίας. Στο δεύτερο «Παρασκήνιο» -που ήταν η Βουγιουκλάκη, η «Μάνα Κουράγιο» του Μπρεχτ σε ένα εργοστάσιο και ο Καλδάρας- πετσοκόπηκε, παίχτηκε μόνο λογοκριμένη η Βουγιουκλάκη. Στη συνέχεια υπήρχαν άνθρωποι που βλέπαν το «Παρασκήνιο» πριν προβληθεί. Εχω παρακολουθήσει άνθρωπο να προσπαθεί, μέσα σε τρομερή ένταση, να δει αν η εκπομπή πάει να «περάσει» κάτι που οι ίδιοι δεν μπορούν να αντιληφθούν εκ πρώτης όψεως.
– Οι προοπτικές, άμεσες και απώτερες;
Π.: Φέτος είναι μια πολύ καλή χρονιά. Σκηνοθέτες που ξεκίνησαν πριν από μερικά χρόνια στο «Παρασκήνιο» έχουν ωριμάσει και κάνουν εκπληκτικές εκπομπές. H εκπομπή είναι επίσης δοκιμαστήριο νέων σκηνοθετών. Αυτό έχει το ρίσκο του, αλλά και της δίνει νέες δυνάμεις, την ανανεώνει, είναι κι ο μόνος τρόπος να υπάρξει στο μέλλον…
Χ.: Τα θέματα που προτείνουμε φέτος δεν είναι είκοσι, είναι περισσότερα. Θα γίνουν τα είκοσι, κάποια μένουν για τη συνέχεια. Το «Παρασκήνιο» δεν είναι δεμένο με την επικαιρότητα. Βέβαια, κάποτε τα πράγματα υπαγορεύουν θεματολογία. Τώρα, π.χ., που υπάρχουν οι μετανάστες έχουμε κάνει πολύ καλές εκπομπές με τους ξένους στη χώρα μας. Οσα συμβαίνουν στην κοινωνία μάς αγγίζουν…
Οι νέοι εξουσιαστές
– Σε εποχές που δεν τις διακρίνει περίσσευμα ευαισθησιών…
Χ.: Το «Παρασκήνιο» προσπαθούσε πάντα να υπηρετήσει το θέμα ή τις απόψεις του ανθρώπου που επέλεγε να κινηματογραφήσει. Σήμερα στην τηλεόραση κυριαρχούν όχι τα θέματα, αλλά οι άνθρωποι που τα φέρνουν, οι παρουσιαστές τους – που προβάλλονται οι ίδιοι περισσότερο απ’ ό,τι τα θέματα. Εχουμε γεμίσει από τηλεανθρώπους που κάνουν εκπομπές όπου, τελικά, πουλάνε τον εαυτό τους.
Π.: Ετσι δημιουργήθηκαν οι νέοι εξουσιαστές που καθορίζουν τα πάντα. Οι ίδιοι που περιφέρονται στα κανάλια πλασάροντας τον εαυτό τους ως δημιουργοί εκπομπών, προβάλλονται και στα διάφορα περιοδικά ως οι αυθεντίες, οι καπάτσοι, οι οικονομημένοι. Είναι τυχαίο;
– Αλλοι άνθρωποι, άλλες αντιλήψεις. Αλλο το «Παρασκήνιο»…
Χ.: Για μένα το «Παρασκήνιο» υπήρξε, πρώτα απ’ όλα, το προσωπικό μου πανεπιστήμιο. Είχαμε τη μεγάλη τύχη κάνοντας αυτήν την εκπομπή να μάθουμε πολλά, να ασχοληθούμε, να μελετήσουμε, να βελτιωθούμε. Αλλά η πιο μεγάλη ικανοποίηση είναι όταν έρχεται ένας νέος σκηνοθέτης και κάνει ένα έργο που πραγματικά το παλεύει, που νιώθει ότι εντάσσεται μέσα στην παράδοση του «Παρασκηνίου». Αν το «Παρασκήνιο» συνεχίσει και πέρα από μας, με ανθρώπους που θητεύσανε σ’ αυτό, θα δημιουργηθεί μια καλή παράδοση που ελπίζω να συνεχιστεί…
Π.: Προσωπικά με συγκινεί το ότι ξαναπαίζονται εκπομπές τραβηγμένες πριν από πολλά χρόνια και εξακολουθούν να είναι ζωντανές, ξανανακαλύπτονται, δείχνουν την αξία τους.
Χ.: Υπενθυμίζω ότι εκπομπές του «Παρασκηνίου» προβάλλονται επίσης σε πανεπιστήμια, γίνονται διδακτικά εργαλεία σε σχολές, παντού… Σε πολλές εκδήλωσεις ή σε κάποιο ντοκιμαντέρ που ετοιμάζεται θα βρεις καινούργια και παλιά «Παρασκήνια». Σε πολλούς χώρους γίνονται προβολές και ακολουθεί συζήτηση. Σημαντική διείσδυση στον κοινωνικό – πολιτιστικό ιστό…
Π.: Και καθώς έχουν γίνει πολλά θέματα, υπάρχουν ενότητες για την αρχιτεκτονική, π.χ., ή για το ρεμπέτικο, τη ζωγραφική, το θέατρο… Και μέσα από εκεί αχνοφαίνεται κάτι από το πρόσωπο της Ελλάδος των τελευταίων τριάντα χρόνων.
– Φαντάστηκε κανείς ότι θα μαζευόταν ένας μικρός θησαυρός;
Π.: Θησαυρός όπως και να το δεις… Τι εννοώ; Θα απαντήσω με ένα παράδειγμα. Καμιά φορά συμβαίνει να χρειαζόμαστε αποσπάσματα από ένα παλιό «Παρασκήνιο» για τις ανάγκες ενός καινούργιου. H ET1 μάς τα κοστολογεί περισσότερο απ’ όσο πληρώνει η ίδια για μία εκπομπή. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει συνείδηση της πολυτιμότητας αυτού του κατατεθειμένου έργου…
Χ.: Βλέπω τους φοιτητές που έρχονται στο «Παρασκήνιο» να αντλήσουν υλικό για διάφορες εργασίες και σκέφτομαι: αυτός τελικά είναι ο πλούτος μιας πατρίδας. Πατρίδα δεν είναι τα βουνά και τα λαγκάδια. Πατρίδα είναι το τι ακουμπήσαμε πάνω σ’ αυτά τα χώματα…
