Για τρίτη συνεχή χρονιά, ένας φυσικός κέρδισε το βραβείο Τέμπλετον. Πρόκειται για ένα βραβείο που δεν είναι μόνο πιο «χρυσοφόρο» από το Νόμπελ -795.000 στερλίνες- αλλά και πιο αόριστο: βραβεύει «την πρόοδο των ερευνών και των ανακαλύψεων στο πεδίο της πνευματικής πραγματικότητας».
Την περασμένη Τετάρτη απονεμήθηκε στον Τζον Μπάροου, τον πολυμαθή κοσμολόγο του Κέμπριτζ· πέρυσι είχε απονεμηθεί στον Αμερικανό Τσαρλς Τάουνς, ο οποίος ανακάλυψε το μέιζερ (διάταξη ενίσχυσης και παραγωγής μικροκυμάτων)· πρόπερσι το πήρε ο Νοτιοαφρικανός Τζορτζ Ελις, που θέμα της έρευνάς του ήταν η μεγάλης κλίμακας δομή του χωροχρόνου. Τα τελευταία έντεκα χρόνια έχει επίσης απονεμηθεί στον Τζον Πόλκινχορν, ο οποίος παραιτήθηκε από την έδρα του καθηγητή Φυσικής στο Κέμπριτζ για να γίνει ιερέας, στον Φρίμαν Ντάισον, τον Βρετανό φυσικό που συμμετείχε στο πρόγραμμα του Λος Αλαμος, και στον Πολ Ντέιβις, τον Αυστραλό στοχαστή, συγγραφέα και κοσμολόγο. Μεγάλη εύνοια στους φυσικούς από ένα σαφώς θρησκευτικό βραβείο, που απονεμήθηκε για πρώτη φορά το 1979 στην Μητέρα Τερέζα.
Η «ανθρωπική αρχή»
Ο Μπάροου έγινε γνωστός έξω από το χώρο της αστροφυσικής πριν από 20 χρόνια, όταν διατύπωσε μια θέση που την αποκάλεσαν «ανθρωπική αρχή»: το Σύμπαν φαίνεται σαν να έχει προγραμματιστεί για να φτάσει στην εμφάνιση ευφυούς ζωής. Αυτή η θεωρία οδηγεί σε δύο μεγάλα ερωτήματα: υπάρχει κάτι το ιδιαίτερο στο Σύμπαν που οδηγεί νομοτελειακά στην εμφάνιση ευφυών όντων τα οποία μπορούν να το κατανοήσουν; Ή απλώς έτσι νομίζουμε, γιατί κοιτάζουμε πίσω στη μακρά διαδρομή του χρόνου η οποία, βέβαια, μας φαίνεται ότι είχε ως προδιαγεγραμμένο αποτέλεσμα την παρουσία μας στον κόσμο;
Ο Αϊνστάιν διατύπωσε μια εκδοχή του ίδιου ερωτήματος όταν παρατήρησε πως το πιο ακατανόητο πράγμα σχετικά με το Σύμπαν είναι το ότι είναι κατανοητό. Ο νομπελίστας Στίβεν Γουάινμπεργκ έδωσε μια άλλη εκδοχή όταν είπε, στο βιβλίο του «Τα πρώτα τρία λεπτά» που κυκλοφόρησε το 1977, ότι όσο πιο πολύ κατανοούμε το Σύμπαν, τόσο πιο άσκοπο μας φαίνεται.
Η επιστημονική έρευνα, ως επί το πλείστον, εστιάζει σε ένα μεγάλο θέμα και το ανάγει σε μικρότερα, πιο εξειδικευμένα και ακριβή ερωτήματα. Η φυσική, ωστόσο, ξεκινά από συγκεκριμένα ερωτήματα, για τα ατομικά σωματίδια, π.χ., ή τις πυρηνικές δυνάμεις και καταλήγει σε μεγάλα, ασαφή ερωτήματα όπως: Γιατί υπάρχουμε; Δεν είναι καθόλου παράξενο, λοιπόν, που ακόμα και φυσικοί οι οποίοι δεν πιστεύουν στον Θεό έχουν την τάση να τον επικαλούνται. Ο Αϊνστάιν είχε πει το περίφημο «Ο Θεός δεν παίζει ζάρια». Ο Στίβεν Χόκινγκ τέλειωσε το πιο διάσημο βιβλίο του υποστηρίζοντας ότι οι άνθρωποι μπορεί μια μέρα να διαβάσουν το μυαλό του Θεού. Ο Λέον Λέντερμαν έδωσε σε ένα βιβλίο του τον τίτλο «The God Particle». Αλλοι αφήνουν το ζήτημα της ύπαρξης του Θεού ανοιχτό, ενώ άλλοι δηλώνουν ρητά ότι πιστεύουν στον Θεό. Δεν είναι ακριβώς αυτό που θα περίμενε κανείς από την επιστήμη, η οποία έφτασε εδώ που βρίσκεται αποκλείοντας σταθερά το υπερφυσικό και ακολουθώντας τα αποδεικτικά ίχνη του φυσικού.
Κατανόηση του Σύμπαντος
Η κοσμολογία, ωστόσο, είναι μια παράξενη επιστήμη. Μπορεί να εξηγήσει, με μεγάλη σιγουριά, ολόκληρη την ιστορία του Σύμπαντος από το πρώτο δέκατο του δευτερολέπτου και μετά. Πριν από μερικά χρόνια, οι κοσμολόγοι έτειναν να πιστεύουν ότι σε λίγο καιρό ενδέχεται να είχαν ολόκληρη την απάντηση: θα μπορούσαν να εξηγήσουν πώς το Σύμπαν δανείστηκε ενέργεια από το πουθενά, φούσκωσε από το τίποτα, ξέσπασε σε αστρικό φως, εξερράγη σε σουπερνόβα και παρήγαγε μια πλειάδα στοιχείων, γεννώντας τελικά ένα πλάσμα αρκετά ευφυές ώστε να διαβάζει τον «Κώδικα Ντα Βίντσι».
Τώρα αυτός ο ενθουσιασμός έχει κάπως ξεθυμάνει. Οι φυσικοί δεν μπορούν να είναι σίγουροι αν τούτο το Σύμπαν είναι το μόνο που υπάρχει ή αν είναι ένα από τα δισεκατομμύρια σύμπαντα, εκείνο που στάθηκε τόσο τυχερό ώστε να «γεννήσει» τον Αριστοτέλη και την Οπρα Γουίνφρεϊ. Ενας Θεός ξέρει, όπως αρέσκονται να λένε πιστοί και άπιστοι. Οπως έγραψε ο Στίβεν Γουάινμπεργκ στο βιβλίο του «Τα τρία πρώτα λεπτά»: «Η προσπάθεια να κατανοήσουμε το Σύμπαν είναι ένα από τα ελάχιστα πράγματα που ανεβάζουν την ανθρώπινη ζωή από το επίπεδο της φάρσας και της δίνουν λίγη από τη χάρη της τραγωδίας».