Με απόλυτη πια βεβαιότητα ταυτίζει την ανασκαφή του στα Κανάκια με την μυκηναϊκή πρωτεύουσα της Σαλαμίνας. Εξι χρόνια μετά την έναρξη των ερευνών του στο νησί και υπό αντίξοοες συνθήκες, ο καθηγητής Γιάννης Λώλος καταλήγει ότι η ανασκαφή του «μπορεί να ταυτιστεί με την «αρχαία πόλι», δηλαδή την παλιότερη πρωτεύουσα της νήσου, στραμμένη προς τα νότια, που αναφέρεται από τον γεωγράφο Στράβωνα με την παρατήρηση ότι ήταν «έρημος» στην εποχή του». Τα ευρήματα μάλιστα είχαν κι άλλες εκπλήξεις αφού δείχνουν ότι το Μυκηναϊκό βασίλειο του νησιού συνδέεται και με τη Σαλαμίνα της Κύπρου!
Η πόλη του Αίαντα
Στα αποτελέσματα της εξάχρονης ανασκαφικής του δραστηριότητας ο κ. Λώλος (τα παρουσίασε χθες στο αμφιθέατρο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου σε εκδήλωση της Εταιρείας των Φίλων), υπογράμμισε πως η παλαιότερη πρωτεύουσα του νησιού αναφέρεται και ως «Κυχρεία» σε μία αποσπασματική επιγραφή του 1ου αι. π.Χ. από την Ακρόπολη των Αθηνών, υπήρξε μάλιστα «το αντικείμενο αναζήτησης περιηγητών και αρχαιολόγων από τις αρχές του 19ου αι.». Πρόκειται για την έδρα των Αιακιδών, του Αίαντα του Τελαμώνιου, του επιφανέστερου εκπροσώπου του ηγεμονικού οίκου της νήσου, γνωστού από την ελληνική παράδοση.
Το Μυκηναϊκό κέντρο στα Κανάκια περιλαμβάνει πυρήνα-ακρόπολη με πρόσβαση σε δύο λιμάνια, έχει αποκαλυφθεί όμως και σημαντικό τμήμα του οικιστικού ιστού της Υστερης Μυκηναϊκής εποχής όπου αναπτύσσεται οικοδομικό συγκρότημα από μεγάλα κτίρια ανακτορικού χαρακτήρα. Το κεντρικό, το κτίριο Γ δηλαδή, του ανακτορικού συγκροτήματος με δίδυμο μέγαρο στον πυρήνα του, καταλαμβάνει 750 τ.μ. και αναπτύσσεται σε τέσσερα διαδοχικά επίπεδα στα οποία αριθμούνται 33 δωμάτια.
Νησιωτική ηγεμονία
Το ενδιαφέρον είναι ότι για πρώτη φορά, όπως υπογραμμίζει ο κ. Λώλος, «τεκμηριώνεται με τόσα απτά αρχαιολογικά στοιχεία, το κέντρο μιας νησιωτικής ηγεμονίας της Μυκηναϊκής Ελλάδας».
Οι διεθνείς σχέσεις και ο ρόλος που έπαιξε αυτό το παραλιακό κέντρο φαίνονται και από κάποια κινητά ευρήματα όπως το κυπριακό τάλαντο χαλκού, ένα χάλκινο έλασμα από φολιδωτή πανοπλία ανατολικού τύπου που θεωρείται μοναδικό διότι «είναι σφραγισμένο με αιγυπτιακή βασιλική δέλτο (cartouche), συγκεκριμένα του Ραμσή του Δευτέρoυ του Μεγάλου, ηγετικής μορφής του τότε γνωστού κόσμου».
Αυτές οι κυπριακές μαρτυρίες στο Μυκηναϊκό βασίλειο της Σαλαμίνας όπως και τα στοιχεία που δείχνουν και χρονολογούν την εγκατάλειψή της, σχετίζονται και με τον ελληνικό εποικισμό της Κύπρου. O αναπληρωτής καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας είναι κατηγορηματικός όταν λέει ότι «η Μυκηναϊκή πρωτεύουσα της νήσου του Σαρωνικού είναι η απώτερη μητρόπολη της Σαλαμίνος της Κύπρου».
Οσο για το μοναδικό χάλκινο έλασμα, ο ανασκαφέας σημειώνει ότι έχει «βαρύνουσες προεκτάσεις στην αποτίμηση της εμβέλειας του Μυκηναϊκού βασιλείου της Σαλαμίνας αλλά πιθανότατα και στην πολεμική ιστορία της Ανατολικής Μεσογείου στο 13ο αι. π.Χ.».
Η ανασκαφή στα Κανάκια ξεκίνησε το 2000 και υποστηρίχθηκε οικονομικά από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, τον Δήμο Σαλαμίνας, το Ιδρυμα Γ. Κωστόπουλου, το ίδρυμα Ψύχα αλλά και ιδιώτες.
