Ταινίες κάθε είδους, από ντοκιμαντέρ μέχρι κωμωδίες, ασχολούνται με την αγωνία για επαγγελματική ασφάλεια, την προσπάθεια για οικονομικό κέρδος, αλλά και τις επιχειρηματικές πρακτικές, που βάζουν σε κίνδυνο το κοινό, αλλά και τους εργαζομένους τους. Σε κάθε δημοσκόπηση για τα μεγάλα, τα δυσβάσταχτα κοινωνικά ζητήματα στις περισσότερες χώρες του κόσμου, στις πρώτες θέσεις βρίσκονται η οικονομική ανέχεια και η ανεργία. Είναι ζητήματα που αφορούν ίσως περισσότερο απ’ ότιδήποτε άλλο τον σύγχρονο κόσμο και ο συνδυασμός απογοήτευσης και δυσπιστίας που έχει κυριεύσει τους ανθρώπους, δεν θα μπορούσε να μην εκφραστεί και στον κινηματογράφο. Το «Insider» του Μάικλ Μαν και η «Εριν Μπρόκοβιτς» του Στίβεν Σόντερμπεργκ είναι δύο ταινίες μυθοπλασίας, που ασχολήθηκαν με πραγματικές περιπτώσεις επιχειρηματικών εγκλημάτων. Το ντοκιμαντέρ «The Corporation» που είδαμε πριν από λίγους μήνες παρουσίασε τον -συχνά αδίστακτο- τρόπο με τον οποίο λειτουργούν κάποιες από τις μεγάλες επιχειρήσεις.
Τα κέρδη και η θεαματική εικόνα είναι συχνά πλασματικά και εμφανίζονται με ριψοκίνδυνες επενδυτικές μεθόδους, τις οποίες πληρώνει αργότερα πολύς κόσμος. Οπως συνέβη με τους επενδυτές και τους εργαζόμενους της Enron, της τεράστιας σε μέγεθος αμερικανικής εταιρείας που πτώχευσε, αφήνοντας περισσότερους από 20.000 άνεργους και χιλιάδες επενδυτές να έχουν χάσει τα πάντα. Οι επικεφαλής της εταιρείας, φυσικά, δεν είχαν την ίδια τύχη. Αποχώρησαν έγκαιρα, έχοντας εξασφαλίσει πάνω από ένα δισ. δολάρια εις βάρος των εργαζομένων και των επενδυτών, πριν αρχίσει η δική τους περιπέτεια στα δικαστήρια.
Το ντοκιμαντέρ «Enron, Καρχαρίες στο δωμάτιο» του Αλεξ Γκίμπνεϊ, που προβάλλεται ήδη από την Πέμπτη στις αίθουσες, αφηγείται με συναρπαστικό τρόπο την ιστορία της εταιρείας, της ανόδου και της καταβαράθρωσής της, σαν ένα ανατριχιαστικό θρίλερ με πολλές δόσεις μαύρου χιούμορ. Η περίπτωση της Enron είναι ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα στην ιστορία των επιχειρήσεων, όχι μόνο για τα οικονομικά μεγέθη, αλλά κυρίως για τη θρασύτητα, με την οποία τα μεγάλα αφεντικά της εταιρείας κίνησαν κάθε είδους νήματα με σκοπό το κέρδος και συνέχισαν να παρασύρουν τους δικούς τους ανθρώπους σε μια διαδρομή που δεν μπορούσε να έχει άλλη κατάληξη πέρα από την ολοκληρωτική καταστροφή. Ακόμη και όταν στον στενό κύκλο των υψηλόβαθμων στελεχών ήταν ολοφάνερο ότι το καράβι δεν βουλιάζει απλώς, αλλά ταξιδεύει προς την άβυσσο με υπερηχητική ταχύτητα, εκείνοι εξακολουθούσαν να παροτρύνουν τις χιλιάδες εργαζομένων να επενδύσουν τα πάντα στις «δικές τους» μετοχές.
Απίστευτα κέρδη
Στις καλύτερες ημέρες της η Enron, μια επιχείρηση ενέργειας, είχε φτάσει να είναι η έβδομη μεγαλύτερη αμερικανική εταιρεία. «Ρωτήστε γιατί» ήταν το σύνθημά της, αλλά κανείς δεν ρώτησε πώς αυξάνονταν τα κέρδη της με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Οπως λέει ο Αλεξ Γκίμπνεϊ, «στο γενικό πλαίσιο των σουρεαλιστικών της διαφημιστικών, το σλόγκαν γίνεται καυχησιολογία για την ικανότητα της Enron να θέτει υπό ερώτηση την παραδοσιακή σοφία. Αλλά σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε για την Ενρον, το «Ρωτήστε γιατί» είναι μια σχεδόν ασυνείδητη πρόκληση σε εξωτερικούς παρατηρητές: αναρωτηθείτε γιατί η Enron είναι τόσο επιτυχημένη. Μου θυμίζει τον τρόπο που οι επιδέξιοι κακοποιοί πάντα φροντίζουν να αφήνουν στοιχεία για τους ντετέκτιβ, λες και η επίλυση του εγκλήματος είναι ένα παιχνίδι όπου η γάτα κυνηγάει τα ποντίκια».
Η ταινία βασίζεται στο βιβλίο «The smartest guys in the room» των Μπέθανι Μακ Λιν και Πίτερ Ελκιντ, δημοσιογράφων του οικονομικού περιοδικού Fortune και με τη χρήση ηχογραφημένων συνομιλιών και εικόνων ρεπορτάζ ξεδιπλώνει τις ρυπαρές τακτικές της Enron με στόχο το κυνήγι του κέρδους. Ο Γκόρντο Γκέκο, ο ήρωας που έπαιζε ο Μάικλ Ντάγκλας στη «Wall Street» του Ολιβερ Στόουν, έχοντας ως θεό την απληστία, πρέπει να ήταν το πρότυπο του διευθύνοντος συμβούλου της εταιρείας, Τζεφ Σκίλινγκ, και του οικονομικού διευθυντή Αντι Φάστοου. Η δημιουργική λογιστική (τα τεράστια χρέη μοιράζονταν σε αόρατες θυγατρικές και η Enron εμφανιζόταν εντυπωσιακά κερδοφόρα) ήταν το μικρότερο από τα οικονομικά τους εγκλήματα. Συνδυάζοντας τα κενά στο νομοθετικό πλαίσιο, την απουσία κανόνων και την παραπλάνηση της κοινής γνώμης, μπόρεσαν να αναπτύξουν την εταιρεία.
Τα μεγάλα κέρδη όμως ήρθαν με ένα παιχνίδι διαπλοκής, που εμπλέκει και τον πρόεδρο Μπους. Η πανίσχυρη οικονομικά Καλιφόρνια, που από μόνη της είναι η πέμπτη οικονομία στον κόσμο, το 2000 παρά λίγο να καταρρεύσει εξαιτίας της απληστίας της Enron. Το σχέδιο ήταν τόσο ξεδιάντροπο, όσο και απλό. Εχοντας τον έλεγχο των εργοστασίων ενέργειας, η Enron ανεβοκατέβαζε τους διακόπτες, προκαλώντας ελεγχόμενα μπλακ άουτ. Η πλούσια σε ενέργεια Καλιφόρνια αναγκάστηκε να αγοράζει ρεύμα σε υπέρογκες τιμές και η οικονομία άγγιξε τα όρια της κατάρρευσης. Ενα από τα αποτελέσματα ήταν η αναγκαστική προσφυγή στις κάλπες του κυβερνήτη Γκρέι Ντέιβις, ο οποίος έχασε από τον Αρνολντ Σβαρτσενέγκερ. Προηγουμένως, ο Ντέιβις είχε ζητήσει την παρέμβαση του Τζορτζ Μπους, ο οποίος (φίλος του προέδρου της Enron Κένεθ Λέι) δήλωσε ότι αδυνατεί. Η Enron σήμερα, εντελώς αποδυναμωμένη, έχει ξεφύγει από το καθεστώς πτώχευσης, αλλά ποιος μπορεί πλέον να την εμπιστευθεί; Το ντοκιμαντέρ του Αλεξ Γκίμπνεϊ είναι το χρονικό μιας απίστευτης περίπτωσης, που είναι τόσο εξωπραγματική ώστε δεν θα μπορούσε παρά να είναι αληθινή.
Η δημιουργία μιας γενιάς νεόπτωχων
Το σκάνδαλο της Enron, με την κωμική του πλευρά, εμφανίστηκε σε μια ακόμη ταινία μέσα στην τρέχουσα κινηματογραφική σεζόν. Η κωμωδία «Fun with Dick and Jane»με τον Τζιμ Κάρεϊ και την Τέα Λεόνι, σατιρίζει το φαινόμενο της δημιουργίας μιας γενιάς νεόπτωχων, εξαιτίας περιπτώσεων όπως της Enron. Στο σενάριο, που διαδραματίζεται το 2000, το πρωταγωνιστικό ζευγάρι, έχοντας χάσει τις δουλειές του εξαιτίας ενός επιχειρηματικού σκανδάλου, χάνει και τα δεδομένα της καλής του ζωής. Η οικογένεια του Ντικ και της Τζέιν φτάνει στο σημείο να κάνει ντους σε ξένους κήπους και να συμμετέχει σε πειράματα με παραμορφωτικές παρενέργειες, προκειμένου να επιζήσει. Και στο τέλος, όταν τα πράγματα μπουν στη θέση τους, ένας καλός τους φίλος τούς ενημερώνει για τη νέα του δουλειά σε μια ταχύτατα ανερχόμενη εταιρεία. Την Enron.