Αμέσως μετά τους βομβαρδισμούς της 11ης Σεπτεμβρίου, ο Αμερικανός πρόεδρος διεκήρυξε: «Είναι η μάχη του πολιτισμού». Τον Αύγουστο του 1914, ο Χένρι Τζέιμς έγραψε σε ένα φίλο για τη «φρικτή τραγωδία» του Μεγάλου Πολέμου. «Ολόκληρη η γενιά μας θα έπρεπε να είχε γλιτώσει το ναυάγιο των ελπίδων μας ότι, μέσα από το μακρύ πέρασμα των χρόνων, είχαμε δει τον πολιτισμό να ακμάζει και το χειρότερο να γίνεται αδύνατο».
Η μακρά παράδοση
Λέγοντας αυτά, ο Χένρι Τζέιμς αντιμετώπιζε και προσπαθούσε να εκφράσει την κατάρρευση της πίστης του 19ου αιώνα, ότι οι δυτικές κοινωνίες ήταν η επί γης ενσάρκωση μιας κληρονομιάς κι ενός καθήκοντος που κατέτειναν στη βελτίωση ολόκληρου του κόσμου. Λοιπόν πώς ήταν δυνατό, όπως έδειχνε ο Μεγάλος Πόλεμος, η Ευρώπη αντ’ αυτού να οδηγεί την ανθρωπότητα πίσω στο σκοτάδι; Οπως είπε ο Φρόιντ: «Δεν ήταν ότι βουλιάξαμε τόσο πολύ, όσο το ότι δεν σηκωθήκαμε τόσο ψηλά, όσο νομίζαμε». Σήμερα ο Αμερικανός πρόεδρος δεν διαβλέπει τέτοιους κινδύνους. O δικός του πολιτισμός είναι ένα λάβαρο που πίσω του, θα ήθελε, να στρατευθούν οι πάντες, δίχως επιφύλαξη και δισταγμό. Ακόμη και ο οξύτερος επικριτής του, ο Γκέρχαρντ Σρέντερ, αποκάλεσε την 11η Σεπτεμβρίου «επίθεση εναντίον ολόκληρου του πολιτισμένου κόσμου».
Ενα από τα κείμενα των νεοσυντηρητικών που άσκησαν τη μεγαλύτερη επίδραση είναι η «Σύγκρουση των πολιτισμών» του Σάμιουελ Χάντινγκτον. Το βιβλίο του Ρότζερ Οσμπορν «Πολιτισμός. Μια νέα ιστορία του Δυτικού κόσμου», που εκδόθηκε πρόσφατα (Τζόναθαν Κέιπ, 544 σελ. 20 στερλίνες), είναι η απόκριση σε αυτές τις «κλήσεις υπό τα όπλα». Τόσο ο Τζορτζ Μπους όσο και ο Χένρι Τζέιμς εγείρουν ένα ερώτημα το οποίο για τον Οσμπορν είναι εξαιρετικά σχετικό με το σήμερα, στην ευρύτερη έννοιά του. Τι εννοούμε λέγοντας πολιτισμός; Ποια είναι τα όρια «ολόκληρου του πολιτισμένου κόσμου»; Και τι επιτρέπουμε στις κυβερνήσεις να πράττουν, στο όνομα του πολιτισμού;
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, είμαστε οι κληρονόμοι μιας μακράς, πνευματικής παράδοσης η οποία ανακαλεί τον πολιτισμό ως κάποια αμετάβλητη αρετή, ως το χρυσό νήμα το οποίο, εντός του Δυτικού πολιτισμού, συνδέει και συνυφαίνει τέχνη, επιστήμη, αρχιτεκτονική, λογοτεχνία και φιλοσοφία. H παράδοση αυτή μας επιτρέπει να διατηρούμε την πίστη μας στις αξίες μας δίχως αυτές να αμαυρώνονται από τις φρίκες της αδικίας και της οδύνης τις οποίες έχουμε επιφέρει και στον δικό μας και σε άλλους πολιτισμούς. Μας επιτρέπει μιαν ψευδή, αισιόδοξη, ανάγνωση του παρελθόντος μας και την πίστη ότι μπορούμε να θεμελιώσουμε μια παρόμοια πίστη για το μέλλον μας. Και όμως, το μέλλον μας είναι εντελώς αβέβαιο.
Πρόκειται για ένα ασυνήθιστο, καθώς γράφει ο Τιμ Γκάρνταμ στην «Ομπζέρβερ», προκλητικό βιβλίο, το οποίο διαπερνάει ένα οργισμένο επιχείρημα, όχι πάντα με ειρμό και συνοχή. Το επιχείρημα αυτό στρέφεται κατά της εμπιστοσύνης μας στις ορθολογικές αφαιρέσεις της Δυτικής σκέψης, από τον Πλάτωνα έως τον Διαφωτισμό. O συγγραφέας έχει συνθέσει μιαν αφήγηση εξαιρετικού πλούτου και κλίμακας, που ποικίλλει από τη ζωγραφική των σπηλαίων της Αλταμίρα, πριν από 7 χιλιάδες χρόνια, έως τους σημερινούς βιντεοκαλλιτέχνες των μεγαλουπόλεων της Μαύρης Αφρικής. Στις καλύτερες στιγμές του, πρόκειται για έναν ζωογόνο εξωπανεπιστημιακό, συγχωνευτή και το βιβλίο που έγραψε είναι μια ανθρωπολογική, φιλοσοφική, τεχνολογική και κοινωνική ιστορία της Δύσης και των συγκρούσεών της με άλλους πολιτισμούς. Κατά την άποψή του, η εφεύρεση της αλφαβήτου είναι το θεμέλιο του πολιτισμού. H καταγραφή των ιδεών έδωσε τη δύναμη στον άνθρωπο να αποκολληθεί από τη μοιρολατρία και του επέτρεψε τον σχηματισμό επιλογών. O Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης διεφύλαξαν ευλαβικά την ελληνική πίστη ότι ο νουνεχής συλλογισμός είναι πιο σίγουρος τρόπος κατανόησης του κόσμου από την άμεση εμπειρία. Εδωσαν έτσι το πλαίσιο της λειτουργίας του Δυτικού πνεύματος.
Ο Οσμπορν πιστεύει στη συλλογική, τοπική, διαπροσωπική, ενστικτώδη, α-χρονική και ιμπρεσιονιστική σύλληψη της ζωής, η οποία υποβιβάσθηκε όταν οι εθιμικοί νόμοι έδωσαν τη θέση τους στους γραμμένους νόμους, η εμπειρία στην αφαίρεση. Αυτές είναι οι αρετές που σήμερα οι ιστορικοί αποδίδουν στους Κέλτες «βαρβάρους» της Γαλατίας, τους οποίους αποδεκάτισε η ρωμαϊκή στρατιωτική μηχανή του Καίσαρα. H Ρώμη, ο «παγκόσμιος πολιτισμός», ήταν μία κοινωνία όπου ο ένας στους τρεις ήταν σκλάβος και η οποία εξαπέλυε πολέμους επί 900 χρόνια. Οι ρωμαϊκές αξίες δεν πήραν τη θέση των αξιών που ξερίζωσαν. «H πλειοψηφία των κατοίκων της Δυτικής Ευρώπης ενθαρρύνονταν να πιστεύουν ότι ο πολιτισμός ήταν κάτι ξένο και άπιαστο».
Τον Μεσαίωνα, ο Αυγουστίνος σφυρηλάτησε τον συνδετικό κρίκο Νεοπλατωνισμού και Γραφών ο οποίος έδωσε τη δυνατότητα στον άνθρωπο να γίνει ο λόγος της ύπαρξης.
Η Αναγέννηση είναι η «αποθήκη» των μύθων με τον Δυτικό πολιτισμό. H Μεταρρύθμιση μετέστρεψε τη μεσαιωνική μάζα σε μοναχικό προτεστάντη προσκυνητή. Τούτο σφυρηλάτησε το «εθνικό κράτος», το οποίο παρείχε το «εθνικό συμφέρον» που δεν είναι παρά ένα άλλοθι για τους πολίτες να συμπεριφέρονται με τρόπο επονείδιστο ατομικά. O Οσμπορν έχει γράψει μια εκλαϊκευτική ιστορία των ιδεών, αλλά το συμπέρασμά του ότι δεν πρέπει να εμπιστευόμαστε τις πνευματικές αξίες επί των οποίων στηρίχθηκε η ιστορία, είναι μάλλον υπερβολικό. Είναι ο πολιτισμός, η ιστορία που λέμε στον εαυτό μας για να νιώθουμε ασφαλείς στον κόσμο; Ισως να είναι έτσι. Αλλά τούτο δεν σημαίνει ότι είναι μόλις κάτι παραπάνω από μια δικαιολογία να χωρίζουμε τον κόσμο σε «εμάς» και τους «άλλους», δικαιολογώντας έτσι φρικτές πράξεις.
Αρετές του Διαφωτισμού
Οι αξίες του Διαφωτισμού, ατομική συνείδηση, λογικός σκεπτικισμός, διανοητική περιέργεια, μας επιτρέπουν να διαφωνούμε με τους ηγέτες μας όταν προσδένουν τον πολιτισμό στο άρμα των επιδιώξεών τους. Εκείνοι που ο Μπους αποκαλεί εχθρούς του πολιτισμού δεν θα επέτρεπαν μια τέτοια ανεξαρτησία.