Αννα Ιορδανίδου
Θησαυρός συνωνύμων και αντιθέτων της Νέας Ελληνικής
εκδ. Πατάκη
Πρόκειται για το πρώτο λεξικό συνωνύμων και αντιθέτων της Νέας Ελληνικής αυτής της έκτασης (22.000 λήμματα) που κυκλοφορεί σε έντυπη μορφή, αλλά και σε CD-ROM, επιστημονικό προϊόν της γλωσσολόγου Αννας Ιορδανίδου και της Ομάδας Γλωσσικής Τεχνολογίας της εταιρείας Neurosoft (www.neurosoft.gr).
Το λεξικό περιλαμβάνει, εκτός από τις λεξικές μονάδες του γενικού λεξιλογίου που διαθέτουν συνώνυμο ή αντίθετο, επιστημονικούς και τεχνικούς όρους που απαντούν σε εκλαϊκευτικά κείμενα π.χ. ισοσκελής (Μαθηματικά), δάνειες λέξεις με τα αντίστοιχα μεταφραστικά δάνεια π.χ. γουίντ σερφ = ιστιοσανίδα, λογοτεχνικές λέξεις π.χ. δείλι, λέξεις της αργκό π.χ. κουλαριστός = κουλ, εκφράσεις π.χ. αγύριστο κεφάλι, δε δίνω μία, καθώς και παράγωγες λέξεις που διαθέτουν συνώνυμα ή αντίθετα διαφορετικά από τη λέξη από την οποία παράγονται π.χ. απαραίτητος = αναγκαίος, απαραίτητα (τα) = στοιχειώδη, αναγκαία, απαραίτητα και απαραιτήτως = οπωσδήποτε.
Τα θετικά σημεία
Αν και αποτελεί εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα κάθε έργο που αποσκοπεί στην περιγραφή της σημασίας των γλωσσικών μονάδων, ωστόσο η θεωρητική κατάρτιση, η λεξικογραφική εμπειρία και το μεράκι της κ. Ιορδανίδου έφεραν το ποθητό αποτέλεσμα: ένα λεξικό πρωτοποριακό από πολλές πλευρές.
– Για την ανεύρεση των σημασιακών ισοδυναμιών και αντιθέσεων δεν έγινε μόνο χρήση των έγκυρων λεξικών της νεοελληνικής στην έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή τους, αλλά και σωμάτων κειμένων, τα οποία δεν μπορεί πλέον κανείς να παρακάμψει σήμερα, αν έχει στόχο την περιγραφή της νέας ελληνικής, όπως είναι πράγματι και όχι όπως ήταν ή όπως θα ήθελε να είναι.
– Το λεξικό καταγράφει με θαυμαστή ακρίβεια τον εξαιρετικό πλούτο της νέας ελληνικής σε επίπεδο συνωνύμων, με τη βοήθεια χαρακτηρισμών που αφορούν τόσο το επίπεδο ύφους π.χ. λόγιο, λαϊκότροπο, όσο και τη χρήση των λεξικών μονάδων π.χ. σπάνιο, παρωχημένο, ή το πεδίο π.χ. αθλητισμός, ανατομία, ψυχολογία.
– Τα συνώνυμα και τα αντίθετα κάθε λημματικού τύπου δεν αραδιάζονται χύδην στο τέλος του λεξικογραφικού άρθρου, αλλά με περισσή λεπτολογία ομαδοποιούνται ανά σημασία, η καθεμία από τις οποίες φέρει αύξοντα αριθμό, π.χ. ασπάζομαι = 1. φιλάω, 2. ενστερνίζομαι.
– Οι λημματικοί τύποι δεν περιορίζονται στα όρια της λέξης, όπως συνηθίζεται στην παραδοσιακή λεξικογραφία που αφορά το γενικό λεξιλόγιο, αλλά τα υπερβαίνουν, εφόσον αυτό απαιτούν οι σημασιακές σχέσεις, π.χ. ιθύνουσα τάξη = άρχουσα τάξη, είδα κι έπαθα = έφτυσα αίμα, τη σκαπουλάρω = γλιτώνω, ιζηματογενές πέτρωμα (γεωλογία) = ίζημα.
– Οι μορφολογικές παραλλαγές καταχωρίζονται στο ίδιο λεξικογραφικό άρθρο, εφόσον δε διαφοροποιούνται ως προς τη σημασία π.χ. αερώδης και αεριώδης, απαραίτητα και απαραιτήτως, σε διαφορετική περίπτωση καταχωρίζονται σε ξεχωριστά λήμματα, π.χ. αετός και αϊτός: ο δεύτερος τύπος στην κοινή νεοελληνική είναι συνώνυμος του αετός μόνο στη σημασία «πουλί».
Στο λεξικό αυτό έχει ληφθεί πρόνοια/μέριμνα ώστε ομόγραφοι τύποι που ανήκουν στο ίδιο μέρος του λόγου να καταχωρίζονται σε ξεχωριστά λήμματα, τα οποία συνοδεύονται από αριθμητικούς εκθέτες για τη διευκόλυνση του χρήστη, π.χ. ακρίβεια1 και ακρίβεια2, κάψα1 και κάψα2. Το λεξικό αυτό προσφέρει επίσης παραδείγματα χρήσης, όπου αυτό κρίθηκε αναγκαίο, π.χ. λ. αξιολογώ: τα τεστ αξιολογούν τις γνώσεις των υποψηφίων.
Χρήσιμο εργαλείο
Συμπερασματικά το λεξικό αυτό δεν αποτελεί αντιγραφή και συρραφή λεξικογραφικών πληροφοριών από τα υπάρχοντα λεξικά, αλλά πρόκειται για έργο πρωτότυπο και πρωτοποριακό, του οποίου η σύλληψη και η εκτέλεση σχεδιάστηκε με βάση τις σύγχρονες επιστημονικές αντιλήψεις για τις σημασιακές αντιστοιχίες, και για τον λόγο αυτό είναι έργο ιδιαίτερα χρήσιμο για κωδικοποίηση, για όσους δηλ. ενδιαφέρονται για την παραγωγή λόγου, όπως λ.χ. οι μαθητές, οι διδάσκοντες τη νεοελληνική ως μητρική, ως δεύτερη ή ξένη γλώσσα, οι δημοσιογράφοι, οι πολιτικοί.
* Η Αννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη είναι καθηγήτρια γλωσσολογίας στο ΑΠΘ.