Θα μπορούσαμε να τον χαρακτηρίσουμε μετρ του επιστημονικού ρεπορτάζ. Ο Φρανσουά ντε Κλοζέ ασχολείται από το 1965, στα μεγάλα μέσα ενημέρωσης της Γαλλίας, με την επικαιρότητα του επιστημονικού χώρου. Ηρθε πρόσφατα στην Ελλάδα για τις ανάγκες μιας σειράς τηλεοπτικών εκπομπών με τίτλο «Τα μεγάλα αινίγματα της επιστήμης», που θα προβληθούν στο κρατικό κανάλι FRANCE2. Οι Ελληνες τον γνώρισαν περισσότερο από την ευπώλητη βιογραφία τού Αλ. Αϊνστάιν «Μη λέτε στο Θεό τι πρέπει να κάνει» (εκδ. Εστία). Ο Φρανσουά Κλοζέ είναι 73 ετών, αλλά φαίνεται κατά πολύ νεότερος. Ετσι, για να σπάσει και ο πάγος της πρώτης συνάντησης, τον ρωτήσαμε αν η επιστήμη ανανεώνει.
«Δεν ανανεώνει η επιστήμη, αλλά το ότι εδώ και τριάντα χρόνια κάνω τζόκινγκ κάθε πρωί. Εκείνο όμως που κυρίως ανανεώνει είναι ν’ αφιερώσεις τη ζωή σου και να κάνεις πράγματα που λατρεύεις.
– Πώς πριν από σαράντα χρόνια αποφασίσατε ν’ ασχοληθείτε δημοσιογραφικά μ’ ένα δύσκολο τομέα; Υπήρχε ζήτηση από το κοινό για κάτι τέτοιο;
– Από τα 17 μου μέχρι και τα 27 μου ασχολήθηκα μόνο με τη λογοτεχνία, το θέατρο, το τσίρκο και καθόλου με τις επιστήμες. Στη δεκαετία του ’60 η επιστήμη ήταν σε εκπληκτική εξέλιξη. Ο,τι γινόταν στο Διάστημα, στην Ιατρική, στην Τεχνολογία κ.λπ. φαίνονταν καινούργια κι εγώ ήμουν απολύτως εκτός. Εργαζόμουν στο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων και μια μέρα είπαν ότι θα ήθελαν κάποιον ν’ ασχοληθεί με τις επιστήμες. Ακουσα τότε κάποιον να λέει «ναι, γιατί όχι;». Ακόμα δεν μπορώ να πιστέψω ότι εγώ το είχα πει. Γιατί ήταν εντελώς τρελό. Βούτηξα μέσα στις επιστήμες, το έκανα με πάθος και ανακάλυψα ότι τελικά τις καταλαβαίνω αρκετά εύκολα. Μου άρεσε βέβαια η οικονομία, η οικολογία, η ιατρική, αφού το μεγάλο μου ελάττωμα λέγεται περιέργεια.
– Η εκλαΐκευση της επιστήμης δεν ήταν διαδεδομένη τότε. Είχατε βοήθεια;
– Είχα την καλύτερη σχολή του κόσμου. Η δουλειά μου ήταν να συναντώ μεγάλους επιστήμονες. Εγραφα αυτά που καταλάβαινα και τους τα έδειχνα για να τα διορθώσουν. Ετσι, έμαθα από τους καλύτερους επιστήμονες. Ο κίνδυνος είναι να είσαι σίγουρος για τις γνώσεις σου. Το άλλο λάθος είναι να πάρεις κατά γράμμα τον επιστημονικό λόγο και να τον αναπαράγεις. Το κοινό δεν καταλαβαίνει. Επρεπε να τα καταλάβω πρώτα εγώ όλα και να τα πω με τη δική μου γλώσσα… Τα πολιτικά βιβλία που γράφω δεν τα δίνω για έλεγχο, γιατί λέω τη γνώμη μου. Αλλά στη Φυσική δεν υπάρχει η δική μου γνώμη· είναι η αλήθεια της Φυσικής.
«Ο Θεός δεν παίζει ζάρια»
– Για τον Αϊνστάιν, τι καινούργιο θελήσατε να δώσετε μέσα από τη βιογραφία;
– Εχετε δίκιο. Εχω διαβάσει πάρα πολλά και πολλές βιογραφίες. Και μου έδωσαν το κέφι να γράψω τη δική μου βιογραφία για τον Αϊνστάιν. Γιατί για μένα η βιογραφία του Αϊνστάιν είναι ένα μυθιστόρημα. Δηλαδή, ένας ήρωας που θέλει να ελέγξει τη μοίρα του και βρίσκει μπροστά του πολλά εμπόδια. Ο Αϊνστάιν από τα 15 του αποφάσισε να κάνει τη δική του θρησκεία: «το σύμπαν είναι ο θεός», υποστήριζε. Επρεπε να καταλάβει το σύμπαν για να καταλάβει τον Θεό, και αποφασίζει να γίνει φυσικός. Απεχθάνεται όλες τις θρησκείες, όλους τους κοινωνικούς κανόνες, είναι αναρχικός, ειρηνιστής, οικουμενικός. Στα σαράντα του, η ιστορία ανατρέπεται λόγω του πολέμου και ό,τι έχει κατακτήσει θα καταστραφεί από την ιστορία. Ηθελε να ασχολείται μόνο με την επιστήμη του, σαν την αρκούδα στη σπηλιά της. Το 1925 νέες επιστημονικές απόψεις εμφανίζονται, στις οποίες αντιτίθεται. Ο Αϊνστάιν τους λέει ότι «ο Θεός δεν παίζει ζάρια. Για όλα υπάρχει αίτιο και αιτιατό, δεν υπάρχει τύχη». Αρχίζει να θεωρείται ξεπερασμένος, όλοι του γυρνάνε την πλάτη. Ηταν ειρηνιστής, αλλά υποχρεώνεται να υποστηρίξει την παραγωγή της ατομικής βόμβας από την Αμερική, επειδή φοβόταν μην την ανακαλύψουν οι Ναζί. Αποδέχεται την εβραϊκή του θρησκεία, όταν όλοι κυνηγούσαν τους Εβραίους. Του μένει μόνο ένα πράγμα: να είναι ο πιο γνωστός του κόσμου, αλλά κι αυτό το βρίσκει ανόητο. Η πιο γνωστή του φωτογραφία είναι αυτή που βγάζει τη γλώσσα, γιατί οι φωτογράφοι παρουσιάζουν αυτό που μισεί: τη διασημότητα. Βρίσκω αυτήν την ιστορία πολύ ρομαντική.
– Γίνατε «φίλοι» με τον Αϊνστάιν και θέλω να μου πείτε τι κρατήσατε από αυτήν την προσωπικότητα.
– Υπάρχουν δύο πράγματα πολύτιμα: η περιέργεια και η ανεξαρτησία του πνεύματος. Μπορώ να κάνω λάθη, αλλά δεν δέχομαι να μην είναι δικά μου τα λάθη. Δεν ανέχομαι ότι οι άνθρωποι κάνουν λάθη άλλων. Είναι καθολικοί, κομμουνιστές, Εβραίοι και χρεώνονται τα λάθη της ομάδας στην οποία ανήκουν. Εχω το δικαίωμα στα λάθη μου και θαυμάζω πολύ τον Αϊνστάιν γιατί πάντα αποφάσιζε γι’ αυτό που ήθελε να κάνει ο ίδιος.
– Μιλήστε μας για τις εκπομπές που γυρνάτε στην Ελλάδα.
– Είναι μία σειρά ντοκιμαντέρ που κάνω εδώ και 14 χρόνια. Για την Ελλάδα θέλουμε να δείξουμε ότι ο σύγχρονος κόσμος και η αρχαία Ελλάδα του Περικλή διασταυρώνονται. Οσο περνάει ο καιρός και απομακρυνόμαστε από την αρχαιότητα είμαστε τελικά πιο δίπλα και βλέπουμε τις ομοιότητες.
– Ποιες είναι αυτές;
– Στην πολιτική· είναι η δημοκρατία. Στην επιστήμη, στη φιλοσοφία, στο θέατρο, στη μουσική. Σήμερα η Δύση ταυτίζεται με ό,τι είχαν κατακτήσει οι αρχαίοι Ελληνες. Μερικές φορές διεκδικούμε αυτά που οι αρχαίοι Ελληνες πρωτόφεραν, όπως είναι οι Ολυμπιακοί Αγώνες και μερικές φορές έρχονται μόνα τους, όπως για παράδειγμα, αυτό που κυριαρχεί σήμερα είναι ο ρόλος των ΜΜΕ. Ο καθένας θέλει να προβληθεί κι αυτό θυμίζει πολύ την Αγορά του Δήμου. Σήμερα βλέπουμε ανθρώπους να κάνουν μιντιακά χτυπήματα για να γίνουν γνωστοί. Ο πρώτος που έκανε κάτι αντίστοιχο ήταν ο Ερατοσθένης που έβαλε φωτιά στη βιβλιοθήκη της Εφέσου για να μείνει το όνομά του στην ιστορία. Και μετά ήταν ο Σόλων που παρίστανε τον βλάκα στην Αγορά για να τον προσέξουν. Οι Ελληνες δημιούργησαν τον σύγχρονο κόσμο. Εβαλαν τις βάσεις στην Κοσμολογία, την Αστρονομία, έχτισαν πάρα πολλά συστήματα σκέψης. Το κοσμολογικό σύστημα του Κοπέρνικου βασίζεται στη σκέψη του Αρίσταρχου από τη Σάμο, τον 5ο αι. π.Χ. Μπορεί ν’ ακολουθήσαμε τον δρόμο μας, αλλά έτσι ανακαλύψαμε ξανά τους Ελληνες.
Ζούμε στο ψέμα
– Εκτός από την επιστήμη είστε και ενεργός πολίτης. Πρόκειται να εκδώσετε ένα βιβλίο για τα συνδικάτα στη Γαλλία.
– Δεν έχω μιλήσει γι’ αυτό το βιβλίο στη Γαλλία ακόμα. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι θα είναι ένα βιβλίο για την κατάσταση της Γαλλίας σήμερα. Νομίζω όμως ότι δεν θα αρέσει σε όλους στη χώρα μου, γιατί λέω τα πράγματα με τ’ όνομά τους.
– Πώς θα σχολιάζατε όσα συνέβησαν το τελευταίο διάστημα στη Γαλλία;
– Σήμερα η Γαλλία δεν πάει καλά, γιατί ζούμε όλοι στο ψέμα. Δεν βλέπουμε την αλήθεια, την πραγματικότητα.
Ποιος είναι
Ο Φρανσουά ντε Κλοζέ γεννήθηκε το1933 στη Γαλλία. Αγάπησε τη λογοτεχνία, το θέατρο και το τσίρκο, αλλά σπούδασε Δίκαιο και Πολιτικές Επιστήμες. Από το 1965 σχολιάζει στο γαλλικό κρατικό κανάλι την επικαιρότητα του επιστημονικού χώρου. Τα βιβλία είναι μελέτες που αφορούν τη γαλλική κοινωνία, με πιο γνωστό το «Toujours Plus!», που ξεπέρασε το 1,5 εκατ. αντίτυπα. Τα τελευταία 14 χρόνια επιμελείται τη σειρά ντοκιμαντέρ «Τα μεγάλα αινίγματα της επιστήμης» στο γαλλικό κρατικό κανάλι.