«Δεν γράφονται σήμερα τέτοια τραγούδια», ακούμε συχνά, δεν βγαίνουν σήμερα «τέτοιοι πολιτικοί, τέτοιοι ηθοποιοί, τέτοιοι σκηνοθέτες, τέτοιοι ποιητές». Νοσταλγία για τον παλιό καλό καιρό δεν νιώθουν μόνον οι υπερήλικες. Οι τριαντάρηδες νοσταλγούν το χέβι μέταλ ή το πανκ της εφηβείας τους, η γενιά της μεταπολίτευσης τις μεγάλες συναυλίες, οι πενήντα και κάτι τη λεγόμενη «δεκαετία της απελευθέρωσης», οι παλαιοροκάδες τα «χιτ» της εποχής τους.
Το παράπονο αυτό είναι πανάρχαιο. Στη δεκαετία του ’30, ο Τίμος Μωραϊτίνης παρατηρούσε ότι όλα σχεδόν τα τραγούδια της εποχής του μιλούν για γυναικείες απιστίες, για συμφορές, για ψέματα, για αίματα και για φόνους, ενώ «παλαιότερα το αθηναϊκό τραγούδι ήταν μια καντάδα επάνω σε αβρούς αισθηματικούς στίχους». Τότε, όπως ο ίδιος εξηγεί, οι συνθέτες ήταν «δοκιμασμένοι μαέστροι» (ο Λαυράγκας, ο Χατζηαποστόλου, ο Σακελλαρίδης κ.ά.), ενώ τους στίχους έγραφαν «οι γνωστότεροι των ποιητών» (ο Πολέμης, ο Δροσίνης, ο Μαλακάσης, ο Παλαμάς). Τότε «το τραγούδι δεν ήταν επιχείρησις, όπως τώρα που γίνεται όπως όπως, για να μπη στην επιθεώρησιν ή στο γραμμόφωνο. Ο συνθέτης και ο ποιητής ήταν εμπνευσμένοι δημιουργοί, που έγραφαν όχι κατά παραγγελίαν του εργοδότου, αλλά κατά παραγγελίαν… ψυχής».
Η αλήθεια είναι ότι πολλά υπέροχα τραγούδια γράφτηκαν κατόπιν παραγγελίας για το θέατρο. Επίσης είναι αλήθεια ότι πάμπολλα τραγούδια σήμερα γράφονται καθ’ υπαγόρευσιν του τηλεοπτικού – δισκογραφικού συμπλέγματος και της βιομηχανίας της νυχτερινής ψυχαγωγίας.
Το κριτήριο της δοκιμασίας του χρόνου έχει μόνον αναδρομική ισχύ. Αναγνωρίζουμε τα τραγούδια που άντεξαν, αλλά όχι αυτά που θα αντέξουν. Μόνο που σήμερα τα σουξέ γερνούν με αστρική ταχύτητα, γερνούν και δεν αφήνουν ούτε καν τη στάχτη τους. Ταυτόχρονα συντελούνται άλλες δύο διαδικασίες, η πρώτη υπόγεια, η δεύτερη πανηγυρικά. Πρώτον, υπάρχουν τραγούδια που πνίγονται εν τη γενέσει τους σαν τα μωρά στην κούνια. Κλασικό παράδειγμα είναι ο τελευταίος δίσκος του Μίκη Θεοδωράκη, η «Ερημιά», που αγνοήθηκε από όλα σχεδόν τα οπτικοακουστικά μέσα. Δεύτερον, εφαρμόζονται τακτικές ανακύκλωσης των πιο γερασμένων, των πιο ασήμαντων μουσικών προϊόντων. Ξάφνου η τεχνητή νοσταλγία αγκαλιάζει τραγούδια με πολύ λίγα χρόνια στη ράχη τους, που το μοναδικό προσόν τους είναι ότι κάποτε εκπροσώπησαν την Ελλάδα στη Εurovision! Η θυμηδία που τότε προκάλεσαν μετατρέπεται σήμερα σε σεβασμό. Ακόμα και πανηλίθια τραγούδια που ήταν σήμα κατατεθέν του πολιτισμού της δικτατορίας σήμερα υμνούνται και καθαγιάζονται. Οχι επειδή τα γλύκανε η πατίνα του χρόνου, αλλά γιατί τα γυάλισε η μηχανή του μάρκετινγκ. Και όταν δοξάζουμε και εξωραΐζουμε την ασημαντότητα του χθες, διευκολύνουμε την αποδοχή της ασημαντότητας του παρόντος.
Σκουπίδια παράγονταν πάντα, μόνο που ποτέ άλλοτε δεν ήταν τόσο καταθλιπτικά καθολική η κυριαρχία τους, τόσο επίσημη η αποδοχή τους. Αλίμονο όμως αν αναζητάμε το ωραίο στο χθες και όχι στο σήμερα, στο τώρα. Συχνά συναντάμε θραύσματα έμπνευσης, ομορφιάς και ελευθερίας, υποσχέσεις και σχεδιάσματα που ίσως δεν ολοκληρώνονται, όμως μας πείθουν πως η αληθινή τέχνη είναι αναγκαία, ειδικά στους «μίζερους καιρούς». Οχι απλώς «κατά παραγγελίαν ψυχής», αλλά κατά παραγγελίαν του νου, του ταλέντου, της αντίστασης.