Γιώργος Σκαμπαρδώνης
Πολύ βούτυρο στο τομάρι του σκύλου
εκδ. Κέδρος
Στο τελευταίο μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη, ο στρατηγός δεν κεντάει πια (για να θυμηθούμε τη συλλογή διηγημάτων του «Πάλι κεντάει ο στρατηγός», 1996), αλλά τινάζει τα μυαλά του στον αέρα. Ο υποστράτηγος Δοβρόμηρος, εξαίρετος αξιωματικός που ανδραγάθησε στον Εμφύλιο, διοικητής της ΚΥΠ, φτάνει στα όριά του με δύο αφορμές: την επίσκεψη Ντε Γκωλ, τρεις μέρες πριν από την άφιξη του Γρηγόρη Λαμπράκη στην πόλη τον Μάιο του 1963, και τη βόμβα που ευτυχώς εξουδετερώθηκε, αλλά τον εξέθεσε ανεπανόρθωτα και την απιστία της συζύγου του, που κοιμάται με ένα φοιτητή στον οποίο και αποκαλύπτει ότι ο γιος τους δεν είναι δικό του παιδί.
Σε σύντομα κεφάλαια με τίτλους εξίσου ευφάνταστους με αυτόν του μυθιστορήματος -ο οποίος σημαίνει περίπου «πολύ κακό για το τίποτα»- ο συγγραφέας παρακολουθεί τις πυρετώδεις -και τραγελαφικές- προετοιμασίες της ΚΥΠ, της Ασφάλειας, των παρακρατικών ομάδων, για την υποδοχή του Ντε Γκωλ και την άψογη διεξαγωγή των εκδηλώσεων υποδοχής. Και ταυτόχρονα, φωτίζει την καθημερινότητα και τη ζωή των προσώπων-τύπων του εθνικού δράματος – ένα δράμα που θα κορυφωθεί, όπως γνωρίζουμε, λίγες μέρες αργότερα, αλλά θα συνεχίσει να χρωματίζει τις ζωές όλων για πάρα πολλά χρόνια στο μέλλον.
Προβάλλει η εποχή
Οι παράλληλες αυτές αφηγήσεις, ζωηρές, με έντονο το κωμικό στοιχείο, συνθέτουν ένα κείμενο πολυφωνικό, πολυκεντρικό και όχι ακεντρικό, μέσα από το οποίο προβάλλει η εποχή, η χώρα και η πόλη – με την οποία ο Σκαμπαρδώνης διατηρεί μια σχέση απολύτως οργανική. Κυρίως, όμως, μέσα από την εξιστόρηση διαγράφονται οι άνθρωποι, πολύπλοκοι και απρόβλεπτοι, υπό μια οπτική που ονοματίζει το καλό και το κακό, χωρίς να ξεχνά την τεράστια κλίμακα των ενδιάμεσων αποχρώσεων.
Η πολυπλοκότητα των πραγμάτων, των καταστάσεων και των ανθρώπων, που εκφράζεται αφηγηματολογικά με την πολυκεντρικότητα του μυθιστορήματος, αποτελεί τον κύριο άξονά του. Στην πόλη, όπως και στη χώρα, κυριαρχεί ο φόβος – τα ιδεολογήματα επέχουν θέση ιδεολογίας, οι στρατιωτικές και αστυνομικές υπηρεσίες δεν μπορούν να συνεργαστούν μεταξύ τους αποτελεσματικά, με τους παρακρατικούς να διαδραματίζουν θεσμικό ρόλο, βαθιά υπονομευτικό, καθώς υπακούουν σε ξένα κέντρα- η Αριστερά προσπαθεί να βρει διστακτικά τον δρόμο της μέσα από μια σειρά εσωτερικές και εξωτερικές δυσκολίες. Το ιδεώδες πλαίσιο για έκρυθμες καταστάσεις.
Η σύνθετη ανθρώπινη φύση δυσκολεύει ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Ενας άγριος, δίκαιος και ευαίσθητος εντέλει στρατηγός συνεργάζεται με έναν αμείλικτο, ανενδοίαστο παρακρατικό, έναν σκληροτράχηλο αρσενοκοίτη που πασαλείβεται με κρέμες και λιμάρει διαρκώς τα νύχια του – το μοναδικό πρόσωπο που αρνείται να φωτίσει καθ’ οιονδήποτε τρόπο θετικά ο Σκαμπαρδώνης. Οι τραμπούκοι, το Κινητό Κρεοπωλείο, Σπίτια Κατεδαφίζουμε, ο Παρασπόνδυλος, ο Αφρός, ο Σιδεροφάγος, ο Βεδουίνος, δεν τρέφουν κανένα σεβασμό για την ανθρώπινη ζωή, ζουν όμως και οι ίδιοι στην κόψη της ανθρωπινότητας.
Είναι φουκαράδες, δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, η μοίρα/τύχη κανονίζει τις κινήσεις και τις επιλογές τους – και αν τους δει κανείς έξω από τη λειψή όσο και θανατηφόρα εξουσία τους, δεν είναι τόσο φοβεροί και τρομεροί όσο αξιολύπητοι και γελοίοι. Ολα τα πρόσωπα πάσχουν, καθώς η ανοιχτή πληγή του Εμφυλίου πυορροεί. Το παράδειγμα του πρώην ελασίτη λογιστή, που βλέπει στον ύπνο του το κομμένο κεφάλι του Αρη να τον κατηγορεί για προδότη και σώζει την Αριστερά από μια καταστροφική προβοκάτσια συναντά τις κρίσεις του Δοβρόμηρου για τον Λαμπράκη και τις ερμηνείες για τους προσωπικούς λόγους που ωθούν τον καθέναν να στρατευτεί σε μια παράταξη, που δεν έχουν πάντα μεγάλη σχέση με την ιδεολογία. Ο Σκαμπαρδώνης συμπάσχει με τα πρόσωπα μιας δύσκολης εποχής, απέναντι στην οποία σαφώς παίρνει θέση, υπερβαίνοντας όμως τα στερεότυπα. Και καθώς στον αντρικό αυτό και βίαιο κόσμο το τραγικό συμφύρεται διαρκώς με το κωμικό, τα πρόσωπα και τα πράγματα αποκτούν τις πραγματικές τους διαστάσεις, στον χώρο και στον χρόνο.
Καταξιωμένος διηγηματογράφος, ο Σκαμπαρδώνης μάς δίνει σήμερα ένα δείγμα ώριμης μυθιστορηματικής γραφής. Το κείμενο συναιρεί όλες τις αρετές του διηγηματογράφου, τον γοργό και ζωηρό βηματισμό, τη φευγάτη φαντασία, το μπρίο, τους στακάτους διαλόγους, την κοφτερή και κεντημένη γλώσσα, με μια σφιχτή μυθιστορηματική δομή, όπου τα κινηματογραφικά πλάνα δεν εμποδίζουν την άρτια κάθετη οργάνωση των επιπέδων, την κατάδυση από το πολιτικό στο υπαρξιακό και από τη βεβαιότητα στην ανατροπή της. Ενας συγγραφέας στην καλύτερη ώρα του και ένα μυθιστόρημα που, μέσα από γέλια και δάκρυα, μας αφήνει με πολλά ερωτήματα, όπως όλα τα σπουδαία μυθιστορήματα.