Στα εξήντα πέντε χρόνια της ζωής του (1561 – 1626), ο Αγγλος πολιτικός, νομικός και φιλόσοφος Φραγκίσκος Βάκων (ή Φράνσις Μπαίηκον στη μη εξελληνισμένη μορφή του ονόματός του), «ο εξυπνότερος, ο σοφότερος και ο μικροπρεπέστερος των ανθρώπων», σύμφωνα με το δηλητηριωδώς επαινετικό επίγραμμα που του αφιέρωσε ο Αλεξάντερ Πόουπ, πρόλαβε να γράψει και να πράξει πολλά. Πρόλαβε, ας πούμε, να συντάξει, το φημισμένο «Νέον Οργανον» («Novum Organum») και τη «Νέα Ατλαντίδα», όπου και στέγασε, κάπου στα βόρεια της Ιαπωνίας, την ιδανική πολιτεία του, κατά τη συνήθεια των «ονειροπόλων» της Αναγέννησης. Πρόλαβε επίσης να πρωταγωνιστήσει σε δυο-τρεις συνωμοσίες. Αυτό το τελευταίο δεν το αποδέχεται, φυσικά, η ιστοριογραφία που καταγγέλλεται σαν «συμβατική» απ’ όσους διαθέτουν αχάλινη φαντασία, το υποστήριξαν πάντως αναφανδόν οι λάτρεις των θρύλων και οι μυθοπλάστες.
Πρώτον, λοιπόν, σύμφωνα με τους συνωμοσιολάγνους, ο Μπαίηκον συνέγραψε όλα τα θεατρικά έργα που εδώ και αιώνες κυκλοφορούν με το όνομα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ (αυτός, στην πρώτη πρώτη, κυριολεκτική ή νοηματική, μετάφραση του ονόματός του στα ελληνικά, είχε αναγραφεί ως «Εγχέσπαλος», ως ο πάλλων το δόρυ δηλαδή)· τον συγκεκριμένο θρύλο, που τον ασπάστηκε έως και ο Φρειδερίκος Νίτσε, τον υπεράσπισαν φανατικά οι «Βακωνιανοί», που δεν δίστασαν να αποδώσουν στον Βάκωνα ακόμα και τα διάσημα «Δοκίμια» του Γάλλου στοχαστή Μονταίν. Δεύτερον, σαν ακαταπόνητος λογοτέχνης και επίσης ακαταπόνητος συνωμότης, ο Φράνσις Μπαίηκον έγραψε και ορισμένα θεατρικά που δημοσιεύθηκαν με το όνομα του δραματουργού Κρίστοφερ Μάρλοου. Τρίτον, ο φιλόσοφός μας, σαν Μπαίηκον-Σαίξπηρ, δολοφόνησε τον Μπαίηκον-Μάρλοου, για να σφετεριστεί τα έργα του. Αυτό το κατόρθωμά του ακούγεται, βεβαίως, κάπως παράδοξο ή παράλογο (είναι σαν να λέμε ότι διέπραξε ετεροαυτοκτονία), εντούτοις οι θεωρίες συνωμοσιών έχουν ανέκαθεν ελάχιστη σχέση με τη λογική και οφείλουν μεγάλο μέρος της γοητείας και της μαζικής απήχησής τους ακριβώς στη σύμφυτη κραυγαλέα παραδοξότητά τους, στον κατάφωρο ανορθολογισμό τους, στην παραμυθένια σύστασή τους. O ορθός λόγος έχει τις δυσκολίες του και συχνά φαντάζει σαν να μη διαθέτει νοστιμιά και σασπένς. O νους του ανθρώπου πυκνοκατοικείται από «δείματα και φάσματα και τέρατα», από φόβους, φαντάσματα και τέρατα δηλαδή, πολλούς αιώνες πριν από την εποχή του Λουκιανού, στον οποίο χρωστάμε αυτήν την ποιητικής ευθυβολίας διατύπωση. Και μόνιμη συγκάτοικος των φαντασμάτων είναι η λαχτάρα μας να πιστεύουμε στο απίστευτο.
Πού οφείλεται άραγε ο παροξυσμός για το μυθιστόρημα του Νταν Μπράουν και την κινηματογραφική μετασκευή του; Οπωσδήποτε, η αυτόβουλη εμπλοκή των μήντια και οι θορυβώδεις αναθεματισμοί από την πλευρά της καθολικής και της ορθόδοξης Εκκλησίας κατόρθωσαν ό,τι θα δυσκολευόταν να πετύχει και η δαπανηρότερη διαφημιστική εκρατεία: άνοιξαν την όρεξη ενός τεράστιου κοινού καθόλου βιβλιόφιλου ή κινηματογραφόφιλου, αφού (σχεδόν) όλοι θέλουμε να γινόμαστε μάρτυρες σκανδάλων. O σαρωτικός θρίαμβος, πάντως, οφείλεται και στην ίδια τη σύσταση του μυθιστορήματος: Προτείνοντας ένα μεγα-κουτσομπολιό παραθρησκευτικού περιεχομένου σαν αναμφίλεκτο κώδικα αποκρυπτογράφησης δύο χιλιάδων χρόνων ιστορίας (ο παλαιόθεν θρυλούμενος γάμος του Ιησού με την ευαγγελικώς ασαφή Μαρία Μαγδαληνή, τα τέκνα τους και οι Μεροβίγγειοι απόγονοί τους), ο συγγραφέας κάνει σε γιγαντιαία κλίμακα ό,τι κάνουν στο μικρόκοσμό τους (καθημερινά, οικουμενικά και δίχως καμία ανάγκη για τα κτερίσματα ή τα μπιχλιμπίδια της τέχνης) χιλιάδες «αποκαλυπτικές» εκπομπές και εφημερίδες. Το «μεγαλύτερο μυστικό της ανθρωπότητας», φυσικό είναι να ερεθίζει πολύ περισσότερους απ’ ό,τι μια «αποκάλυψη» για το εξώγαμο κάποιου τραγουδιστή ή πολιτικού, η λογική πάντως είναι η ίδια· μια λογική ηπίως πορνογραφική.
Πριν από κάμποσους μήνες, σε ένα μικρό αφιέρωμα της εφημερίδας σε οικουμενικούς εμπορικούς θριάμβους σαν κι αυτούς που σημειώνουν τα βιβλία του Νταν Μπράουν ή του Κοέλιο, σημείωνα ότι σε εποχή συντελειολαγνίας και μαζικής λατρείας του μυστικισμού και του αποκρυφισμού, το παράδοξο θα ήταν να μη γίνει πλανητικό μπεστ σέλερ ο «Κώδικας Ντα Βίντσι», αφού, ακόμα κι αν δεν ανακαλύπτει και δεν αποκρυπτογραφεί το φάντασμα που αποκαλείται «κώδικας Ντα Βίντσι», βέβαιο είναι ότι έχει ήδη εγγεγραμμένο στις σελίδες του τον κώδικα της επιτυχίας, ίδιον για όλες τις θεωρίες συνωμοσίας, εκλογοτεχνισμένες ή μη. Από πνευματική οκνηρία ή επειδή η μοναδική ερμηνεία των πραγμάτων που είμαστε πρόθυμοι να δεχτούμε είναι η συνωμοσιολογική, χρειαζόμαστε πάντοτε ένα σενάριο με τα εξής γνωρίσματα: Πρώτον, να συνοψίζει την ιστορία του σύμπαντος κόσμου σε λίγες εύληπτες σελίδες, ώστε να αποφεύγουμε την υπερβολική πνευματική καταπόνηση. Και δεύτερον, να «αποκαλύπτει» τους κρυφούς ρυθμιστές της μοίρας των ανθρώπων και των πραγμάτων – κι αν δεν υπάρχουν, που δεν υπάρχουν, να τους επινοεί. Δεν γνωρίζω αν έχουν γίνει σχετικές δημοσκοπήσεις, φοβάμαι ωστόσο πως είναι μάλλον μειονότητα οι άνθρωποι, όπου γης, που δεν πιστεύουν ότι «εκεί έξω» (στον έβδομο ουρανό κι ακόμα παραπέρα) ή «εκεί κάτω» (σε υποχθόνιες στοές) υπάρχουν σκοτεινές δυνάμεις που βυσσοδομούν, κανονίζουν, αποφασίζουν, κινούν τα νήματα από τα οποία κρέμεται η ανθρωπότητα δίκην μαριονέτας.
Ο «Κώδικας Ντα Βίντσι» βαρύνεται και από τα δύο αυτά γνωρίσματα: Πρώτον, κατασκευάζει μια αφελή και ως εκ τούτου δημοκοπική ερμηνεία της ιστορίας του σύμπαντος κόσμου. Πώς; Μα βγάζοντας απλώς έξω την ιστορία, κρατώντας δηλαδή τα μυστικιστικά κλισέ που αναμασάει δεκαετίες τώρα η παραφιλολογία και η παραλογοτεχνία αυτού τού είδους και ανακαλύπτοντας (τι άλλο;) παντοδύναμες μυστικές αδελφότητες (την «Opus Dei»), κρυπτογραφημένα θεοσκότεινα μυστικά που «κόβουν την ανάσα» ή «απειλούν να γκρεμίσουν τα θεμέλια της ανθρωπότητας», και δισκοπότηρα. Και δεύτερον, «αποκαλύπτει τη μεγαλύτερη συνωμοσία των τελευταίων δύο χιλιάδων χρόνων». Ενας Χάρι Πότερ δι’ ενηλίκους, λοιπόν, με ολίγην από Ιντιάνα Τζόουνς.
Είναι παμπάλαιη η μανία αναζήτησης του «απώτατου και τελεσίδικου νοήματος» σε κρυπτογραφημένα κείμενα ή και σε ζωγραφικούς πίνακες. Χρόνια και χρόνια τώρα, αναρίθμητοι άνθρωποι (όχι πάντοτε οι ίδιοι μ’ εκείνους που μαγνητίζονται από το σημείον του Θηρίου της «Αποκαλύψεως», το 666), διαβάζουν κάπως ιδιότροπα την Παλαιά Διαθήκη (στο εβραϊκό πρωτότυπο ή στη μετάφρασή του κατά τους Εβδομήκοντα)· διαβάζουν ας πούμε κάθε έβδομη λέξη ή κάθε πέμπτο γράμμα, απολύτως βέβαιοι ότι έτσι θα εντοπίσουν τη στήλη της Ρωσσέτης που θα φανερώσει την πάσα αλήθεια, για τα παρελθόντα και τα μέλλοντα. Αλλοι πάλι αναζητούν το «πασπαρτού» διαβάζοντας επίσης ιδιότροπα (κάθε έβδομη λέξη ή κάθε έβδομο γράμμα, λ.χ.) κάποια αρχαιοελληνικά κείμενα, βέβαιοι όντες και αυτοί ότι εκεί φυλάσσεται το μυστικό των «υπερόπλων» των αρχαίων Ελλήνων ή κάτι ανάλογο. O δε Λεονάρντο Ντα Βίντσι, συνωμότης του επιπέδου του Φράνσις Μπαίηκον ως φαίνεται, ενέπαιξε επί αιώνες την οικουμένη, αυτοπροσωπογραφούμενος κρυπτογραφικά υποτίθεται στην «ιερά σινδόνη του Τορίνου», που αρκετοί πιστεύουν πως είναι το σάβανο του Ιησού.
Πεινάμε για συνωμοσίες, κι ας είναι καταφανώς ανύπαρκτες, όπως τα «Πρωτόκολλα της Σιών». Πεινάμε για απλές, ξεκούραστες «ολικές ερμηνείες», για «θεωρίες των πάντων». Τη Γη, λ.χ., την αποίκισαν εξωγήινοι κι ακόμα την κυβερνούν, μόνο που «οι άνθρωποι με τα μαύρα», συνωμοτώντας από κοινού με τις γήινες υπερδυνάμεις, δεν επιτρέπουν να το μάθουμε. O χριστιανισμός; Μια συνωμοσία των Ρωμαίων και των Εβραίων για να πλήξουν τον ελληνισμό. Το Ολοκαύτωμα; Συνωμοσία. H 11η Σεπτεμβρίου; Συνωμοσία. Ακόμα και ο «Κώδικας Ντα Βίντσι», συνωμοσία ακούμε πως είναι κι αυτός, η επιτυχία της οποίας μάλιστα χρωστάει πολλά στα ίδια τα «θύματά» της, που μες στην οργή τους μετατρέπονται σε διαφημιστές των εχθρών τους.