H Ουνέσκο ονόμασε το Βερολίνο «Πόλη του Ντιζάιν» και η πόλη έσπευσε να ανταποκριθεί στον χαρακτηρισμό διοργανώνοντας το Φεστιβάλ Ντιζάιν «Designcity» – μια εντυπωσιακή διαπραγμάτευση της σημερινής ζωής στις πόλεις μέσω της αισθητικής. Σπουδαστές, αρχιτέκτονες, σχεδιαστές απ’ όλο τον κόσμο δημιούργησαν την προηγούμενη εβδομάδα σ’ έναν έρημο σιδηροδρομικό σταθμό του Κρόιτσμπεργκ μικροσκοπικές λειτουργικές κουζίνες για τα μικροσκοπικά σπίτια στα οποία τα ενοίκια του μέλλοντος θα μας αναγκάσουν να ζήσουμε, κήπους με ψεύτικα λουλούδια ελλείψει αληθινών, σπίτια από αφρό, σουβέρ μπίρας, ύφασμα, πλαστική ταινία περιτυλίγματος. «O πλούτος δεν είναι πάντα προϋπόθεση δημιουργικότητας» είπε ο Βόβεραϊτ, ο δήμαρχος του Βερολίνου, στην τελετή των εγκαινίων. Και πράγματι η έκθεση διακατεχόταν από το αίσθημα της επερχόμενης οικονομικής καταστροφής -μιας καταστροφής ωστόσο που προκαλούσε ανάμικτα αισθήματα στους θεατές. Μελαγχολία αλλά και ανακούφιση. Συμβαίνει πάντα όταν οι, κατά βάθος, ρομαντικές μας ψυχές ατενίζουν ερείπια.
Ηταν σαν να τριγυρίζαμε στο σκηνικό μιας μελλοντολογικής ταινίας με καταφύγια παντού, για τους άστεγους: σιδερένιες βαλίτσες που τσουλάνε πάνω σε ρόδες κι όταν ανοίγουν αποκαλύπτουν στο εσωτερικό τους μια μικρή βιβλιοθήκη, θήκη για φορητό κομπιούτερ και για ραδιόφωνο. Αυτές οι ανέσεις στερούσαν από τις εφευρέσεις των σχεδιαστών τον επείγοντα κοινωνικό χαρακτήρα τους – άρα δεν ήταν σπίτια για άστεγους. Ηταν φορητά σπίτια για μοντέρνους νομάδες. H γοητεία που ασκούσαν πάνω μας ήταν καλά υπολογισμένη: τελειοποιούσαν το όνειρο της εφηβικής φυγής από το σπίτι που ποτέ η ενηλικίωση δεν μπορεί οριστικά να σβήσει. H μαγική διάσταση του ντιζάιν επίπλων και χώρων -όπως ξέρουν καλά όσοι φυλλομετρούν τέτοιου είδους περιοδικά- είναι η φυγή από το πατρικό και μαζί από το γονικό γούστο. Οταν τα περιοδικά διακόσμησης προτείνουν εν χορώ «εκφράστε τον εαυτό σας», λένε με άλλα λόγια ότι είναι καιρός να δημιουργήσουμε ένα προσωπικό καταφύγιο. Πολύ σαγηνευτική υπόσχεση.
Η αγαπημένη μου απασχόληση στη διάρκεια της έκθεσης ήταν να παρατηρώ τις αντιδράσεις των θεατών μπροστά στα λιλιπούτεια μετακινούμενα σπίτια. Ακόμη και οι πενηντάρηδες κοιτούσαν τα σχέδια των κατοικιών «Σπίτια με 100 ευρώ» από τους φοιτητές του πανεπιστημίου του Κάσελ χαμογελώντας. Ηταν το είδος χαμόγελου που δείχνει ότι οι άνθρωποι καλπάζουν πίσω, στον χρόνο: στο πρώτο σπίτι που έφτιαξαν με τα μαξιλάρια του καναπέ, με τα σκαμπό της κουζίνας.
Η κοινωνική διάσταση του φτηνού σπιτιού πάει περίπατο: οι θεατές βλέπουν στα αντικείμενα τον τρόπο που σχεδίασαν τη χειραφέτησή τους.
Και προς επίρρωσιν αυτής της επιχειρηματολογίας διάβασα σ’ ένα σχετικό αμερικανικό άρθρο ότι αν ψάξεις στο Google πληκτρολογώντας τις λέξεις «not your mother’s» θα παρουσιαστούν περίπου 200.000 λήμματα, τα περισσότερα από τα οποία σχετίζονται με περιοδικά διακόσμησης. H εξωτερίκευση της εσωτερικής μας ζωής σε αντικείμενα και αισθητικές προθέσεις είναι μια παλιά, δόλια ιστορία. H χειραφέτηση είναι τόσο πολύπλοκη και δραματική υπόθεση που πολύ συχνά φτάνει στο άλλο άκρο, μεταδίδοντας μια αίσθηση οργανωμένης μισανθρωπίας: στα ρεπορτάζ σπιτιών με μινιμαλιστικά δωμάτια οι ιδιοκτήτες απουσιάζουν ή εμφανίζονται σαν θολές φιγούρες ώστε να δημιουργηθούν περισσότερα περιθώρια ταύτισης. O καθένας σκέφτεται: α, θα μπορούσα να είμαι στη θέση τους. Θα άπλωνα τα πόδια μου σ’ εκείνο τον καναπέ. Θα έβαζα στο τραπέζι ένα βάζο. Ετσι και στις εκθέσεις ντιζάιν μπορείς να ξαπλώσεις στο κρεβάτι των σύγχρονων νομάδων και να φανταστείς ότι βρέθηκες προσωρινά στη θέση τους. Αλλά και η φορητή κουζίνα των νομάδων είναι άδεια: σκέφτεσαι τι μπαχαρικά και τι σκεύη θα τοποθετούσες εσύ σε μια τέτοια κουζίνα.
Τα τελευταία χρόνια οι εκθέσεις ντιζάιν προσπαθούν φιλότιμα να επιμορφώσουν το κοινό τους. Θέτουν κοινωνικά ερωτήματα, αγωνίζονται να συμφιλιώσουν τις αστικές μας συνήθειες για ασφάλεια και ομορφιά με τη διάλυση της ασφάλειας και της ομορφιάς, τη σύγχυση, τη ματαιότητα, τον θάνατο. Αντιφατικό σχέδιο: η βιομηχανία που στηρίζει τον σχεδιασμό επίπλων και σπιτιών είναι η εκκοσμικευμένη μας θρησκεία: προσηλυτίζει πιστούς με την υπόσχεση ότι υπάρχει πάντα καταφύγιο κι ότι η ζωή συνεχίζεται στον αιώνα των αιώνων.