Στη σελίδα 11 της «Καθημερινής» της 11ης Απριλίου 2006 ο κ. N. Μπεζαντάκος υπό τίτλο «Αρχαιοελληνική διανόηση» παρουσιάζει και δίκαια εξαίρει την πολύ φροντισμένη έκδοση (από τις Εκδόσεις Παπαδήμα) δύο ξενόγλωσσων βιβλίων για τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, μεταφρασμένων στα νέα ελληνικά: A. A. Long «Οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι», H. Diels-W. Kranz «Οι Προσωκρατικοί. Οι μαρτυρίες και τα αποσπάσματα, I». Ευπρόσδεκτο είναι και το βιβλίο του A. A. Long. Ιδιαίτερα, όμως, χρήσιμο είναι το δεύτερο βιβλίο, καθώς οι νεότεροι σπουδαστές φιλοσοφίας αγνοούν τη γερμανική γλώσσα ως επί το πλείστον, παρασυρμένοι από το ρεύμα υπέρ της αγγλικής. Εξάλλου, η συνεργασία των B. Κύρκου, Γ. Χριστοδούλου και Δ. Γεωργοβασίλη εξασφάλισε την πολύ καλή έκδοση του πολύτιμου αυτού βιβλίου, περιεκτικού των πηγών για τη σπουδή των προσωκρατικών. Αλλά ο ζήλος για τη δίκαιη έξαρση των δύο εκδόσεων παρέσυρε τον κ. Μπεζαντάκο σε διατύπωση ελπίδας άστοχη: «Πρέπει κανείς… να ελπίσει, ότι κάποτε το φιλολογικό δυναμικό της Ελλάδος θα προσφέρει στο ελληνικό κοινό τις δικές του πρωτότυπες συμβολές». Δηλώνει δηλαδή ο κ. Μπεζαντάκος προς τους αναγνώστες, ότι μέχρι τώρα δεν υπάρχει πρωτότυπη συμβολή Ελλήνων στην ερμηνεία των έργων των προσωκρατικών φιλοσόφων.
Χρειάζεται, λοιπόν, να διαβεβαιώσουμε τους αναγνώστες, ότι ευτυχώς υπάρχουν ήδη σπουδαίες πρωτότυπες συμβολές Ελλήνων στη μελέτη και προβολή της φιλοσοφίας των προσωκρατικών. Περιοριζόμαστε να επισημάνουμε τις συντελεσμένες από το ερευνητικό προσωπικό της Ακαδημίας Αθηνών:
Το 1988 ήδη κυκλοφόρησε ο πρώτος (A-I) και το 1994 ο δεύτερος (Κ-Ω) τόμος του μοναδικού στην Οικουμένη «Λεξικού της Προσωκρατικής Φιλοσοφίας», έργου του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Φιλοσοφίας (ΚΕΕΦ) της Ακαδημίας Αθηνών. H συγγραφή του αποφασίσθηκε από τον αείμνηστο ακαδημαϊκό Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο και ολοκληρώθηκε υπό τη διεύθυνση του ακαδημαϊκού Κωνσταντίνου Δεσποτοπούλου, με σύντονη εργασία του ίδιου και των ερευνητών Λίνου Μπενάκη, Μυρτώς Δραγώνα, Ευάγγελου Ρούσσου, Αννας Κελεσίδου, Γραμματικής Αλατζόγλου, Δημητρίου Παπαδή, Αννας Αραβαντινού, Μαρίας Πρωτοπαπά και Ιωάννου Καλογεράκου. Στις σελίδες του είναι καταγραμμένες όλες οι λέξεις οι ευρισκόμενες στα αποσπάσματα έργων των προσωκρατικών φιλοσόφων. H σημασία είτε οι σημασίες της κάθε μιας, εξακριβωμένες με κριτική χρήση των φιλολογικών βοηθημάτων, αλλά προπάντων με συζήτηση επίμονη και συμφωνία τελική των ερευνητών, αποδίδονται σε νεοελληνική γλώσσα και σε αγγλική γλώσσα, και με συμπαράθεση των χωρίων όπου αυτές ευρίσκονται.
Μελετήματα
Κατ’ εξοχήν πρωτότυπη όμως συμβολή ενέχουν τα μελετήματα για προσωκρατικούς του προέδρου του ΚΕΕΦ ακαδημαϊκού K. Δεσποτόπουλου, τα συγκεντρωμένα στο βιβλίο του «Μελετήματα Φιλολογίας και Φιλοσοφίας» (1998, εκδότης Ελληνικά Γράμματα). Επισημαίνουμε το μελέτημα «Παρμενίδου τα δοκούντα», όπου κατορθώνεται η ερμηνεία του θεωρούμενου ακατανόητου παρμενίδειου χωρίου «τα δοκούντα χρη δοκίμως είναι διά παντός πάντα περώντα»· το μελέτημα «Εμπεδοκλέους τα πιστώματα», όπου ευσύνοπτα προβάλλεται η φιλοσοφία του Εμπεδοκλέους, με σύνθεση των πορισμάτων συναιρετικής ερμηνείας των διασωσμένων χωρίων· το μελέτημα «H λογιστικά του Αρχύτα και η διαλεκτική του Πλάτωνος», όπου αναλυτικά παρουσιάζεται η αληθινή σημασία των λέξεων «λογισμός» και «λογιστικά», στη χρήση τους από τον Αρχύτα, ρηχά και σφαλερά ερμηνευμένων στη διεθνή βιβλιογραφία· το μελέτημα «Προμηθεύς και Πανδώρα», όπου αποσαφηνίζεται η έννοια των δύο αυτών μυθικών συμβόλων, στην ησιόδεια χρήση τους προς γενεαλόγηση και αξιολόγηση του πολιτισμού, αλλά και όπου διορθώνονται παγιωμένες σφαλερές ερμηνείες χωρίων του ησιόδειου έπους. Υπενθυμίζουμε, ότι ο Δεσποτόπουλος έχει ήδη πριν διορθώσει καταλυτικά τα χωρία 433d της Πολιτείας του Πλάτωνος και 1316a 28-29 των Πολιτικών του Αριστοτέλους, κρίσιμα για την αληθινή γνώση της πολιτικής ιδεολογίας και της πολιτειολογίας του Πλάτωνος. Επισημαίνουμε και τη μονογραφία του «Φιλοσοφία της Ιστορίας κατά Δημόκριτον», καθώς και την πρόσφατη επιστημονική ανακοίνωσή του «Βαρυσήμαντες ρήσεις των προσωκρατικών για τα όρια της επιστήμης και τους όρους του κύρους της», όπου οι ερμηνευόμενες ρήσεις είναι των Ηρακλείτου, Παρμενίδου και Δημοκρίτου.
Διδακτορικές διατριβές
Αλλά υπάρχουν επίσης και άλλες πρωτότυπες συμβολές με θέμα τους προσωκρατικούς, συντελεσμένες από το ερευνητικό προσωπικό του ΚΕΕΦ: η διδακτορική διατριβή της Αννας Κελεσίδου για τον Ξενοφάνη, η διδακτορική διατριβή της Γραμματικής Αλατζόγλου – Θέμελη με τίτλο «Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος», ρήση αποδιδομένη στον προσωκρατικό Πρωταγόρα· η μονογραφία του Ευάγγελου Ρούσσου «Ηράκλειτος – Περί φύσεως», η (αδημοσίευτη) διατριβή της Αννας Αραβαντινού – Μπουρλογιάννη για τον Αναξαγόρα. (Κατ’ εξαίρεση επισημαίνουμε και την εκτός Ακαδημίας συντελεσμένη πραγματεία σελίδων υπερτετρακοσίων του Γεωργίου N. Μανιάτη με τίτλο «H μεταβολή και η ταυτότητα στη φιλοσοφία του Ηρακλείτου»).
Αυτά, πρόχειρα κάπως, για το περί των προσωκρατικών ερευνητικό έργο της Ακαδημίας Αθηνών έκρινα σκόπιμο να καταστήσω γνωστά, προς διασκέδαση της επιπόλαιης γνώμης για δήθεν ανυπαρξία πρωτότυπης συμβολής Ελλήνων στην αποσαφήνιση των εννοιών, των έκγονων της «γιγαντομαχίας περί της ουσίας», της αποκαλούμενης νεωτερικά προσωκρατικής φιλοσοφίας. Και ας μου συγχωρεθεί ότι εδέησε να επισημάνω και την προσωπική μου συμμετοχή στη γόνιμη διακονία των προσωκρατικών, υπό την αιγίδα της Ακαδημίας Αθηνών.
* O K. I. Δεσποτόπουλος είναι πρόεδρος της Εφορευτικής Επιτροπής του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Αθηνών.