«Ε ίναι μεγάλη η αγορά, γιατί δύσκολα λες όχι στο παιδί», λένε οι εκδότες που επενδύουν ιδιαιτέρως στο παιδικό βιβλίο. Είναι άραγε αυτός ο λόγος που τα βιβλία τα οποία απευθύνονται σε παιδιά μέχρι 12 ετών γνωρίζουν τη μεγαλύτερη αύξηση στην τελευταία καταγεγραμμένη βιβλιοπαραγωγή από το ΕΚΕΒΙ, (του 2004) καταγράφοντας αύξηση 2,1% στο γενικό σύνολο των τίτλων; Και είμαστε σίγουροι ότι η αύξηση κατά 25,4% των παιδικών τίτλων από το 1999 δηλώνει ότι η νέα γενιά διαβάζει όλο και περισσότερο; Ή μήπως είναι η προσδοκία των γονιών από τα βλαστάρια τους, που ανάμεσα στα άλλα αγαθά που τους παρέχουν και στα πολλά χατίρια που δεν τους χαλάνε, αγοράζουν και μερικά από τα εντυπωσιακά παιδικά βιβλία που βρίσκουν πλέον παντού: στα σούπερ μάρκετ της πόλης, στα τουριστικά της εξοχής, στα μεγάλα πολυκαταστήματα και στα ιδιαιτέρως φροντισμένα παιδικά τμήηματα των βιβλιοπωλείων; Και μια τελευταία απορία ενός γονιού: διαβάζονται από τα παιδιά όλα τα αυτά τα βιβλία που κυκλοφορούν ή απλώς αγοράζονται; Για να δούμε τι λένε οι αριθμοί, οι συγγραφείς και οι εκδότες.
Εισαγωγή τίτλων
Εντυπωσιακά υψηλό είναι το ποσοστό των βιβλίων για παιδιά που μεταφράζονται από άλλες γλώσσες, αποτελώντας τα 2/3 της παραγωγής ή ποσοστό 64,7%. Αυτό δεν σημαίνει ότι μειώθηκε ο αριθμός των Ελλήνων συγγραφέων. Βαίνει και αυτός αυξανόμενος, γεγονός που επιβεβαιώνει την υψηλή ζήτηση και την είσοδο στο χώρο και νέων δημιουργών.
«Για να μειωθεί το κόστος παραγωγής τους τυπώνονται στο Χονγκ Κονγκ σε τεράστιες ποσότητες για όλο τον κόσμο. Είναι προϊόν», λέει στην «Κ» η Ελενα Πατάκη. Και όπως κάθε προϊόν οφείλει να ανανεώνεται, έτσι και το παιδικό βιβλίο εμπλουτίζεται με καινούργια φανταχτερά υλικά, προσκαλώντας και με την εμφάνισή του νέους μικρούς αναγνώστες.
Πριν από το σχολείο
Το σύνολο των παιδικών βιβλίων που κυκλοφόρησαν το 2004 ήταν 1.641. Από αυτά, τα 1.062(!) -ποσοστό 62% επί του συνόλου των παιδικών- είναι για παιδιά προσχολικής ηλικίας (η συγκεκριμένη κατηγορία αυξήθηκε 27,6% το 2004). «Η έκδοση βιβλίων για μικρά παιδιά έχει μεγάλη αύξηση, γιατί συνδυάζονται με το παιχνίδι και την απασχόληση», λέει η Ελενα Πατάκη, υπεύθυνη του εκδοτικού οίκου με τη μεγαλύτερη παραγωγή παιδικών τίτλων (194 βιβλία το 2004, κάτι λιγότερο από το μισό στο σύνολο της παραγωγής του). «Το πρώτο παιδικό το βγάλαμε το 1983 και μέχρι το 1991 χτίστηκε ένας κατάλογος με σημαντικούς Ελληνες συγγραφείς». Και προσθέτει ότι δεν είναι καθόλου εύκολη η έκδοση ενός παιδικού βιβλίου, αφού χρειάζεται να ελεγχθεί από ένα τιμ ειδικών και έγκυρων επιστημόνων και η συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς.
Εξίσου εντυπωσιακή είναι και η αύξηση των βιβλίων γνώσεων (τριπλασιάστηκαν οι τίτλοι την εξαετία 1999 – 2004), ενώ τα κλασικά παιδικά βιβλία κυκλοφορούν διαρκώς σε άπειρες μορφές, διασκευασμένα ή ολόκληρα, για μικρότερα ή μεγαλύτερα παιδιά «και έχουν ευτυχώς σταθερό ποσοστό αναγνωσιμότητας», προσθέτει η Ελενα Πατάκη. Μια άλλη κατηγορία με πρόσφατη μεγάλη ανάπτυξη είναι τα μυθιστορήματα φαντασίας, η «μετά Χάρι Πότερ» εποχή. Κι αν ο Χάρι Πότερ είναι η νέα Κοκκινοσκουφίτσα και η νέα Χιονάτη, δεν είναι πολλοί Ελληνες ήρωες παιδικών βιβλίων ευρέως αναγνωρίσιμοι. H παγκοσμιοποίηση λειτουργεί και εδώ.
Μια τεράστια ανθηρή βιομηχανία που απασχολεί πολλούς (συγγραφείς, εικονογράφους, μεταφραστές, κατασκευαστές, παιδαγωγούς, εκπαιδευτικούς), απευθύνεται σε ακόμα περισσότερους και «κρατάει» στα χέρια της τη σχέση με το βιβλίο των αυριανών αναγνωστών.
«Επιλέξτε τι θα διαβάσετε»
Βαγγέλης Ηλιόπουλος (συγγραφέας, εκπαιδευτικός): Ξέρουμε τι πουλάνε, αλλά δεν ξέρουμε τι διαβάζουν. Είναι ένα ευπρόσωπο δώρο, έχουν γίνει πολλές καμπάνιες φιλαναγνωσίας, έχει περάσει στη συνείδηση του γονιού ότι είναι καλό πράγμα. Επίσης τα βιβλία είναι φτηνά και ελκυστικά, έχουν ωραία εικονογράφηση, κ.λπ. Ολα αυτά δημιουργούν μιαν άνθηση που είναι σε παγκοσμιο επίπεδο. Στην Ελλάδα, η άνθηση είναι μεγαλύτερη. Αρχίζει και γίνεται συνείδηση και στον Ελληνα δάσκαλο και στον Ελληνα γονιό ότι η φιλαναγνωσία είναι κάτι καλό και μαθαίνεται στις μικρές ηλικίες. Γι’ αυτό και μας καλούν πολύ συχνά σε σχολεία. H αναγνωσιμότητα μειώνεται όσο μεγαλώνει η τάξη, γιατί εισπράττει την αντίδραση που έχουν τα παιδιά στο σχολικό βιβλίο. Στο νηπιαγωγείο, όμως, που το βιβλίο είναι ταυτόσημο με το παιδικό παιχνίδι υπάρχει μεγάλη άνθηση. H εκδοτική άνθηση δεν συμβαδίζει όμως με την ανάπτυξη της ποιότητας. Κυκλοφορεί πολλή σαβούρα και, μάλιστα, υπάρχουν σειρές «παιδικής λογοτεχνίας», που προετοιμάζουν το αυριανό κοινό της παραλογοτεχνίας. Οταν πηγαίνω στα σχολεία δεν λέω πια «διαβάστε», λέω «διαλέξτε τι θα διαβάσετε». O ρόλος του γονιού και του σχολείου είναι να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτύξουν το κριτήριό τους».
Χρήστος Μπουλώτης (συγγραφέας, αρχαιολόγος): «H κατακόρυφη εκτίναξη στην παραγωγή παιδικού βιβλίου αποτελεί στην ουσία ένα παράδοξο των ημερών μας, καθ’ ότι η ηλεκτρονική εικόνα ασκεί άμμετρη γοητεία στον παιδόκοσμο. Ετσι, φαίνεται ότι το παιδικό βιβλίο αντιπαλεύει το ηλεκτρονικό θεριό. H άνθηση του παιδικού βιβλίου στις μέρες μας μπορεί να εξηγηθεί αφενός από τον εσμό των εκδοτικών οίκων, αφετέρου από την πραγματιστική διαπίστωση ότι οι τάξεις των νεαρών αναγνωστών αποτελούν ένα σταθερό εμπορευματικό πεδίο. H φιλαναγνωσία, όπως αυτή καταγράφεται αριθμητικά στις μέρες μας, καλλιεργείται πρώτιστα στους κόλπους των σχολείων, με την ίδρυση αφενός σχολικών βιβλιοθηκών και αφετέρου με την προώθηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων όχι πλέον μόνο στα πρότυπα/ιδιωτικά σχολεία, αλλά και στα απανταχού της επικράτειας. Είναι παρήγορο ότι το εξωσχολικό βιβλίο, ιδίως το ποιοτικό, «αντιμάχεται» την ηλεκτρονική εικόνα, έστω και με τρόπο δονκιχωτικό. Πάντως, είναι αυτό που φτερώνει τη φαντασία σαν αντιστάθμισμα της βίαιης κυρίως δράσης που κάνει το παιδί παθητικό αποδέκτη».