Ε ιδώλια των Λοκαπάλα, των ουράνιων βασιλέων με την άγρια όψη, αγαλματίδια έφιππων γυναικών που παίζουν πόλο, σασσανιδικά νομίσματα, τμήματα από μπροκάρ υφάσματα με περίτεχνες διακοσμήσεις, αγάλματα με διάφορες μορφές Μποντισάτβα, γυναικείες φιγούρες με περίτεχνη κόμμωση, καθρέφτες, ζώδια, είναι ορισμένα από τα 170 και πλέον αντικείμενα που έρχονται από τα σημαντικότερα μουσεία της Κίνας και φυσικά το Εθνικό Μουσείο του Πεκίνου, για τη μεγαλύτερη έκθεση με κινεζικά αριστουργήματα που είδαμε ποτέ στην Ελλάδα.
«Η Κίνα των Τang, μια χρυσή εποχή (7ος-10ος αιώνας)» που εγκαινιάζεται στις 10 Ιουλίου στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών, άφησε ήδη άριστες εντυπώσεις στην Ιταλία, όπου τη φιλοξένησε το Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης. Στην Αθήνα η έκθεση θα μείνει έως τις 31 Αυγούστου για να μας γνωρίσει την εποχή της δυναστείας των Τανγκ (618-907 μ.Χ.), μια από τις «χρυσές περιόδους» στην ιστορία της Κίνας, όταν η κινεζική αυτοκρατορία διπλασιάστηκε, γνώρισε τεράστια οικονομική και πολιτισμική ακμή, άνθησαν οι τέχνες και επινοήθηκαν νέες τεχνικές στην κεραμεική, όπως η πορσελάνη. Στην Κίνα των Τανγκ εφευρέθηκαν επίσης η πυρίτιδα, η τυπογραφία και ορισμένοι τύποι ωρολογιακών μηχανισμών.
Η έκθεση καταλαμβάνει ενάμισι στρέμμα, δηλαδή 1.500 τ.μ., όπως λέει ο διευθυντής του ΒΧΜ, Δημήτρης Κωνστάντιος, που έχει τον γενικό συντονισμό μαζί με την κ. Μαίρη Πάντου, σε αυτή τη συμπαραγωγή του Βυζαντινού Μουσείου και της Διεύθυνσης Μουσείων του υπουργείου Πολιτισμού. Η έκθεση ξεκινά από την είσοδο της δεξιάς πτέρυγας και εκτείνεται σε όλο το ημιυπόγειο. Ομως, τι δουλειά έχει στο Βυζαντινό Μουσείο μια έκθεση για την Κίνα;
«Οι Τανγκ δεσπόζουν στην πιο σημαντική μεσαιωνική περίοδο της Κίνας. Ο επισκέπτης θαυμάζει αριστουργήματα της δυναστείας τους, γνωρίζει την κοινωνία και την τέχνη της περιόδου αυτής, κατά την οποία μάλιστα θα διαπιστώσει ότι η Κίνα δεν είναι καθόλου απομονωμένη. Θα δει ότι επειδή ανοίγεται σε όλη την Κεντρική Ασία, έρχεται σε επαφή από νωρίς με τον ελληνικό πολιτισμό μέσω των ελληνιστικών βασιλείων και μέσω της περσικής τέχνης. Αγγίζει δηλαδή και θέματα του Βυζαντίου». Τα αντικείμενα δείχνουν τις σχέσεις της δυναστείας των Τανγκ με τις γειτονικές χώρες, τη ζωή στο παλάτι, τις συνήθειες, τη βουδιστική λατρεία, όμως ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα, σε δεύτερο επίπεδο, να παρακολουθήσει και τι συνέβαινε τη συγκεκριμένη περίοδο στο Βυζάντιο. Παρουσιάζεται λοιπόν η παράλληλη πορεία δύο πολιτισμών, αλλά στην περίπτωση του Βυζαντίου με πλούσιο εποπτικό υλικό.
Σύμβουλος της έκθεσης είναι η Αγλαΐα Καραμάνου (τέως διευθύντρια του Μουσείου Ασιατικής Τέχνης), επιμελήτριες οι: Τερψιχόρη Πατρίτσια Σκώτη, Εφη Μεραμβελιωτάκη, Τζένη Αλμπάνη, ενώ υπεύθυνη για τη μουσειογραφική μελέτη – εφαρμογή είναι η Ανεστέι Παρίση.
Οι παλλακίδες
Τη διοίκηση την ασκεί ο αυτοκράτορας όπως και στο Βυζάντιο, με ένα αυστηρά δομημένο σύστημα αξιών, λέει ο διευθυντής του ΒΧΜ. Οι αξιωματούχοι συσκέπτονταν καθημερινά με τον αυτοκράτορα και όριζαν την πολιτική της αυτοκρατορίας. Η ζωή στο παλάτι δεν διαφέρει σε γενικές γραμμές από αυτή του Βυζαντίου. Απλώς στην Κίνα υπάρχουν και πολλές παλλακίδες. Η «απαγορευμένη πόλη» με τα πολυτελέστατα οικοδομήματα και τους ανεκτίμητους θησαυρούς είναι ο τόπος κατοικίας του αυτοκράτορα, των επίσημων συζύγων του και των χιλιάδων παλλακίδων. «Ευνούχοι, στρατιώτες, μουσικοί, χορευτές, ιπποκόμοι και κάθε είδους υπηρετικό προσωπικό φρόντιζαν για τις καθημερινές ανάγκες της Αυλής. Τα μέλη της ανώτερης ταξης ψυχαγωγούνταν με συμπόσια, κυνηγητικές εξορμήσεις και αθλήματα όπως η ιππασία και το πόλο».
Οι γυναίκες, λοιπόν, μπορούσαν να συμμετέχουν σε δραστηριότητες των ανδρών, όπως ήταν η ιπππασία και το πόλο, και να ντύνονται με ανδρικά ενδύματα. Οι κυρίες της Αυλής απολάμβαναν μια μορφή χειραφέτησης, εξηγεί ο Δ. Κωνστάντιος. «Φρόντιζαν την εμφάνισή τους, είχαν περίτεχνες κομμώσεις και φορούσαν ενδύματα ανάλογα με τις τάσεις που επικρατούσαν. Ενδυμα που έδενε ψηλά στη μέση και στους ώμους εσάρπα, ενώ όταν δεν ήταν τόσο λεπτές φορούσαν πλατύ ένδυμα με φαρδιά μανίκια. Η μόδα εναλλάσσεται και το βλέπουμε από τις συνήθειες. Οπως φάνηκε στην πρόσφατη ημερίδα της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας «Η γυναίκα στο Βυζάντιο» (θα βγει και ειδική έκδοση) και οι Βυζαντινοί είχαν μόδα». Από τις πιο αγαπητές συνήθειες στα συμπόσια της υψηλής κοινωνίας ήταν ο χορός με την παράλληλη κίνηση της εσάρπας και η μουσική. Οι χορεύτριες είχαν χάρη και κομψότητα, φορούσαν αέρινες φορεσιές με στενά μανίκια, συνήθως μακριά για να τονίζεται η κυματιστή κίνηση των χεριών, ενώ τα πιο συνηθισμένα μουσικά όργανα ήταν πνευστά, κρουστά και έγχορδα. Είχαμε μάθει να βλέπουμε τους πολιτισμούς αυτούς με τη δυτικοκεντρική μας ματιά και «να τους θεωρούμε έξω από μας, λίγο υποδεέστερους. Οτι δεν είχαμε καμία σχέση. Συμβαίνει, όμως, ακριβώς το αντίθετο. Αρα δεν είμαστε μόνοι σε αυτό τον μεσαιωνικό κόσμο».
Τα αντικείμενα που εκτίθενται αντιπροσωπεύουν όλες τις κοινωνικές τάξεις και ομάδες. Από τις σημαντικότερες ενότητες είναι τα κινεζικά ζώδια. «Θεωρούσαν ότι επηρέαζαν τον χαρακτήρα του ανθρώπου ανάλογα με τη χρονιά που γεννήθηκε. Σε κάθε έτος αντιστοιχούσε ένα ζώδιο», λέει ο Δ. Κωνστάντιος ενώ στα κείμενα της έκθεσης, την επιστημονική επιμέλεια των οποίων έχει αναλάβει η Αγλαΐα Καραμάνου, σημειώνεται: «Η πίστη των Κινέζων σε αυτά μαρτυρείται από την εποχή της δυναστείας Κιν (221-206 π.Χ.). Παραστάσεις ζωδίων συναντώνται και σε τάφους με σκοπό την προστασία από το κακό».
Εκτός από την ενότητα των ζωδίων το ενδιαφέρον του επισκέπτη αποσπούν οι τοιχογραφίες με γυναίκες να περιδιαβάζουν τους κήπους των ανακτόρων, οι εντυπωσιακές σκηνές με τα παιχνίδια και συγκεκριμένα το έφιππο πόλο, στο οποίο βασίζεται και το έμβλημα της έκθεσης.
Η ξακουστή κινεζική πορσελάνη, ένα ακόμη επίτευγμα των Τανγκ, από τους τεχνίτες της εποχής που ήθελαν να κάνουν τα κεραμικά πιο ανθεκτικά και την επιφάνειά τους πιο λεία, επίσης αντιπροσωπεύεται στην έκθεση, ενώ ο επισκέπτης πληροφορείται το «μυστικό», το μείγμα από ψαμμόλιθο με μεγάλη περιεκτικότητα σε καολίνη που διατηρούσε τη λευκότητα και μετά το ψήσιμο.
Στα αριστουργήματα συγκαταλέγονται και αντικείμενα με τη μορφή του Λοκαπάλα (φρουρού), περίτεχνοι καθρέφτες με διακοσμητικά μοτίβα (κυρίως της κληματίδας), και οι γλυπτικές αποδόσεις του Μποντισάτβα. «Είναι οι ιερές μορφές του βουδισμού, οι οποίες στην πορεία τους προς την ύψιστη βουδιστική σοφία (νιρβάνα), βοηθούν με τη θέλησή τους τα διάφορα όντα να κατακτήσουν και εκείνα τη σοφία και να απαλλαγούν από την αλυσίδα των μετενσαρκώσεων». Οι πήλινες ζωγραφισμένες καμήλες, «το πλοίο της ερήμου», επίσης έχουν θέση στα εκθέματα, αφού μην ξεχνάμε πως ήταν βασικό μέσο μεταφοράς του μεταξιού από τον 2ο αι. π.Χ.
Ταφές και κρίσιμα γεγονότα
Οι Κινέζοι μέχρι τον 5ο αι. π.Χ. είχαν και ανθρωποθυσίες. Οταν η συνήθεια εγκαταλείφθηκε, «άρχισαν να τοποθετούν στους τάφους διάφορα ειδώλια και αγάλματα. Οσα συνόδευαν τους νεκρούς στον άλλο κόσμο. Βλέπουμε λοιπόν, τονίζει ο κ. Κωνστάντιος, ότι σχετίζονται ως προς την αντίληψη -γιατί δεν είναι τα ίδια- με τα δικά μας κτερίσματα». Οι τάφοι των ευγενών ήταν μεγαλοπρεπείς με ένα μακρύ διάδρομο, ο «δρόμος» που θα μπορούσε να παραβληθεί με εκείνον των μακεδονικών τάφων. Ο κεντρικός θάλαμος ήταν μεγάλος και συνδεόταν με δευτερεύοντες θαλάμους ενώ τα σημαντικά ταφικά συγκροτήματα περιβάλλονταν από άλση, τείχη αλλά και τάφους ανώτερων αξιωματούχων.
Την εποχή που οι Τανγκ κυριαρχούσαν στην Κίνα, το Βυζάντιο συγκλονιζόταν από την έριδα για τη λατρεία των εικόνων, την εικονομαχία. Η εποχή των Τανγκ συμπίπτει στο μεγαλύτερο μέρος της με τους λεγόμενους «σκοτεινούς αιώνες» της βυζαντινής ιστορίας (7ος – μέσα 9ου αιώνα). Την περίοδο εκείνη το Βυζάντιο έχασε σημαντικά εδάφη στην Ανατολή, μεταξύ αυτών και η Συρία, περιοχή καίριας σημασίας ώς τότε για τις σχέσεις με την Κίνα.