Η αλήθεια είναι ότι χρόνια τώρα συνδέουμε τα Χριστούγεννα με την καταναλωτική φρενίτιδα, με τις μέρες του καθησιού μας και με τη σχεδόν υστερική τάση ανταλλαγής δώρων. Εκδηλώνουμε βεβαίως και κάποια αισθήματα, νοιαζόμαστε λίγο περισσότερο για τους φτωχούς τούτου του κόσμου, μπαίνουμε επιφανειακά και επιπόλαια στη φιλανθρωπική λογική της ημέρας, επισκεπτόμαστε εγκαταλελειμμένους σε θλιβερά γηροκομεία ετοιμοθάνατους συγγενείς μας και δίνουμε με στυλ τσιγκούνη πλουσίου μπουρμπουάρ στο γκαρσόνι ή λίγα παραπάνω σεντς στον νεαρό Πακιστανό που μας την έχει στημένη στα φανάρια. Αυτού του είδους οι αβρότητες ενισχύουν, στιγμιαία έστω, τον διαταραγμένο ψυχισμό της υπόλοιπης χρονιάς και μας βοηθούν να ισορροπήσουμε ανάμεσα στην εργασιακή λαίλαπα και στην ενοχοποιητική επιθυμία να χωθούμε για λίγο στη φενάκη των σκονισμένων ηθικών αξιών. Οχι, μη διαμαρτύρεστε. Κατά βάθος, αυτό συμβαίνει στους περισσότερους από μας. Απλώς, είναι ο φθίνων συντηρητισμός, αλλά και ο υπέρμετρος ατομικισμός που αναπτύξαμε στο μεταξύ, που δεν μας αφήνουν να παραδεχθούμε ότι δεν είμαστε ηθικά πρότυπα για κανέναν, ότι δεν μας διακατέχει ο κλασικός αλτρουρισμός και ότι προ καιρού έχουμε χάσει την τέχνη να είμαστε χρήσιμοι και καταδεκτικοί.
Κακά τα ψέματα, όμως. Οι μέρες των Χριστουγέννων έχουν προ πολλού χάσει τη μαγεία που τους πρέπει, παρά τα ατέλειωτα λαμπιόνα της πόλης που κάνουν τις νύχτες μαγικές. Ο μικρός Χριστός που αναπαρίσταται σε κάθε γωνιά του δυτικού κόσμου, η χαμηλοβλεπούσα Παναγιά, ο σχεδόν ανύπαρκτος Ιωσήφ, οι μάγοι, οι μυρουδιές από το λιβάνι, η ανάσα των ζώων, αποτελούν κόμματι μιας πολιτισμικής συνήθειας που ελάχιστα σχετίζεται με το πραγματικό γεγονός της γέννησης του Θεανθρώπου. Ακόμη και τα παιδιά που δικαιούνται να ζουν πότε πότε σε συνθήκες παραμυθιού, τα παιδιά που χρειάζεται να στήσουν μέσα τους νωρίς αμυντικούς μηχανισμούς, ακόμη κι αυτά λοιπόν, έχουν μονίμως στο στόμα την ερώτηση: «Τι θα μου πάρεις, τι θα μου πάρεις;». Κι είναι λογικό να εξαντλείται εκεί η σχέση τους με τα Χριστούγεννα. Αντε, το πολύ πολύ να πάνε και σε κανένα πάρτι για να μαλλιοτραβηχτούνε και οι χαζομαμάδες να ενθουσιαστούνε, λέγοντας «Κοίτα το χρυσό μου, τι δυνατό που είναι!». Στην εποχή των ταχύτατων αλλαγών στην τεχνολογία -σήμερα κοιτάζεσαι στον καθρέφτη και είσαι εσύ και την επομένη ξανακοιτάζεσαι και ανακαλύπτεις ότι έχεις αντικατασταθεί από ένα ρομπότ- που κανείς δεν μπορεί εύκολα να σου πει τι σημαίνει ηθική, τι σημαίνει δέσμευση, αυταπάρνηση ή τι σημαίνει να ‘χεις φιλότιμο, αυτό το υφέρπον κλίμα της ελάχιστης δυνατής προσέγγισης του σπουδαίου θέματος των Χριστουγέννων είναι απόλυτα δικαιολογημένο.
Ο άνθρωπος είναι ον προσαρμοστικό. Πώς θα είχε επιβιώσει, άλλωστε, αν δεν ήταν ακριβώς αυτό. Και προκειμένου να δηλώνει παρών σε όλα τα επίπεδα ζωής ακολουθεί τη ροή του ποταμού. Αν ο ποταμός εκβάλει στη θάλασσα κι αυτός μαζί του. Αν προς το τέλος του δημιουργεί δέλτα, μόνον όταν φτάσει σ’ εκείνο το σημείο θα αποφασίσει ποιο κανάλι θα ακολουθήσει. Ποτέ δεν σκέφτεται, όμως, ότι μπορεί πέφτοντας στη θάλασσα να πνιγεί και το πτώμα να εκβραστεί κάπου πολύ μακριά. Μακριά από τους ανθρώπους που είχε συνηθίσει να υποτιμά ή να υπερτιμά, να κολακεύει, να χαϊδεύει, αλλά και να περιφρονεί. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, λοιπόν, είναι φυσικό να προσαρμόζεται σε ό,τι η άρχουσα καταναλωτική τάξη του επιβάλλει. (Μεταξύ μας, ο άκρατος καπιταλισμός φταίει για όλα, για να πειράξω κι έναν αγαπημένο φίλο που παθιάζεται και μόνο με τη λέξη). Και φυσικά, ούτε λόγος για την αναζήτηση της θρησκευτικότητας των ημερών. Ο προβληματισμός για το Θείο -ό,τι κι αν σημαίνει αυτό- αποτελεί μινιμαλιστική πολυτέλεια, μιας και δεν αφορά τα Gucci, δεν είναι Prada, δεν είναι εν παση περιπτώσει κάτι πολύ φανταχτερό και διαμιάς αναγνωρίσιμο, αν εξαιρέσουμε τα στολίδια.
Βεβαίως, τα τελευταία χρόνια ζούμε και την αντίθετη πλευρά των γεγονότων. Είδαμε τη θρησκεία να γίνεται όπλο επιθετικό των ισλαμιστών εξτρεμιστών. Είδαμε στις ΗΠΑ τους Αναγεννημένους Χριστιανούς να διεκδικούν μερίδιο της εξουσίας, τους Καθολικούς να πετυχαίνουν εντυπωσιακές νεολαιίστικες συγκεντρώσεις στην Ευρώπη, είδαμε στη Βρετανία να δημιουργούνται θρησκευτικοί πυρήνες από τους χιλιάδες των μεταναστών για τους οποίους η δική τους εκκλησία μετατράπηκε σε πυρήνα ζεστασιάς, ψυχικής κάλυψης και φροντίδας. Είδαμε όμως ακόμη και το Χόλιγουντ να εκμεταλλεύεται την αίσθηση θρησκευτικότητας των ημερών και να παρουσιάζει στο κοινό υπέρογκες παραγωγές με τον Χριστό. Αυτόν τον καιρό «Η Ιστορία της Γέννησης», ταινία αξίας 36 εκατ. δολαρίων και μια από τις πιο ακριβές παραγωγές με θρησκευτικό περιεχόμενο εισβάλλει στις κινηματογραφικές αιθουσες του κόσμου με την ελπίδα να σαρώσει τα ταμεία. Ορισμένοι διατείνονται ότι το Χόλιγουντ ξεπλένει τις ενοχές του μέσα από αυτήν τη διαδικασία.
Στις ΗΠΑ, πάντως, οτιδήποτε γύρω από τη θρησκεία, τους προτεστάντες, τους καθολικούς και ευαγγελικούς είναι συνδεδεμένο με το χρήμα και το εμπόριο. Η αποκομιδή κέρδους αποτελεί την κορωνίδα αυτής της τεράστιας καμπάνιας υπέρ του θείου, με τη συμμετοχή του Διαδικτύου, τηλεοπτικών σταθμών, εκκλησιών και ιερέων. Διάβασα όμως στο ενναλακτικό δίκτυο Alternet ότι η Χριστιανή Δεξιά διοχέτευσε στην αγορά αυτές τις μέρες ένα βίαιο βιντεογκέιμ (left behind: Eternal forces). Σε αυτό, οι Αναγεννημένοι Χριστιανοί επιδιώκουν να κάνουν ανθρώπους να αλλαξοπιστήσουν, αλλιώς τους σκοτώνουν. Η υπόθεση του βιντεογκέιμ διαδραματίζεται στη Νέα Υόρκη μετά την κατάρρευση των Διδύμων Πύργων και ο παίκτης πρέπει να δημιουργήσει τη δική του θρησκευτική παραστρατιωτική οργάνωση, η οποία θα ξαμοληθεί στους δρόμους της αμερικανικής μεγαλούπολης με στόχο τον προσηλυτισμό των πάντων. Υπάρχει και η σχετική προσευχή, όπως και οι πόντοι ψυχής που κερδίζει ο νικητής αυτής της αιματηρής διαπάλης.
Αν κάποιος με ρωτούσε τι θα έκανα για να αισθανθώ τη διαφορετικότητα τούτων των ημερών, δεν θα ‘ξερα τι να του απαντήσω. Θα χρειαζόμουν χρόνο για να παιδέψω να αποπροσανατολίσω λίγο το κατευθυνόμενο μυαλό μου, να χαϊδέψω τα συναισθήματά μου που ζουν εν υπνώσει. Ναι, πίστωση χρόνου θα ‘θελα. Κι ίσως έβρισκα το κουράγιο να αναλογιστώ γιατί γεννήθηκε ο Χριστός, γιατί τον σταύρωσαν αργότερα αυτοί που τον σταύρωσαν, γιατί οι μαθητές του ξεχύθηκαν στην οικουμένη. Να φύγω λίγο πιο πέρα από την τετριμμένη απάντηση ότι ο Χριστός και η θρησκεία που δημιουργήθηκε γύρω του ήταν μια ακόμη ανθρώπινη ανάγκη: η κάλυψη της ύπαρξής μας, η δικαιολογία του περάσματος μας από τη Γη, η απλουστευτική προσέγγιση της θεωρίας της εξέλιξης ή της ευφυούς δημιουργίας. Να άγγιζα λίγο τη συμπυκνωμένη αγάπη.