Δημήτρης Σαπρανίδης
Ιστορία της ελληνικής γελοιογραφίας
σελ. 1.060 – 2 τόμοι, εκδ. Ποταμός
«Το γέλιο μακραίνει τη ζωή» ακούμε από παιδιά. Οταν όμως το γέλιο πηγάζει από την πολιτική γελοιογραφία, οξύνει την κριτική μας σκέψη και μας θυμίζει ότι ο γελοιογράφος είναι «λειτουργός μιας κοινωνικής διαδικασίας απελευθέρωσης».
Η δίτομη «Ιστορία της ελληνικής γελοιογραφίας», η μοναδική αυτή καταγραφή του έργου πλέον των διακοσίων πενήντα γελοιογράφων του τόπου μας -με περίπου τέσσερις χιλιάδες σκίτσα, φωτογραφίες, γελοιογραφίες και άλλα ντοκουμέντα- αποτελεί έναν πραγματικό άθλο του δημοσιογράφου ερευνητή Δημήτρη Σαπρανίδη. Και αξίζουν συγχαρητήρια στην Αναστασία Λαμπρία των εκδόσεων «Ποταμός», που τόλμησε μια τόσο ακριβή και επιμελημένη έκδοση, προσθέτοντας στη βιβλιογραφία ένα σημαντικό ιστορικό έργο.
Το έργο, καρπός πολύμοχθης και πολυετούς προσπάθειας, μας προσφέρει μια πολυσήμαντη ιστορική καταγραφή του τόπου (πολιτική, οικονομική, κοινωνική), του ελληνικού Τύπου, των γραφικών τεχνών και παράλληλα την εξέλιξη του δημοσιογραφικού λόγου στην ακραία, στην πλέον λακωνική μορφή του, τη λεζάντα, αλλά και την εξέλιξη της εικαστικής έκφρασης των γελοιογράφων μας. Στοιχεία που συνθέτουν σχεδόν το σύνολο των εκφάνσεων της δημόσιας ζωής, για περισσότερα από τρεις χιλιάδες χρόνια.
Τεκμήρια εποχής
«Αν επρόκειτο για απλή ερμηνεία της ιστορίας, λέει ο Δημ. Σαπρανίδης, δεν θα υπήρχε κανένα πρόβλημα. Καθώς όμως πρόκειται για χιούμορ και σάτιρα, είναι απαραίτητο ο αναγνώστης να γνωρίζει τα ήθη και το πνεύμα της εποχής, τα μεγάλα γεγονότα που τη σημάδεψαν και τα πρόσωπα που κυριάρχησαν σε αυτήν. Τα κείμενα και οι λεζάντες εκπληρώνουν ώς ένα σημείο αυτή την αποστολή». Και η αποστολή αυτή εκπληρώνεται άριστα από τον ερευνητή Δ. Σαπρανίδη, με αξιοσημείωτη παρατηρητικότητα, διεισδυτικότητα και πολιτική οξυδέρκεια.
Ο Δημ. Σαπρανίδης ασχολείται με την πολιτική γελοιογραφία δεκαετίες. Διαθέτει εικαστική Παιδεία, αφού φοίτησε στην ΑΣΚΤ και χιουμοριστική εμπειρία, αφού επί δέκα χρόνια καθημερινά έγραφε τα χιουμοριστικά κείμενα με τίτλο «24ωρο της Θέμιδος» στα «Νέα» και έχει εκδώσει τρία βιβλία ανάλογου περιεχομένου. «Το Χρονικό του ’61», «Γέλια και δάκρυα στο εδώλιο», «Αρχίδαμε Goo Home». Βετεράνος δημοσιογράφος, πέρασε από επιτελικές θέσεις και άνοιξε νέους δρόμους στην κρατική ραδιοφωνία.
Το 1975 εξέδωσε τον πρώτο τόμο, για να τον βελτιώσει σε επανέκδοση το 2000, την οποία αρχίζει με τον Ξενοφάνη (5ος αιώνας π.Χ.), περνάει στον τοτεμισμό και τον ζωομορφισμό ως έκφραση του κωμικού, διανύει όλες τις περιόδους από το βάθος της ιστορίας ώς τις μέρες μας, τις μάσκες, τη σάτιρα, την κωμωδία, την αγγειογραφία, συνεχίζει με τη ρωμαιοκρατία, την οθωμανική κατοχή και τον Διαφωτισμό. Πλησιάζοντας στον 19ο αιώνα, μας παραθέτει όλο και περισσότερες εικόνες, σκίτσα και πληροφορίες, αφού η επανάσταση των γραφικών τεχνών και της τυπογραφίας έχει ήδη συντελεστεί.
Διδακτική ιστορία
Τώρα το έργο ολοκληρώθηκε με τον δεύτερο τόμο, ο οποίος καλύπτει την περίοδο 1974 – 2004 και εξετάζει, όπως λέει ο Δ. Σαπρανίδης στον πρόλογό του, «τις συνθήκες που διαμορφώνουν από τη Μεταπολίτευση και μετά, την ποιότητα και τη φόρμα του νέου εικαστικού χιούμορ στην Ελλάδα με την παρουσία του εν ζωή «παλιού». Η συνδρομή της δημοσιογραφίας στην επεξήγηση επί μέρους γεγονότων, είναι αυτό που αργότερα θα θεωρηθεί ιστορία. Αν η ιστορία διδάσκει, τότε η πιο διδακτική ιστορία είναι εκείνη που γράφεται με γελοιογραφίες, όπου δεν κρύβονται τα λάθη και τα ελαττώματα ενός λαού. Και η γελοιογραφία είναι ο καθρέφτης του».
Ο Δημ. Σαπρανίδης λέει για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ερευνητής όταν πρόκειται να γράψει για αντικείμενα του παρόντος: «Οταν τα γεγονότα που προκαλούν μια γελοιογραφία, από αυτές του Β΄ Τόμου, είναι νωπά και οι περισσότεροι δημιουργοί είναι φίλοι σου κι όταν το είδος αυτό της σάτιρας δεν καλλιεργείται από λίγους «παλιούς» και αντικειμενικά καταξιωμένους, αλλά και από πολλούς νέους, αντικειμενικά φερέλπιδες, τότε είσαι άθελά σου υποχρεωμένος να καλύψεις το ζήτημα υποκειμενικά: η κρίση σου για γεγονότα και δημιουργούς ταλαντεύεται μεταξύ αρέσκειας και απαρέσκειας προκαταλαμβάνοντας πολλές φορές τον αναγνώστη. Σχοινοβατείς μέχρι να βρεθεί ένας άλλος ερευνητής να σου αντιπαρατεθεί για να διαμορφωθεί το περιβάλλον της αντικειμενικής κρίσης. Αυτή είναι η μοίρα της Ιστορίας».
Για την ταξινόμηση του υλικού στον Β΄ τόμο, ο Δ. Σαπρανίδης αναφέρει πως «με χρονικό ορίζοντα μικρότερο των 40 χρόνων, η ταξινόμηση του τεράστιου υλικού που συγκεντρώθηκε (100 και πλέον δημιουργοί) δεν επέτρεψε διαμόρφωση μόνο με βάση τις χρονολογίες. Ετσι το υλικό χωρίστηκε και χρονολογικά και σε θεματικές ενότητες. Ηταν ο πλέον εφικτός τρόπος να παρουσιαστεί το πανόραμα της σύγχρονης ελληνικής γελοιογραφίας στο μεταίχμιο του περάσματος της νέας γελοιογραφίας πάνω από την παλιά».
Πληρότητα υλικού
Στον δεύτερο τόμο, ο αναγνώστης θα ανακαλύψει γελοιογράφους και γελοιογραφίες που αγνοούσε, αφού δεν είναι δυνατόν να έχει κάποιος πλήρη γνώση των εντύπων που κυκλοφορούν, τα οποία όμως με μια σπάνια ικανότητα ο Δ. Σαπρανίδης έχει καταφέρει να εντοπίσει. Το τεράστιο αυτό υλικό, καταφέρνει να αξιολογήσει και να παρουσιάσει με έναν εύληπτο και ολοκληρωμένο τρόπο, έτσι που ο αναγνώστης ξαφνιάζεται, αφού εκτός της «κλασικής» εικόνας της γελοιογραφίας, ανακαλύπτει έργα τέχνης υψηλής αισθητικής.
Παρά τον όγκο τους, οι δύο τόμοι δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να εκληφθούν ως «table book», αφού και ο πλέον αδιάφορος αναγνώστης φυλλομετρώντας τους, θα απορροφηθεί σε κάποια σελίδα. Γιατί η εργασία αυτή, ακουμπάει με τον ένα ή άλλο τρόπο τη ζωή και την καθημερινότητά μας και μας κάνει συντροφιά με ένα άκρως αιτιολογημένο πικρό χαμόγελο…