Στο προηγούμενο βιβλίο του ο Ανταμ Σίσμαν αφηγούνταν γλαφυρά την πνευματική σχέση του μεγάλου Αγγλου δοκιμιογράφου, λεξικογράφου και ποιητή του 18ου αιώνα Σάμιουελ Τζόνσον και του ακόλουθου και βιογράφου του Τζέιμς Μπόζγουελ. Στο καινούργιο βιβλίο του The Friendship: Wordsworth and Coleridge που εκδόθηκε πρόσφατα (Βρετανία Harper Press, 480 σελ., 20 στερλίνες, ΗΠΑ Viking) στρέφεται στη σχέση δύο από τους επιφανέστερους ποιητές του αγγλικού Ρομαντισμού, του Γουίλιαμ Γουέρντσγουερθ και του Σάμιουελ Τέιλορ Κόλεριτζ.
Ομοιότητες και διαφορές
Ο Τζόνσον ήταν ένας από τους σοφούς του αγγλικού Διαφωτισμού. Ο Γουέρντσγουερθ και ο Κόλεριτζ ήταν η πρωτοπορία του Ρομαντισμού, του κινήματος που τοποθετούσε το αίσθημα πάνω από την εξουσία του λόγου. Η ιστορία της φιλίας τους ξεκινά στη δεκαετία του 1790. Φόντο της η Γαλλική Επανάσταση. Και οι δύο ήταν, στα νιάτα τους, πολιτικά ριζοσπαστικοί και στην ωριμότητά τους απογοητευμένοι ριζοσπάστες.
Ομως, όπως γράφει ο Economist, είχαν και άλλα κοινά στοιχεία. Πρώτα απ’ όλα ήταν πάνω κάτω, της ίδιας ηλικίας. Και οι δύο είχαν ορφανέψει από μικροί· αμφότεροι σπούδασαν στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ με απογοητευτικά αποτελέσματα. Και οι δυο τους πίστευαν απόλυτα στη δύναμη της ποίησης. Αλλά και οι δύο υπήρξαν αποδέκτες κληρονομιών που τους έδωσαν τον ελεύθερο χρόνο να ρεμβάζουν.
Από άλλες απόψεις, ήταν πολύ διαφορετικοί. Ο Κόλεριτζ όχι μόνο μιλούσε πολύ, αλλά ήταν και εξαιρετικός ομιλητής· ο Γουέρντσγουερθ έτεινε προς τη σιωπή. Ο Κόλεριτζ ξέχυνε χείμαρρους λέξεων στο χαρτί, σε ώρες έμπνευσης, ενώ ο Γουέρντσγουερθ απεχθανόταν το γράψιμο. Τα ποιήματα και τις επιστολές του υπαγόρευε στην αδελφή του Ντόροθι που τα αντέγραφε. Ο Γουέρντσγουερθ ήταν πειθαρχημένος άνθρωπος, σταθερός και με αυτοπεποίθηση. Ο Κόλεριτζ ήταν ένας ονειροπόλος που ξόδευε τον καιρό του μηχανευόμενος απραγματοποίητα σχέδια. Ταλαντούχος, αλλά ανίκανος να συγκεντρωθεί για πολύ, όχι ιδιαίτερα σταθερός και τελικά εθισμένος στο λάβδανο. Σπαταλήθηκε δίχως περίσκεψη.
Οι δύο ιδεαλιστές νέοι ήρθαν κοντά και έγιναν αχώριστοι για ένα διάστημα τουλάχιστον. Εμεναν σε μικρή απόσταση ο ένας από τον άλλο, στους λόφους Κουάντοκ του Σόμερσετ και μετά, στην περιοχή των Λιμνών. Συναντιόνταν καθημερινά και εργάζονταν πάνω στο ίδιο γραφείο. Αντάλλασσαν ιδέες και έγραφαν ποιήματα από κοινού. Φαίνονταν να πορεύονται στον ίδιο δρόμο. Μεθούσαν με την ποίηση και με την παρέα τους.
Για λίγο η φιλία αυτή τούς ενδυνάμωσε να γράψουν ορισμένα από τα ωραιότερα ποιήματα της αγγλικής γλώσσας. Ο ένας βοηθούσε και ενθάρρυνε τον άλλο, δίχως αντιπαλότητες και ζήλιες. Τούτο όμως δεν διήρκεσε. Ενας λόγος ήταν η επίδραση της παρουσίας του Γουέρντσγουερθ πάνω στον Κόλεριτζ. Αυτός τον έβλεπε σαν θεό και σχεδόν γονάτιζε μπροστά του. Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, ο θαυμασμός και η υποτακτικότητα αυτή μεταβλήθηκαν σε ζήλια, φθόνο, παρανόηση και τελικά σε πικραμένη ρήξη. Ο Κόλεριτζ απόκτησε μια συμπεριφορά ανισόρροπου σε γοτθικό μελόδραμα. Είχε αρχικά πιστέψει ότι ο φίλος του, δύο χρόνια μεγαλύτερός του, θα έγραφε το μεγάλο, φιλοσοφικό ποίημα, εκείνο που θα άλλαζε τον κόσμο. Ο ίδιος είχε συλλάβει ένα τέτοιο έργο το οποίο θα συμφιλίωνε τον άνθρωπο με τη Φύση και τη φύση του. Και όσο ο Γουέρντσγουερθ μοχθούσε να γράψει το έπος αυτό, που ήταν όνειρο του φίλου του, ο Κόλεριτζ έγραφε εξαιρετικά φιλοσοφικά κείμενα όπου επιχειρούσε την αρμονική σύνθεση ολόκληρης της ανθρώπινης γνώσης. Και θαυμάσια και οξυδερκή σχόλια στα έργα του Σαίξπηρ.
Ο Γουέρντσγουερθ, νιώθοντας και ένοχος απέναντι στον φίλο του γιατί δεν ανταποκρινόταν στις προσδοκίες του αλλά και καταπιεσμένος από αυτές, ουδέποτε έγραψε το μεγάλο, φιλοσοφικό ποίημα. Εγραψε όμως συντομότερα, υπέροχα λυρικά ποιήματα. Από πλευράς του ο Κόλεριτζ ουδέποτε παρήγαγε τη φιλοσοφική του σύνθεση, όμως, μέσα στο χάος της ζωής του έγραψε αρκετά, σε πρόζα και στίχο, ώστε να κερδίσει μια θέση στο πάνθεον των αγγλικών γραμμάτων.
Ιστορίες και ιστορία
Θα ήταν εύκολο να υπερβάλει κανείς τα προσωπικά στοιχεία στην ακμή και την παρακμή της φιλίας των δύο τούτων ανδρών. Παίζει όμως ρόλο και ο ιστορικός παράγοντας που δεν είναι διόλου αμελητέος. Και αυτός είναι σύνθετος. Ο βιογράφος, συγκεντρώνοντας τα στοιχεία κομμάτι κομμάτι παρέχει στον αναγνώστη το ευρύτερο ιστορικό φόντο εντός του οποίου ξετυλίχθηκαν οι ζωές τους και διαμορφώθηκε η σχέση τους. Η φιλία όμως μένει, με τα θετικά και τα αρνητικά της· και με το θλιβερό τέλος της. Η απόρριψή του από τον Γουέρντσγουερθ ήταν που διέλυσε τον Κόλεριτζ.