«Η εκτεταμένη οικογένεια τυπογραφικών στοιχείων που ονομάζεται Helvetica δεν είναι απλώς γραμματοσειρά, είναι ιδεολογία». Δεν το λέμε εμείς. Το γράφει ο φιλόλογος Μανόλης Σαββίδης στην εισαγωγή του πολύ ωραίου καταλόγου που ετοίμασε το Μουσείο Ντιζάιν για την έκθεση 142 αντικειμένων της μόνιμης συλλογής και η οποία εγκαινιάστηκε χθες στο Γαλλικό Ινιστιτούτο της Θεσσαλονίκης. Κι αν παρακολουθούσατε την προβολή της ταινίας του Γκάρι Χάστβιτ, τότε θα χαρακτηρίζατε την επισήμανση του κ. Σαββίδη μετριοπαθή.
Στη Θεσσαλονίκη που υπομένει στωικά τις άγριες διαθέσεις του υδράργυρου, τα Ηelvetica είναι ο πραγματικός σταρ του 3ου Παγκόσμιου Συνεδρίου Τυπογραφίας και Οπτικής Επικοινωνίας. Την Τετάρτη ο Στέργιος Δελιαλής του Μουσείου Ντιζάιν τους αφιέρωσε μία (σπαρταριστική) «ομιλία» και σχεδόν μία έκθεση. Ο Χάστβιτ, Νεοϋορκέζος κινηματογραφιστής, μία ολόκληρη ταινία.
Τα Helvetica είναι παντού. Αυτό λέει η ταινία. Κι εσείς, με μια μικρή περιστροφή του κεφαλιού σας, θα πλημμυρίσετε Helvetica: στην οθόνη του υπολογιστή, στο περιοδικό που διαβάζετε, στις διαφημίσεις του μετρό, στα μπλουζάκια, στα, στα… Το φιλμ, ένας κινηματογραφικός ύμνος στη γραμματοσειρά που άλλαξε μια για πάντα τον τρόπο με τον οποίο γράφουμε και κυρίως τον τρόπο με τον οποίο «διαβάζουμε» λέξεις, δημιουργήθηκε την πιο κατάλληλη στιγμή. Φέτος γιορτάζονται τα 50 της χρόνια και η ταινία προβάλλεται ήδη στο εξωτερικό σημειώνοντας τεράστια επιτυχία. Η ελληνική πρεμιέρα δόθηκε την Τετάρτη το βράδυ στο «Ολύμπιον» της πλατείας Αριστοτέλους, παρουσία του σκηνοθέτη της.
Τα Helvetica οφείλονται στον Max Miedinger και στον Eduard Hoffmann κι έγιναν αμέσως σύμβολο του ελβετικού ντιζάιν. Ηταν απλά και καθαρά, η γραφιστική εκδοχή του μοντερνισμού. Ηταν η επιτομή του cool και έμελλε να σαρώσει τα πάντα. Η διάθεσή τους άρχισε το 1961, μια εποχή που το ελβετικό ντιζάιν «πούλαγε» πολύ. Οι διαφημιστικές άρχισαν να τα υιοθετούν μαζικά, δεν ήσουν μέσα στα πράγματα αν δεν χρησιμοποιούσες Helvetica. Από τη διαφήμιση στις επιχειρήσεις και από τις επιχειρήσεις στα μέσα μαζικής μεταφοράς (η «επίσημη» γραμματοσειρά του μετρό της Νέας Υόρκης), τα Helvetica αποτέλεσαν την πιο επιτυχημένη γραφιστική πρόταση στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Ηρθαν το 1984 και οι υπολογιστές της Apple να τα υιοθετήσουν σαν μία από τις προτεινόμενες γραμματοσειρές και ο θρίαμβος ολοκληρώθηκε.
Για τον Γκάρι Χάστβιτ δεν χρειαζόταν η επέτειος των 50 χρόνων. «Από τη στιγμή που εκατομμύρια άνθρωποι βλέπουν και χρησιμοποιούν τα Helvetica, απλά αναρωτήθηκα: γιατί;» μας λέει. «Τι συνέβη και η δημιουργία ενός άγνωστου Ελβετού ντιζάινερ συνεχίζει να είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς τρόπους για να επικοινωνούμε 50 χρόνια μετά; Τι σχέση μπορεί να έχουν τα Helvetica με την παγκοσμιοποίηση;». Στην ταινία του Χάστβιτ συνυπάρχουν δύο παράλληλες αφηγήσεις. Στην πρώτη ο σκηνοθέτης μιλάει με ορισμένους από τους μεγαλύτερους σχεδιαστές στον κόσμο (Σπίκερμαν, Κάρτερ, Μπρόντι, Βινιέλι, Κάρσον, Μίλερ, Πάρκερ, Κρόουελ, κ.ά.), στη δεύτερη παρακολουθούμε την επιρροή των Helvetica στη σύγχρονη ζωή και στις μητροπόλεις του κόσμου (Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Βερολίνο, Αμστερνταμ). Οχι, η ταινία δεν απευθύνεται σ’ ένα εξειδικευμένο κοινό. «Νομίζω πως οι άνθρωποι που δεν είναι στην αγορά του σχεδίου ή της γραφιστικής έχουν έναν επιπλέον λόγο να δουν την ταινία. Να αφιερώσουν λίγη ώρα για να σκεφθούν τον τρόπο με τον οποίο μας επηρεάζουν οι λέξεις». Οσο για το μυστικό της επιτυχίας των Helvetica, έχει απάντηση: «Λίγο απ’ όλα. Η μόδα του ελβετικού ντιζάιν, το άριστο μάρκετινγκ και το καλό δίκτυο διανομής». Οσο για τα ελληνικά Helvetica, ο Μανόλης Σαββίδης έχει τις ενστάσεις του: «Η αντίληψη που έχουμε στην Ελλάδα για τα Helvetica δεν είναι ακριβώς η ίδια που έχουν όσοι χρησιμοποιούν το λατινικό αλφάβητο. Τα ελληνικά Helvetica είναι μια προσαρμογή των λατινικών στοιχείων που έγινε από ανθρώπους που δεν ήξεραν ούτε να μιλούν ούτε, κυρίως, να γράφουν ελληνικά».
