Πριν από μερικές εβδομάδες, ο κριτικός λογοτεχνίας Δημοσθένης Κούρτοβικ είχε εκφράσει από τη στήλη του, στα «Νέα», την απαξιωτική άποψή του για τις γυναίκες ως συγγραφείς και ως αναγνώστριες στην Ελλάδα. Είχε κάνει εκεί αναδρομή στο πορτρέτο της γυναίκας ως αναγνώστριας («οι κάπως πιο ζωηρές θα τρελαίνονταν και για το Δεκαήμερο του Βοκκάκιου») και είχε προβεί στο ψυχογράφημα της σύγχρονης Ελληνίδας, που «τελεί υπό φοβερή σύγχυση» και προφανώς γι’ αυτό διαβάζει ό,τι διαβάζει αναζητώντας «παρηγοριά και συναισθηματική αλληλεγγύη», παραπαίοντας ανάμεσα στη νεοαποκτηθείσα ελευθερία της και στις αξίες της μαμάς της. Εκοψα και φύλαξα το κείμενο – αξίζει να θυμόμαστε ότι συχνά η κριτική δεν εκπορεύεται από θαυμασμό ή θυμό για τα ίδια τα κείμενα, αλλά για τους φορείς τους. Αν μιλάς απαξιωτικά για τις γυναίκες συνολικά πάει να πει ότι είσαι έτοιμος από καιρό να χειραγωγήσεις τα κείμενά τους, να τα χωρέσεις στις θεωρίες σου – γύρω από τα δύο φύλα φερ’ ειπείν.
Κράτησα το κείμενο και το ξέχασα. Στο μεταξύ κάηκε η Ελλάδα απ’ άκρη σ’ άκρη, πού καιρός για τέτοιες πολυτελείς συζητήσεις, για το αν οι γυναίκες διαβάζουν τον Ανθρωπο χωρίς Ιδιότητες ή ζητάνε απλώς γραμμικά ρομάντζα (όπως τη Μαντάμ Μποβαρύ) ή πιο μοντερνιστικά -ρομάντζα και πάλι- (όπως τα έργα της Βιρτζίνια Γουλφ). Αλλά η επικαιρότητα, όλο αυτό το διάστημα, με τροφοδοτούσε με σκέψεις. Ο γνωστός συγγραφέας αστυνομικών Ιαν Ράνκιν δήλωσε στα τέλη Αυγούστου ότι «για να μπεις στο τοπ τεν βοηθάει, αν είσαι γυναίκα, να γράφεις πολύ βίαια βιβλία. Αν είσαι άντρας βοηθάει να μη γραφεις πολύ βίαια». (Να είσαι ο νέος Φλωμπέρ π.χ.;) Προτείνοντας στους ομοφύλους του αυτή την εκθήλυνση, ο Ράνκιν χρησιμοποιεί τον αντίθετο δρόμο για να καταλήξει στο επιχείρημα του Κούρτοβικ: υποσυνείδητα περιμένουμε ακόμη από τις γυναίκες να γράφουν μελό μικροαστικά μυθιστορήματα γύρω από την αναζήτηση του σύγχρονου πρίγκιπα. Αν δεν το κάνουν, αν, ας πούμε, πάνε στο άλλο άκρο, τότε δεν είναι και πολύ «γυναίκες». Αρα με την ιδιομορφία τους εξάπτουν το ενδιαφέρον της αγοράς! «Φανατισμένες μπούρδες» του απάντησε η συγγραφέας Βαλ Μακ Ντέρμιτ. Φοβάμαι ότι στην Ελλάδα μάς λείπουν οι συγγραφείς που μπορούν να χρησιμοποιούν με τόση λιτότητα και ακρίβεια τη γλώσσα.
Ενα ακόμη παράδειγμα. Ο υπουργός Μεταφορών Μιχάλης Λιάπης συνέταξε πρόσφατα νέο έντυπο για την προώθηση της οδικής ασφάλειας που αναφέρεται σε γυναίκες οδηγούς κι έθεσε εκεί γλαφυρά το ζήτημα της ισότητας των δύο φύλων. «Τα ψηλά τακούνια είναι το φετίχ κάθε γυναίκας. Στην οδήγηση τα αποχωρίζεσαι;». Και ο Στράτος Παπαδημητρίου, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, του απάντησε: «Θα μπορούσα να κατανοήσω μια διάκριση μεταξύ νέων και παλιών οδηγών, σε καμιά περίπτωση όμως δεν θα έκανα διαχωρισμό μεταξύ γυναικών και ανδρών. Είναι σαν να μιλάμε για άσπρους και μαύρους οδηγούς(…). Δεν υπάρχει κανένα επιστημονικό στοιχείο που να δείχνει ότι οι γυναίκες είναι χειρότεροι οδηγοί από τους άντρες».
Καθώς μεταφέρω την άποψη του κ. Παπαδημητρίου ανατριχιάζω με το ευνόητο: είναι δυνατόν να μιλάμε ακόμη γι’ αυτά τα θέματα, με τέτοιους όρους, το 2007; Και να επιχειρηματολογούμε γύρω από τις ποσοστώσεις στην ελληνική λογοτεχνία; Οσο για το πορτρέτο της σύγχρονης Ελληνίδας, ακόμη κι αν είναι αυτό που διέγνωσε ο Δ. Κούρτοβικ (μεταξύ ελευθερίας και αξιών της μαμάς) η λύση δεν είναι η ειρωνεία ούτε ο «εκμοντερνισμός» των Ελληνίδων σύμφωνα με τις επιθυμίες των αρθρογράφων. Η μόνη λύση από καταβολής λογοτεχνίας είναι η παραδοχή των αντιφάσεων, η αδιάκοπη περιγραφή της μεταλλασσόμενης νεοελληνικής ταυτότητας. Οι Ελληνίδες είναι Ελληνίδες και όχι Σκανδιναβές ακριβώς εξαιτίας της ιδιοσυστασίας τους, του παρελθόντος τους, της θέσης τους στον κοινωνικό χάρτη. Οι άντρες που τις κρίνουν κατ’ αυτόν τον τρόπο, μαζικά και αφ’ υψηλού, σαν να λένε ρηχά ανέκδοτα στους φίλους τους, είναι επίσης πολύ χαρακτηριστικοί Ελληνες. Η γλώσσα τους, ο σαρκασμός τους, το προφίλ ινστρούκτορα απαντώνται κυρίως στον περήφανο, «ανδροπρεπή» Νότο.