Αγνώριστη καταντούσε η κοιμισμένη πλατεία του Μεσολογγίου τις παραμονές των εκλογών. Ολοι ήταν εκεί, όπως γράφει ο Ανδρέας Καρκαβίτσας («Τέκνα ηρώων»): επιστήμονες, υπάλληλοι και στρατιωτικοί, χωριάτες και γεωργοί και γύφτοι, δήμαρχοι και υποψήφιοι βουλευτές και όλοι «γλυκομιλούσαν και κρυφογελούσανε ίσοι προς ίσους όλοι… Και δεν ήταν τίποτ’ άλλο παρά πανηγύρι και παζάρεμα ψήφων. Ηθελαν όλοι να φαίνονται πως είνε κομματάρχες· πως δίχως αυτούς τίποτα δεν γίνεται. Ανθρωποι σημαντικοί κι άνθρωποι που δεν ώριζαν όχι τον ψήφο, μα ούτε το παπούτσι τους, έτρεχαν απάνω-κάτω κι’ ήθελαν να παραπείση ο ένας τον άλλον, να του ξεκολλήση έναν λόγο, να μαντέψη τι κρύβει μέσα του και να τον αναγκάσει να τ’ αλλάξη… Εκλογικός ανεμοστρόβιλος σάρωνε το μακρύστενο σοκάκι». Κεράσματα, τραγούδια μεθυσμένων, «βίβα» και «ζήτω»:
«Το λένε τα πουλάκια / στα κλεισορέματα / πως θα ‘βγει ο Ντεληγιώργης / δεν είνε ψέματα!»
Και από την άλλη πλευρά: «Χαρίλαε Τρικούπη, / του πρέσβη μας παιδί / ο βασιλιάς σε θέλει, / ν’ ανοίξεις τη Βουλή!»
Στο διήγημά του «Συντροφιά με τον Αντρέα Φόρτη», ο Σπύρος Πλασκοβίτης περιγράφει κάποιες άλλες εκλογές, αυτή τη φορά στην Κέρκυρα του Μεσοπολέμου, με τα γραμμόφωνα να παίζουν εκλογικά θούρια, τους αμαξάδες να χτυπούν συνθηματικά τα καμτσίκια τους στον αέρα και τα «εκλογικά παραρτήματα» στολισμένα με δαφνόφυλλα, χάρτινα σημαιάκια, χρωματιστές γιρλάντες, φαναράκια, φωτογραφίες.
Χάθηκαν και οι ωραίοι προεκλογικοί τρελοί, που σκαρφάλωναν σε ένα κασόνι και εκφωνούσαν λόγους πυρετικούς και ασυνάρτητους. (Νίκος Πολίτης, «Οι ωραίοι τρελοί της παλιάς Πάτρας»):
– Αδέλφια μου, σας είμαι υπόχρεος. Οταν πάω στη Βουλή, θα φτηνύνω το ψωμί. Επειτα τα φασόλια. Ολα φτηνά για να σωθείτε, βρε μασκαράδες.
– Θέλουμε να φάμε (το πλήθος).
– Θα φάτε, μωρέ κερατάδες, θα φάω κι εγώ!
Ο προ-τηλεοπτικός εκλογικός πολιτισμός μπορεί να ήταν πιο γραφικός, όμως δεν ήταν ούτε εκλεπτυσμένος ούτε ανιδιοτελής ούτε πιο «πολιτικός» από ό,τι σήμερα. Και οι πελατειακές σχέσεις οργίαζαν και τα αίματα συχνά άναβαν και οι γυναίκες δικαίωμα ψήφου δεν είχαν, ενώ το μερτικό τους είχαν ο φόβος, οι έμμεσοι εκβιασμοί, η ιδιοτέλεια, η πόζα, η χειραγώγηση με το καλό ή με το άγριο. Ομως ένας άνεμος κοινωνικότητας, μια ψευδαίσθηση, έστω, συλλογικότητας έπνεε σε πόλεις και χωριά. Τώρα οι εκλογές είναι βουβές και γυάλινες, ενώ σχεδόν κανείς δεν έχει κέφι να υπερασπιστεί ή να δικαιολογήσει την επιλογή του.
Ούτε ντόρος ούτε μουσικές ούτε όρεξη για καβγά μα ούτε και για γλυκιά συμφιλίωση. Λες και την επόμενη Κυριακή θα γίνει η Μεγάλη Δημοσκόπηση, η Μεγάλη Απογραφή της Στατιστικής Υπηρεσίας, μόνο που αντί να έρθουν οι απογραφείς και οι δημοσκόποι στο σπίτι μας, θα πάμε εμείς στα τμήματα να δηλώσουμε τις προτιμήσεις μας. Τηλεαγορές, τηλεσέξ, τηλεμαραθώνιοι και τηλεδεκάρικοι – και τώρα εκλογές, με την αλήθεια της καμένης γης να ραγίζει το τέλειο τηλεσκηνικό.