Τρεις ιστορίες για την ιστορία. Τρία σενάρια επιστημονικής φαντασίας για την Αθήνα. Η Αθήνα πρωτεύουσα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μια μητρόπολη που δεν χάθηκε ποτέ από το δυτικό ιστορικό άξονα. Η Αθήνα μια επαρχιακή πόλη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους με πρωτεύουσα την Κόρινθο! Η Αθήνα πρωτεύουσα μιας φαντασιωτικής, σοσιαλιστικής Ελλάδας.
Ο Γιάννης Σαββίδης (γ.1966) συμμετέχει στην 1η Μπιενάλε της Αθήνας «Destroy Athens» (έως τις 18 Νοεμβρίου στην Τεχνόπολη, στο Γκάζι) καταστρέφοντας τον ίδιο τον μύθο που τροφοδότησε την ιδέα της Αθήνας – πρωτεύουσας. Στήνει τρία διαφορετικά δωμάτια, επιστρατεύει άψογα σχεδιασμένους πολεοδομικούς χάρτες, αναπτύσσει με σχεδόν χειρουργική ακρίβεια τα τεκμήρια που καλούνται να υποστηρίξουν τις ιστορικές του αυθαιρεσίες.
Υπάρχει πάντα κάτι ελκυστικό στη δαιμονική διάθεση των ανθρώπων να ανατρέπουμε όψεις της πραγματικότητας επιστρατεύοντας τη φαντασία. Ο Γιάννης Σαββίδης στο «Athenscope» πάει ένα βήμα παραπάνω.
Γεννημένος στη Γερμανία και μεγαλωμένος καλλιτεχνικά στο Βερολίνο της δεκαετίας του ’90, τον ακολουθεί η αύρα μιας πόλης που έχει τους δικούς της ανοιχτούς λογαριασμούς με την ιστορία. «Το Βερολίνο είναι μια πόλη τεμαχισμένη ιστορικά, δεν προσδιορίζεται εύκολα, κουβαλάει πολλούς και διαφορετικούς μύθους. Η αδυναμία να το κατατάξεις εύκολα μου δημιουργεί σχεδόν ανακλαστικά την ανάγκη να βάλω μια τάξη στο χάος. Ετσι σχεδιάζω χάρτες με αυστηρότητα ρομπότ, χρησιμοποιώ την πολεοδομία, καταφεύγω στην έρευνα». Από αυτήν την άποψη το «Athenscope» είναι το πρώτο εικαστικό πρότζεκτ του Γιάννη Σαββίδη στο οποίο προσπαθεί να παντρέψει δύο διαφορετικά, και μάλλον αντίρροπα, μεγέθη: τη φυσική έλξη για έντονα φορτισμένους ιστορικά τόπους και το πάθος της ταξινόμησης.
Εικονική κατασκευή
Η σχέση της Αθήνας με την ιστορία είναι περισσότερο μονοδιάστατη αν τη συγκρίνουμε με το Βερολίνο. «Το ενδιαφέρον στην περίπτωση της Αθήνας», εξηγεί ο Γιάννης Σαββίδης, «είναι ότι έχει θεμελιωθεί σε μια ιδέα, σε μια συλλογική φαντασίωση που υπηρέτησε συγκεκριμένους σκοπούς. Αυτό την καθιστά μοναδική στον ευρωπαϊκό χώρο. Οι ευρωπαϊκές πόλεις έγιναν πρωτεύουσες είτε γιατί διέθεταν συγκεκριμένα γεωφυσικά χαρακτηριστικά, είτε γιατί εκεί οδήγησαν οι στρατιωτικές συγκρούσεις, η ίδια η ροή της ιστορίας. Στην Αθήνα δεν συνέβη κάτι από τα δύο. Η ιδέα της Αθήνας στηρίχθηκε σε μία εικονική κατασκευή, αυτό λέει ο Γ.Σάββίδης. Και τα δικά του «παιχνίδια» δεν μοιάζουν περισσότερο φανταστικά από αυτό που συνέβη στην πραγματικότητα.
Προσωπική διάσταση
Από τις κατασκευές του Σαββίδη αναπηδούν διαρκώς ερωτήματα. Για τον ίδιο η εικονική κατασκευή που χρεωθήκαμε πριν από σχεδόν αιώνες είναι μια ανοιχτή πληγή. «Μας εμποδίζει να αναζητήσουμε την πραγματική μας ταυτότητα, ένα πρόβλημα που το συναντάμε διαρκώς μπροστά μας». Και υπάρχει μία διάσταση, περισσότερο προσωπική: «Κι εγώ αισθάνομαι μέρος του προβλήματος, θύμα της φαντασίωσης που δεν σταματάω να σκαλίζω. Είναι πια συστατικό της ελληνικής ταυτότητας να φαντασιώνεται εκδοχές της ιστορίας: αν δεν είχαμε 400 χρόνια τουρκοκρατίας, αν είχε επικρατήσει ο Δημοκρατικός Στρατός στον εμφύλιο και πάει λέγοντας. Είναι φαντασιώσεις που μας φρενάρουν, μας φέρνουν σε σύγκρουση με τον αληθινό εαυτό αλλά και μας εξυπηρετούν: αρνούμαστε να αναλάβουμε τις ευθύνες μας».