Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ
Ο Σπινόζα της οδού Αγοράς
μετ. Αννα Περιστέρη
εκδ. Μαΐστρος, 2007
Ο Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ (Πολωνία 1904 – ΗΠΑ 1991) τιμήθηκε το 1978 με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Εβραϊκής καταγωγής, έγραφε στα γίντις -τη γερμανοεβραϊκή γλώσσα- και όταν το 1935 μετανάστευσε στη Νέα Υόρκη, όπου ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη δημοσιογραφία και τη συγγραφή, τα βιβλία του πια κυκλοφορούσαν στα γίντις και στα αγγλικά. Γνώριζε πολύ καλά, τα ήθη και έθιμα της εβραϊκής κοινότητας και έτσι στις νουβέλες και τα διηγήματά του αναβιώνουν συνήθειες αιώνων.
Με απλό και άμεσο ύφος, αφηγείται ιστορίες της εβραϊκής κοινότητας στην Πολωνία των αρχών του 20ού αιώνα. Οι ανθρώπινοι τύποι, ωστόσο, είναι διαχρονικοί, δεν αποτελούν αποκλειστικότητα του συγκεκριμένου τόπου και χρόνου. Ετσι παρακολουθούμε τους απατεώνες και τα παθήματά τους, από τα οποία δεν ξεφεύγουν παρόλη την εξυπνάδα τους. Την ευφυή κοπέλα, η οποία όμως παρασύρεται από το πάθος και την εξάρτησή της από κάποιον που τον θαυμάζει γιατί τον θεωρεί σοφό. Τον διανοούμενο, ο οποίος εν τέλει βρίσκει ανακούφιση δίπλα σε μια απλή γυναίκα. Τύποι αλαζονικοί, άπληστοι, άλλοι καταθλιπτικοί συμμετέχουν σε ιστορίες που διακρίνονται για τα απρόοπτα, την πολυπλοκότητα των σχέσεων, τους συμβολισμούς.
Ανατροπή νόμων
Οταν το φυσικό, που είναι απλό και εύκολο, παραβιάζεται, τότε όλοι οι νόμοι ανατρέπονται. Η πτώση και ο όλεθρος καραδοκούν, ενώ η ειρωνεία και το χιούμορ δεν λείπουν ακόμα κι από τις πιο δύσκολες και σκοτεινές στιγμές. Μικρές αλήθειες, που συνήθως οι άνθρωποι τις ξεχνούν, έρχονται να μας υπενθυμίσουν πόσο μάταιο είναι το κυνήγι του χρήματος και της εξουσίας. «Πέρασαν λοιπόν τόσα χρόνια; Βρίσκεται κανείς τόσο γρήγορα από τα νιάτα στα γηρατειά;… Πόση είναι η διάρκεια μιας ανθρώπινης ζωής; Του απέμεναν δεκατέσσερα χρόνια ζωής. Τι είναι όμως δεκατέσσερα χρόνια; Τα τελευταία δεκατέσσερα χρόνια είχαν πετάξει σαν όνειρα, για πού όμως;» (σ.169).
Τα υπερφυσικά στοιχεία, οι δαίμονες ταιριάζουν τόσο πολύ στην ατμόσφαιρα των διηγημάτων του Σίνγκερ, οι χαρακτήρες του οποίου είναι τις περισσότερες φορές απλοί, αφελείς άνθρωποι, που γίνονται έρμαια των παθών και της αθωότητάς τους. Υπάρχουν όμως κι εκείνοι, που μολονότι είναι ευφυείς, οδηγούνται με αξιοπρέπεια στη μοναξιά ή την καταστροφή. Ο Σίνγκερ, ωστόσο, σχολιάζει με χιούμορ τον ορθολογισμό των Εβραίων, της ιουδαϊκής σκέψης και παράδοσης. Ετσι, στο εξαίρετο διήγημά του «Ο Σπινόζα της οδού Αγοράς», ο συγγραφέας κρατά αποστάσεις από την ψυχρή λογική του Ολλανδού, εβραϊκής καταγωγής, φιλοσόφου, του Σπινόζα, και εξαίρει τον συναισθηματικό κόσμο, τις αισθήσεις, χωρίς τις οποίες, όπως γράφει χαρακτηριστικά, ο άνθρωπος «θα ήταν απλώς λαχανικό».
Ο Σίνγκερ, όπως τόνισε ο ίδιος, μπορεί να ένιωσε πολλές απογοητεύσεις, ωστόσο δεν σταμάτησε να πιστεύει ότι όλα τα έθνη μπορούν να «διδαχθούν από εκείνους τους Εβραίους, από τον τρόπο σκέψης τους από το ότι βρίσκουν ευτυχία εκεί όπου άλλοι βρίσκουν δυστυχία και εξαθλίωση».