Το ασημένιο κουτάλι που στολίζει το εξώφυλλο του «Νεποτισμού εγκώμιον» (In Praise of Nepotism, 2003) του Ανταμ Μπέλοου αναφέρεται σε εκείνους που γεννιούνται προνομιούχοι, με ένα ασημένιο κουταλάκι στο στόμα. Η αφιέρωση είναι «Σε όλους τους πατεράδες μου» και προφανώς συμπεριλαμβάνει και τον βιολογικό πατέρα του συγγραφέα, τον νομπελίστα Σολ Μπέλοου.
Σήμερα, που το θέμα των πολιτικών δυναστειών βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας, η μελέτη αυτή αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο νεποτισμός, υποστηρίζει ο συγγραφέας, δεν είναι κατάλοιπο του παρελθόντος, αλλά ισχυρή τάση της εποχής μας: στην πολιτική, τις επιχειρήσεις, την τέχνη, το θέαμα. Οι κληρονόμοι ενός μεγάλου ονόματος θα πρέπει να αποδείξουν την αξία τους στον δημόσιο στίβο, που όμως είναι πολύ πιο ανοιχτός γι’ αυτούς από ό,τι για τους κοινούς θνητούς.
Το φαινόμενο του νεποτισμού δεν είναι αυτόνομο, αλλά η διάδοσή του έχει σχέση με τη λειτουργία της δημοκρατίας, το επίπεδο της δημόσιας εκπαίδευσης, την οικονομική ανισότητα, τη διαφάνεια. Οσο πιο ανταγωνιστικοί γίνονται οι μικρόκοσμοι μέσα στους οποίους ζούμε τόσο αναγκάζεται κανείς να εμπιστεύεται και να στηρίζεται στους «δικούς» του – και ο κύκλος των «δικών μας» διαρκώς στενεύει, ενώ οι ανταγωνισμοί συχνά μαίνονται και εντός της οικογένειας.
Το όνομα μετράει, αλλά δεν αρκεί. Προφανώς η Χίλαρι Κλίντον, που διεκδικεί το χρίσμα των Δημοκρατικών για τις εκλογές του 2008, δεν έχει μόνον το πλεονέκτημα ενός αναγνωρίσιμου ονόματος. Σύμφωνα με τον λαϊκό μύθο, ένας υπάλληλος βενζινάδικου της είπε ότι αν είχε παντρευτεί αυτόν, σήμερα θα ήταν η σύζυγος ενός προλετάριου και όχι η Πρώτη Κυρία του έθνους. «Χρυσέ μου, αν είχα παντρευτεί εσένα, εσύ θα γινόσουν πρόεδρος», ήταν η απάντησή της.
Σήμερα το δημόσιο σχολείο, όπως και το σύνηθες φιλικό και επαγγελματικό περιβάλλον, δεν διαμορφώνει καλλιεργημένους πολίτες. Το Διαδίκτυο παρέχει γρήγορη πρόσβαση σε πληροφορίες και φαινομενικά διευκολύνει, καθιστά πιο δημοκρατική την αυτο-έκφραση, όμως η καλλιέργεια, που βρίσκεται στον αντίποδα της υπερειδίκευσης, είναι σε μεγάλο βαθμό υπόθεση της οικογένειας. Κάποτε το κενό αυτό το κάλυπταν οι μεγάλες δια-ηλικιακές παρέες τις οποίες είχαν την τύχη να γνωρίσουν κάποιες γενιές, όμως σήμερα ούτε καν μουσική δεν ακούμε μαζί με άλλους, αλλά μόνοι με τα ακουστικά μας.
Μια από τις όψεις του «λιγότερου κράτους» είναι η «περισσότερη οικογένεια», ο όλο και πιο καθοριστικός ρόλος της, όχι μόνο στη διάπλαση του χαρακτήρα του τέκνου, αλλά και στις παρεχόμενες επαγγελματικές επιλογές και ευκαιρίες. Ετσι, η παλιά ρήση «δείξε μου ένα αγόρι έξι χρόνων και θα σου δείξω τον άνδρα», γίνεται «δείξε μου το σπίτι και το όνομα ενός παιδιού και θα σου δείξω τον δρόμο του».
Πλήγμα κατά του νεποτισμού θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οι σοβαρές εξελίξεις στο ΠΑΣΟΚ, αφού, προς το παρόν, το ιστορικό όνομα δεν φαίνεται αρκετό για να εξασφαλίσει την παραμονή του κ. Παπανδρέου στην αρχηγία του κόμματος. Ισως ο νεποτισμός να χάνει μια μάχη για να κερδίσει μακροπρόθεσμα τον πόλεμο, όταν άλλα ονόματα θα πρωταγωνιστούν στο πολιτικό σκηνικό.