Το 2015 θα έχει ολοκληρωθεί στο Βερολίνο η ανακατασκευή του ανακτόρου του Κάιζερ στην καρδιά της πόλης. Απέναντι από τον Μητροπολιτικό Ναό και τη Νήσο των Μουσείων (με τις εκτενείς και εκεί ανακαινίσεις εκ βάθρων), στην πιο εμβληματική δηλαδή βιτρίνα της πόλης (μέσα στο πρώην Ανατολικό Βερολίνο) συντελείται η πιο δραματική επαναγραφή της Ιστορίας. Ορισμένοι βιάστηκαν να πουν ότι το ξαναχτίσιμο αυτού του πρωσικού ανακτόρου επαναφέρει ένα σημαντικό θραύσμα από το χαμένο αυτοκρατορικό Βερολίνο, της πρωτεύουσας της Μεγάλης Ενωμένης Γερμανίας του Μπίσμαρκ. Η εικόνα αυτό λέει. Αλλά, όπως διαφαίνεται, το ζητούμενο δεν είναι η αναβίωση της πρωσικής ατμόσφαιρας. Αλλωστε, το Βερολίνο σε εκείνο το σημείο έχει όλη τη μεγαλοπρέπεια του 18ου και του 19ου αιώνα. Μεγαλύτερη ήταν η ανάγκη να διαγραφεί το Παλάτι της Δημοκρατίας, το κτίριο που εγκαινίασε ο Εριχ Χόνεκερ το 1976 και που από τότε συμβολίζει με τον πιο εύγλωττο τρόπο τον ολοκληρωτικό μοντερνισμό της αρχιτεκτονικής της γραφειοκρατίας. Κτίριο, που με τις λειτουργίες του δέθηκε όχι μόνο με τη νομενκλατούρα αλλά και με τη ζωή της πόλης, αφού ήταν ένα κομμουνιστικό ψυχαγωγικό mall, για να χρησιμοποιήσουμε σύγχρονους όρους, εξέπεσε στο στάτους ενός κελύφους από σκουριασμένα σίδερα.
Σήμερα αποσυναρμολογείται – δεν κατεδαφίζεται απλώς χωρίς μέθοδο. Κομμάτι κομμάτι εξαφανίζεται ώστε στη θέση του να χτιστεί το Κέντρο Ερευνας και Επιστήμης Humboldt. Λίγο πιο κάτω άλλωστε βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου Humboldt, που πήρε το όνομα των διάσημων Πρώσων αδελφών επιστημόνων που έδρασαν την εποχή του Διαφωτισμού. Φαίνεται, όμως, ότι ενδιαφέρει περισσότερο η αποκαθήλωση του Χόνεκερ παρά η στέγαση νέων δραστηριοτήτων, όσο σημαντικές και αν είναι αυτές. Κτίρια δεν λείπουν στο Βερολίνο. Αυτό που λείπει είναι το «κάδρο» της πρωσικής πόλης που κηλίδωσε ο βανδαλισμός του Χόνεκερ. Η αφαίρεση αυτής της -όχι μόνο αισθητικής- παραφωνίας ολοκληρώνει την ανασύσταση του αυτοκρατορικού κέντρου, κίνηση που δεν εισέπραξε μόνο χειροκροτήματα, αλλά και οξύτατες αντιδράσεις καθώς και έντονο σκεπτικισμό. Και σκεπτικιστές δεν ήταν μόνον οι νοσταλγοί του παλαιού καθεστώτος, αλλά κυρίως όσοι εξέφραζαν αντίθετη άποψη ως προς τον τρόπον με τον οποίο μία πόλη διαχειρίζεται την ιστορία της.
Μάχη σώμα με σώμα
Το Βερολίνο όμως είναι πλέον η πρωτεύουσα όχι μόνο της Γερμανίας αλλά και όλης της ενδοχώρας γύρω από αυτήν. Πολύ κοντά στη Βαλτική που αναδύεται σε μία από τις πιο δυναμικές οικονομικές συμμαχίες, το Βερολίνο σχηματίζει δίπολο, αν επιθυμεί να το δει κανείς έτσι, με την Αγία Πετρούπολη, τη βιτρίνα της νέας Ρωσίας. Ενδιαμέσως, και με ιδιαίτερα συμβολική σημασία, υπάρχει η Βαρσοβία. Ισοπεδώθηκε από τους Γερμανούς και σήμερα φέρει βαριά τραύματα από την κομμουνιστική αρχιτεκτονική. Πέρα όμως από τη γειτονιά της Βαλτικής και τις προς νότο πεδιάδες της, βαθιά μέσα στη ρωσική ενδοχώρα υπάρχει η Μόσχα. Εχει γίνει πεδίο συναισθηματικών (και βεβαίως οικονομικών) συγκρούσεων καθώς το παλιό γαντζώνεται στο νέο, που θέλει να το αποτινάξει. Η σταλινική Μόσχα δεν είναι μόνο εκτός μόδας, συνεπώς εκτός εποχής, αλλά θεωρείται ότι προς το παρόν δεν γεμίζει ταμεία. Παρ’ όλα αυτά πολλά κτίρια της δεκαετίας του ’30 ή του ’50 διασώζονται αλλά με υποχρεωτικό τίμημα τον λειτουργικό εκσυγχρονισμό τους. Παράδειγμα το εμβληματικό πολυκατάστημα Ντέτσκι Μιρ, έργο του περίφημου αρχιτέκτονα Αλεξέι Ντούσκιν, στον οποίο χρωστάμε την εικόνα της σταλινικής Μόσχας.
Σήμερα το κτίριο υπάρχει όπως το θυμούνται οι παλιοί. Αχανές, δυσλειτουργικό, αναμφισβήτητα εντυπωσιακό, σχεδόν τρομακτικό σε στυλ, ρυθμό, όγκο. Είναι η εφαρμογή του πιο ραφιναρισμένου μετα-σταλινικού ύφους. Θεαματικές σκάλες που έγιναν για να τις κατεβαίνουν οι κυρίες της άρχουσας τάξης των κομμουνιστών και κουμπωμένοι γραφειοκράτες με διάθεση κατανάλωσης, φωτιστικά στο νοσταλγικό σοβιετικό ύφος (κάποιοι χρυσοπληρώνουν για να κάνουν τέτοιες συλλογές), ατμόσφαιρα γνήσια και συνεπής στη γραμμή των 50’s αλά ρωσικά. Αλλά σήμερα, η Μόσχα που είναι η πόλη με τις εντυπωσιακές ανισότητες, διεκδικεί χώρο για να ξετυλίξει τη νέα ευημερία της. Οι μεσαίες τάξεις θέλουν αέρα μέσα στο κέντρο.
Το Ντέτσκι Μιρ θα μεταμορφωθεί σε ένα σύγχρονο εμπορικό και ψυχαγωγικό κέντρο για όλη την οικογένεια, από το πρωί ώς το βράδυ. Ο ανταγωνισμός θα ρίξει τις τιμές, λένε, αλλά οι μόνοι που δεν χαίρονται είναι οι επίγονοι του παλαιού καθεστώτος, η εγγονή του Αλεξέι Ντούσκιν και ορισμένοι που δικαιούνται ίσως να μιλούν. Οι ιστορικοί της αρχιτεκτονικής που έχουν ήδη καταγράψει βιαιότητες στο σώμα της παλιάς Μόσχας του 1910, 1930 και 1950. Υπάρχει πολύ νέο χρήμα στη Μόσχα, συνεπώς υπάρχει μεγάλη ανυπομονησία. Η σταλινική αρχιτεκτονική έγινε παραδόξως και αυτή κομμάτι αυτού του νέου ανταγωνισμού ώστε η Μόσχα να γίνει όσο πιο μεσοαστική γίνεται!