Οι πέντε δεσποινίδες, που έλκουν την καταγωγή τους από οίκο ανοχής της οδού Αβινιόν στη Βαρκελώνη και ως μνήμη ανάγονται στα εφηβικά χρόνια του Πικάσο, κλείνουν εφέτος έναν ακριβώς αιώνα. Η κυοφορία του έργου κράτησε 9 περίπου μήνες και οι προκαταρτικές σπουδές ξεπέρασαν σε αριθμό τις 800. Κανένα άλλο γνωστό έργο στην ιστορία της δυτικής τέχνης δεν χρειάστηκε τόση προεργασία. Ωστόσο, με αυτό και μόνο το έργο ο Πικάσο θεμελίωσε τη ρήξη με τα αναγεννησιακά και δυτικά πρότυπα. Βαθμιαία «Οι δεσποινίδες της Αβινιόν» προσέλαβαν επαναστατική σημασία για την τέχνη και σήμερα σηματοδοτούν τις απαρχές του μοντερνισμού.
Αυτός είναι ο ένας σταθμός στην καλλιτεχνική πορεία του Πικάσο. Ο δεύτερος, εξίσου σημαντικός, συναντάται τρεις δεκαετίες αργότερα. Εντοπίζεται στα 1937, όταν ο Ισπανός καλλιτέχνης βρίσκεται σε πλήρη ωριμότητα. Εδώ, σπουδές και προσχέδια μετριάζονται κατά πολύ. Η προετοιμασία καταμετρά μόνο 45. Πρόκειται για τη λεγόμενη «Γκερνίκα», το πιο γνωστό έργο τέχνης του 20ού αιώνα. Η μνημειώδης αυτή σύνθεση, όχι μόνο σε διαστάσεις (349,3 Χ 776,6 εκ.), αναφέρεται στον ισοπεδωτικό βομβαρδισμό της ομώνυμης βασκικής κωμόπολης από τους συμμάχους του Φράνκο στην πρώτη φάση του Ισπανικού Εμφυλίου. Το έργο εκφράζει μεν την πολιτική στράτευση του Πικάσο υπέρ του Λαϊκού Μετώπου, αλλά ο αυστηρά αλληγορικός του χαρακτήρας τού προσδίδει οικουμενική διάσταση. Ετσι, η «Γκερνίκα» ξεφεύγει απ’ το στενό πλαίσιο αναφοράς και μεταμορφώνεται σε παγκόσμιο σύμβολο καταγγελίας του πολέμου, χωρίς καθόλου να υποχωρεί σε βάρος της τέχνης.
Αστείρευτος δημιουργός ο Πάμπλο Πικάσο -σημειώνει η Anna Pou, που σκιαγραφεί τη ζωή και το έργο του Ισπανού καλλιτέχνη- ανέπτυξε μέχρι τον θάνατό του, σε προχωρημένη ηλικία (91 ετών), συνεχή και έντονη καλλιτεχνική δραστηριότητα. Ανάμεσα στους πίνακές του, τα χαρακτικά, τις λιθογραφίες, τα κεραμικά, τα γλυπτά και τα κολάζ κανένα έργο δεν δείχνει σημάδια στείρας επανάληψης. Αντίθετα, ο Πικάσο χρησιμοποίησε τις πλέον διαφορετικές μεταξύ τους τεχνοτροπίες για να πειραματιστεί και να τις επανερμηνεύσει, καταθέτοντας συνεχώς νέες «προτάσεις». Επινόησε τον Κυβισμό, φλέρταρε με τον Σουρεαλισμό, τον Κλασικισμό, τον Εξπρεσιονισμό, χαράσσοντας κάθε στιγμή έναν προσωπικό και μοναδικό καλλιτεχνικό δρόμο που θα τον οδηγούσε στην παγκόσμια αναγνώριση.
Συνεχής ανανέωση
Από το 1902 και μέχρι το 1904, μεταξύ Παρισιού και Βαρκελώνης, ο Πικάσο δημιούργησε το πρώτο προσωπικό του ύφος, τη λεγόμενη Γαλάζια Περίοδο. Οταν εγκατεστημένος μόνιμα στο Παρίσι, στη θέση της Γαλάζιας αρχίζει να προβάλλει η λεγόμενη Ρόζ Περίοδος. Εδώ τα σχήματα αρχίζουν να «γεωμετροποιούνται», προαναγγέλλοντας την εμφάνιση του Κυβισμού, ο οποίος θα γεννιόταν σύντομα. Το έργο που θεωρείται προάγγελος του κυβιστικού κινήματος είναι επηρεασμένο από τον Σεζάν, τη «νέγρικη» τέχνη καθώς και από τα ιβηρικά και αιγυπτιακά ανάγλυφα. Πρόκειται για τις «Δεσποινίδες της Αβινιόν» οι οποίες ολοκληρώθηκαν το 1907. Ο Πικάσο συνέχισε μέχρι το 1916 να παραμένει πάντα ο κύριος εκπρόσωπος στο κίνημα του Κυβισμού. Την ίδια εποχή αφιερώθηκε ολοκληρωτικά στον πειραματισμό με το κολάζ, τεχνική που άρχισε να την χρησιμοποιεί το 1912. Πάλι ο Πικάσο κρατάει τα πρωτεία στη συγκεκριμένη τεχνική, η οποία εισέρχεται για πρώτη φορά στο πεδίο της τέχνης, προαναγγέλλοντας καλλιτεχνικά ρεύματα, που θα ακολουθούσαν έπειτα από δεκαετίες.
Τα χρόνια της καλλιτεχνικής δραστηριότητας του Πικάσο μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο κύλησαν ανάμεσα σε συνεχείς πειραματισμούς, μέσω των οποίων απέδειξε, μεταξύ άλλων, και τη βαθιά γνώση της ιστορίας της τέχνης. Ξεκινώντας από την ακαδημαϊκή αναβίωση και περνώντας από τον νεοϊμπρεσιονιστικό πουαντιγισμό και τον νεοκλασικισμό, ο Πικάσο επανερμήνευσε δεξιοτεχνικά μέσω των πινάκων του τη δυτική αισθητική. Για παράδειγμα, το 1920-21 περίπου, εμφανίζονται στα έργα του αναφορές στον κλασικό κόσμο, «παραμορφωμένες» απο κυβιστικά στοιχεία.
Το ξέσπασμα του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου (1936-39), -συνεχίζει η Pou- αιφνιδίασε τον Πικάσο. Ωστόσο, αντέδρασε άμεσα υπέρ των Δημοκρατικών, οι οποίοι μάλιστα τον διόρισαν διευθυντή του Πράδο, θέση που ουσιαστικά δεν θα καταλάμβανε ποτέ. Ο χωρίς διάκριση βομαβαρδισμός της βασκικής κωμόπολης Γκερνίκα, τον Απρίλιο του 1937, από τις συμμαχικές αεροπορικές δυνάμεις των φρανκιστών, λειτούργησε ως έναυσμα για το ομότιτλο αριστούργημα του Πικάσο. Ηταν, μάλιστα, ανάθεση της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης για το ισπανικό περίπτερο στη Διεθνή Εκθεση του Παρισιού. Για τον Πικάσο, ο οποίος έμεινε διά βίου εξόριστος απ’ την πατρίδα του, το έργο αυτό εξέφραζε «το μίσος του για τους στρατιωτικούς που βύθισαν την Ισπανία σε ωκεανό πόνου και θανάτου». Εργο εξαιρετικής ωριμότητας η «Γκερνίκα», συμπυκνώνει ολόκληρο το συμβολικό και προσωπικό σύμπαν του Πικάσο και συνιστά πίνακα-σταθμό στην καλλιτεχνική του σταδιοδρομία.
Νεότητα και έρωτας
Μεταπολεμικά, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950, ο Πικάσο άλλαξε πάλι πορεία. Επικεντρώθηκε σε μια σειρά έργων στα οποία «επανερμήνευσε» το έργο μεγάλων δασκάλων του παρελθόντος (Γκρέκο, Ρέμπραντ, Βελάσκεθ, Ντελακρουά κ.ά.). Εν συνεχεία, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, αφιερώθηκε σε αυτό που θα αποτελούσε τη βασική του ανησυχία μέχρι τον θάνατό του: τη νεότητα, τον έρωτα, την καλλιτεχνική δημιουργία. Τα τρία αυτά στοιχεία συνδυάστηκαν σε μερικούς πίνακες με κοινό θέμα «Ο ζωγράφος και το μοντέλο του».
Γόνιμος και ουσιώδης ο Πικάσο, αντιπροσωπεύει το πρότυπο του Ευρωπαίου καλλιτέχνη του 20ού αιώνα. Η ανεξάντλητη δημιουργικότητά του, η ικανότητά του να πειραματίζεται και η προσωπικότητά του, σε συνεχή ανανέωση, τον καθιέρωσαν ως παγκόσμια καλλιτεχνική ιδιοφυΐα.
Η μονογραφία για τον Πικάσο της σειράς «Βιβλιοθήκη της Τέχνης» της «Κ» κυκλοφορεί στα περίπτερα και πρακτορεία Τύπου από το Σάββατο 29 Σεπτεμβρίου, στην τιμή των 6,90 ευρώ.