Ο κελτικός πολιτισμός εμφανίζεται διεσπαρμένος από τις ακτές του Ατλαντικού μέχρι τα Καρπάθια και από τα Βρετανικά Νησιά μέχρι τις άνω περιοχές της ιταλικής χερσονήσου. Ετσι, μέσω της διασταύρωσής του με τον ελληνορωμαϊκό, συνέβαλε στη φυσιογνωμία αυτού που σήμερα ορίζουμε ως ευρωπαϊκό πολιτισμό. Ωστόσο, μέχρι τη λήξη του τελευταίου μεγάλου πολέμου παρέμενε ανεξερεύνητος. Εάν εξαιρέσουμε κάποιες ελάχιστες και μεμονωμένες επιστημονικές δημοσιεύσεις, βρισκόταν στα αζήτητα της ευρωπαϊκής προϊστορίας. Κατά συνέπεια, έμενε άγνωστος και στο μεγάλο κοινό. Ο συγγραφέας του παρόντος τόμου, ο αρχαιολόγος Πολ Μαρί Ντιβάλ, με τις εμπεριστατωμένες δημοσιεύσεις του έπαιξε πάνω σ’ αυτό σημαίνοντα ρόλο. Η ταυτόχρονη μετάφραση του τόμου σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες αντανακλά ακριβώς τον βαθμό εγκυρότητας και ενδιαφέροντος. Πάντως, ο Ντιβάλ ανήκει σ’ εκείνη την πρώτη μικρή ομάδα Γάλλων αρχαιολόγων που συνέβαλε όχι μόνο στην ανάδειξη της κελτικής τέχνης, αλλά και στην εξομάλυνση της ανταγωνιστικής της ερμηνείας με εκείνη του κλασικού κόσμου. Πρόκειται, άλλωστε, για έναν ευρέως διαδομένο και κυρίαρχο πολιτισμό στο εσωτερικό της Ευρώπης, τον οποίο οι αρχαίοι Ελληνες γνώριζαν ήδη από τα τέλη του 6ου π. Χ. αι., όπως και οι Λατίνοι στη συνέχεια. Σύμφωνα, δηλαδή, με τις αρχαίες πηγές, οι οποίες τον κατατάσσουν ανάμεσα στους «βαρβαρικούς» πολιτισμούς, καλύπτει ως καλλιτεχνική έκφραση το τελευταίο μισό της πρώτης χιλιετίας π. Χ.
Συγκρίνοντας την κελτική τέχνη με την ελληνορωμαϊκή, μη ρεαλιστική, αφηρημένη και μη νατουραλιστική η πρώτη, σχηματίζει ακριβώς τον αντίποδα στο ρεαλιστικό και νατουραλιστικό στοιχείο της δεύτερης. Ανταγωνιστικές μεταξύ τους, όταν, όμως, απο ένα σημείο και μετά επέρχεται μείξη, λειτουργούν συμπληρωματικά η μία στην άλλη, εάν, βεβαίως, θέλουμε να δούμε ως ολοκληρωμένο σχήμα και αναδρομικά ως ενιαίο πεδίο την ευρωπαϊκή τέχνη.
Τι συνεισέφερε ποιοτικά και ποσοτικά η κάθε μία ξεχωριστά στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής παράδοσης, είναι ζήτημα αρκετά σύνθετο. Στάθηκε, άλλωστε, αντικείμενο παλαιότερης διαμάχης, η οποία σήμερα έχει οδηγηθεί σε σημείο άμβλυνσης.
Ερμηνευτικές δυσκολίες
Για να κρίνει κανείς την κελτική τέχνη -σημειώνει ο Ντιβάλ- υπάρχουν μόνο αντικείμενα φτιαγμένα από ορείχαλκο ή σίδηρο, ασήμι ή χρυσό, πηλό, γυαλί ή κόκαλο. Πρόκειται, κυρίως, για χρηστικά αντικείμενα, αποτέλεσμα αυτού που θα μπορούσε να οριστεί ως υψηλής αξίας χειροτεχνία, που τράβηξαν, σε περιορισμένο βαθμό, την προσοχή των ιστορικών της τέχνης, καθότι μοιρασμένα στα μουσεία και στις συλλογές ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες των ανασκαφών και του εμπορίου, συχνά με λανθασμένη ερμηνεία ή δυσπρόσιτα. Επιπλέον, παρά πολλά από αυτά τα καλλιτεχνικά αντικείμενα, για παράδειγμα τα κομμάτια που απαρτίζουν συγκεκριμένα περιδέραια, έχουν μικρές διαστάσεις και απαιτούν συγκεκριμένες μεθόδους παρατήρησης και μέτρησης. Ο όγκος τους καθιστά συχνά δύσκολη, για να μην πούμε αδύνατη, τη φωτογραφική ή σχεδιαστική αποτύπωση ολόκληρης της διακόσμησης, αφού υπάρχει ο κίνδυνος της παραμόρφωσης κατά την αποτύπωση ή το σχέδιο. Συνεπώς απαιτείται ιδιαίτερη επιμονή για να φτάσει κανείς να συλλάβει την ουσία αυτού που κάποτε υπήρξε καλλιτεχνική παραγωγή.
Τεχνουργήματα
Μόνιμα εγκατεστημένοι ή νομάδες, κατακτητές ή πειρατές οι Κέλτες -συνεχίζει ο Ντιβάλ- κατά τη διάρκεια των ταραγμένων χρόνων της ανεξαρτησίας τους δημιούργησαν και διέδωσαν στις αχανείς εκτάσεις της ηπειρωτικής Ευρώπης μια πλούσια παραγωγή τεχνουργημάτων που, αντίθετα με αυτήν των Ιβήρων και των Σκυθών, διήρκεσε ανθίζοντας με τη χριστιανική τέχνη της Ιρλανδίας και της Μεγάλης Βρετανίας κατά τη στιγμή που οριστικοποιήθηκαν με τον γραπτό λόγο, οι επικοί θρύλοι που δημιούργησαν την πρώτη μεγάλη ευρωπαϊκή λογοτεχνία σε λαϊκή γλώσσα. Ο πολιτισμός των Κελτών, ως σύνολο, είχε με αυτόν τον τρόπο ευνοϊκή μοίρα και κατέλαβε τιμητική θέση στη δημιουργία του δυτικού πολιτισμού.
Στο περιθώριο, και σε αντίθεση με τους πιο σημαντικούς πολιτισμούς της Μεσογείου, οι Κέλτες γνώριζαν πώς να αποτυπώνουν σε όλες τις επιφάνειες των αντικειμένων, χρηστικών και διακοσμητικών, καθημερινών ή τελετουργικών, συνθέσεις που αποτελούν την πρώτη ευρωπαϊκή τέχνη που κυριάρχησε στη διακόσμηση, με μια έννοια πιο πλατιά από ό,τι περικλείει η ίδια η λέξη: είτε πλαστική είτε σχεδιαστική.
Αυτό που αποκαλύπτουν τα αμέτρητα αντικείμενα που σώθηκαν είναι μια κονή ρίζα ποιότητας και ύφους: μια αναπαραστατική τάση ενισχυμένη από μια ενστικτώδη ικανότητα μεταμόρφωσης, δεκτικότητα στα γραμμικά παιχνίδια ή στον τρόπο σύνδεσης, συχνά ανεπαίσθητο, των πιο λεπτοδουλεμένων επιφανειών, τάση να χύνουν σε καλούπια μορφές και αντικείμενα, ιδιαίτερη αγάπη στη δυναμική ελαστικότητα και στον τονισμό των φυτικών στοιχείων, προτίμηση στις φανταστικές συνθέσεις, στα σκίτσα ή στις διφορούμενες φιγούρες, ατελείς αλλά υποβλητικές, στις περίπλοκες καμπύλες και σε χαώδη μοτίβα που μόλις υπαινίσσονται.
Σε μια εποχή κατά την οποία έπαιρνε σάρκα και οστά το ελληνικό θαύμα, χάρη σε μια διάχυση που δεν θα μπορούσε να επαναληφθεί μεταξύ νατουραλισμού και ιδεαλισμού, μεταξύ συναισθήματος και λογικής, στη λεγόμενη βαρβαρική Ευρώπη γεννιόταν (δεδομένων των απαραίτητων αναλογιών) ένα είδος κελτικού θαύματος. Σε αυτό εκφράζεται μια συγκεκριμένη κατηγορία καλλιτεχνών, αυτή που πρόσθεσε στις μορφές της φύσης το μη πραγματικό, το φανταστικό ή το μη ολοκληρωμένο, που θέλησε να πειραματιστεί και να κάνει γνωστό, άλλοτε ταράζοντας και άλλοτε καθησυχάζοντας, αυτό το είδος της απόδρασης: τις πνευματικές χίμαιρες.
Ο τόμος «Κέλτες – Ο πρώτος πολιτισμός της δυτικής Ευρώπης» της σειράς «Μεγάλοι Πολιτισμοί » της «Κ» κυκλοφορεί στα περίπτερα και πρακτορεία Τύπου την Κυριακή 4 Νοεμβρίου, στην τιμή των 10 ευρώ.