Αν για τον Δημήτρη Παπαϊωάννου η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 ήταν «ένα μεγάλο δώρο», για τον Ζανγκ Γιμού πρέπει να είναι, κυρίως, ένα μεγάλο χρέος και βάρος, που η επιτυχία της Αθήνας τού δίνει και διαστάσεις εφιάλτη. Το εκμυστηρεύτηκε ο ίδιος ο τελετάρχης του Πεκίνου στη συνάντηση που είχε με τον Δημ. Παπαϊωάννου, πριν από μερικές ημέρες, προσθέτοντας ότι «οι Ολυμπιακοί της Αθήνας ήταν οι καλύτεροι που οργανώθηκαν ποτέ». Εστω και αν η εξομολόγηση έγινε με τους όρους της απαραίτητης ευγένειας και ευγενούς άμιλλας, η πραγματικότητα δίνει από μόνη της τις ακριβείς διαστάσεις του θέματος. Η τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, ο οικονομικός γίγαντας που κάθε άλλο παρά κοιμάται, έχει επενδύσει στην τελετή έναρξης ένα ακόμη «κινεζικό θαύμα».
Πώς να αντεπεξέλθει στις ιλιγγιώδεις απαιτήσεις ο 57χρονος διεθνής Κινέζος σκηνοθέτης με την πλούσια και βραβευμένη φιλμογραφία, που ανέλαβε να σχεδιάσει την τρίωρη καλλιτεχνική οδύσσεια; Στο επίσημο site των Αγώνων του 2008 διαβάζουμε ότι δουλεύει νυχθημερόν με μια σταθερή ομάδα… 300 στενών συνεργατών, και ότι ανεφοδιάζει συνεχώς μια υπερμεγέθη κούπα τσαγιού γιατί «ο λαιμός του στεγνώνει από τις διαρκείς συζητήσεις που έχει με τόσο πολλούς ανθρώπους». Ο συνθέτης Chen Qigang και ο δημιουργός των οπτικών εφέ Cai Goqiang μοιράζονται την αγωνία και, μαζί με τον βοηθό του, Chen Weiya, προσπαθούν να ακολουθήσουν τους εξοντωτικούς ρυθμούς του. Ο άξονας και η δομή της τελετής αποτελούν «top secret» εξού και για την πρόσβαση στον χώρο των επιχειρήσεων χρειάζεται ειδική άδεια από οκτώ διαφορετικούς αρμόδιους.
Πόσο απρόβλεπτος μπορεί να αποδειχθεί ο στυλίστας Γιμού με τη ροπή τόσο στις μεγαλειώδεις και μεγαλόπνοες παραγωγές («Ηρωας», «Ιπτάμενα στιλέτα») όσο και στα μινιμαλιστικά κομψοτεχνήματα («Ο δρόμος για το σπίτι»); Ο δημιουργός του «Σήκωσε τα κόκκινα φανάρια» γνωρίζει σε βάθος την τέχνη του μελοδράματος. Δεν την υποτιμάει. Αντιθέτως. Η οθόνη υπερχειλίζει από πάθη, μίση, εντάσεις. «Οι ταινίες πρέπει να αφηγούνται απλές ιστορίες», υποστηρίζει. «Στην Κίνα πιστεύουμε ότι τα βαθιά φιλοσοφικά νοήματα βρίσκονται στα απλά πράγματα».
Ως προς το εικαστικό μέρος κανείς δεν αμφιβάλλει ότι ο Γιμού θα στήσει μια φαντασμαγορική τελετή. Αλλά ως προς το ιδεολογικό; Πόσο μπορεί να αγνοήσει ακανθώδη προβλήματα που ήδη σκιάζουν το μεγαλείο της υπερδύναμης; Να κλείσει τα μάτια στην επικίνδυνη, σε σημείο συναγερμού, ατμοσφαιρική ρύπανση ή στην καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (που ευθύνονται, σύμφωνα με φήμες και μόνο, για την εκούσια απομάκρυνση του Στίβεν Σπίλμπεργκ από τον ρόλο του καλλιτεχνικού συμβούλου της τελετής);
Ο Γιμού έχει αποδείξει στο παρελθόν ότι δεν διστάζει να συγκρουστεί με το καθεστώς όταν οι απόψεις του αποκλίνουν από την «επίσημη θέση». Στον κρίσιμο για τη χώρα του Αύγουστο του 2008 πώς θα χειριστεί μέσα από την τελετή την εικόνα μιας χώρας που μπορεί να αλλάζει συθέμελα τις ισορροπίες στον κόσμο αλλά έχει να αντιμετωπίσει ένα πολύ υψηλό εσωτερικό κόστος;
Ερωτήσεις που δεν στάθηκε δυνατόν να διατυπώσουμε στον Ζανγκ Γιμού όταν προετοιμάζαμε τη συνέντευξη μαζί του. Ελπίζαμε ότι θα κατορθώναμε να τον συναντήσουμε στο Πεκίνο, όταν ταξιδέψαμε εκεί μέσα Νοεμβρίου. Ομως απουσίαζε και οι αρνήσεις για τη συνέντευξη («είναι εξαιρετικά απασχολημένος», μας έλεγαν) διαδέχονταν η μία την άλλη. Ο Γιμού, τελικά, απάντησε στις ερωτήσεις της «Κ» με τη μεσολάβηση και βοήθεια του Γιάννη Εξαρχου, γενικού διευθυντή του Beijing Olympic Broadcasting. Παράλληλα, η «Κ» επικοινώνησε και με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, αναζητώντας τις δικές του εντυπώσεις από τη συνάντησή του με τον Ζανγκ Γιμού.
«Οι καλύτεροι Αγώνες ήταν της Αθήνας»
– Με ποιον τρόπο πιστεύετε ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα επηρεάσουν την αρχιτεκτονική, τον πολιτισμό, την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της πόλης σας;
– Η επιρροή, σε όλους τους τομείς που αναφέρατε, θα φανεί με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα, το Πεκίνο θα αποκτήσει περισσότερες μέρες με καθαρό, γαλάζιο ουρανό ή, ακόμη, θα αναπτυχθεί ο τουρισμός με τόσους ξένους που θα επισκεφθούν την πόλη.
– Οι Ολυμπιακοί έχουν τη δύναμη να αναδείξουν το Πεκίνο σε «μοναδική πόλη»; Η προετοιμασία έχει επιπτώσεις στην καθημερινότητα των κατοίκων;
– Οπωσδήποτε η πόλη θα αλλάξει και αυτό νομίζω ότι ισχύει για κάθε χώρα που φιλοξενεί τους Ολυμπιακούς. Θέλω να ελπίζω ότι θα έχει καλές και θετικές συνέπειες τόσο στον τρόπο που σκέφτονται οι κάτοικοι όσο και στην καθημερινότητά τους.
Τα μειονεκτήματα
– Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα πλεονεκτήματα του Πεκίνου ως πόλης των Ολυμπιακών Αγώνων και ποια τα μειονεκτήματα;
– Το Πεκίνο είναι απολύτως ικανό να διοργανώσει τους Ολυμπιακούς. Η Κίνα έχει μακρά ιστορία και βαθιά κουλτούρα και οι άνθρωποι είναι πολύ φιλόξενοι. Δεν είμαι σίγουρος για τα μειονεκτήματα. Ισως το οξύ κυκλοφοριακό; Ή η ατμοσφαιρική ρύπανση;.. Ή ίσως το γεγονός ότι οι άνθρωποι εδώ είναι τόσο πρόθυμοι και εγκάρδιοι ώστε οι επισκέπτες πρέπει να προσέξουν να… μην το παρακάνουν με το φαγητό!
– Σας απασχολεί η ατμοσφαιρική ρύπανση;
– Ναι, πολύ. Το Πεκίνο έχει πολύ χαμηλή ποιότητα στην ατμόσφαιρά του και αυτό είναι ένα πρόβλημα που πρέπει να λύσει. Ομως, από την άλλη, δεν νομίζω ότι πρόκειται για ένα ζήτημα που απασχολεί μόνο το Πεκίνο. Είναι παγκόσμιο. Στην τελετή της έναρξης, ανάμεσα στα θέματα που ετοιμάζουμε, ένα είναι σχετικό με τη ρύπανση.
– Εάν επρόκειτο να γυρίσετε μια ταινία για το Πεκίνο πριν και μετά τους Ολυμπιακούς, τι θα επιλέγατε να κινηματογραφήσετε;
– Γύρισα τη διαφημιστική ταινία για την προώθηση του αιτήματος να ανατεθούν οι Ολυμπιακοί στο Πεκίνο. Αυτή η ταινία προβάλλει τη φιλία και φιλοξενία ως τα «γερά χαρτιά» της πόλης. Μόνον έτσι θα μπορέσουμε να παρουσιάσουμε τη συνέχεια και συνοχή της παράδοσής μας και όχι μόνο με τα έργα που κατασκευάσαμε για να φιλοξενήσουμε τους Ολυμπιακούς.
Ιστορία και ανάπτυξη
– Η τελετή έναρξης θα εστιάσει περισσότερο πάνω στην παραδοσιακή ή στη σύγχρονη Κίνα;
– Και στα δύο. Η Κίνα είναι μια χώρα που συνδυάζει τη μακρά ιστορία και την ταχεία ανάπτυξη μέσα από μια δυναμική οικονομική πολιτική. Γι’ αυτό και μέσω της τελετής θα αναδυθεί τόσο η μεγαλοπρέπεια της παραδοσιακής Κίνας όσο και το σύγχρονο «γκλάμουρ».
– Ποια είναι η άποψή σας για την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών της Αθήνας του 2004;
– Για μένα, ήταν οι καλύτεροι Ολυμπιακοί που διοργανώθηκαν ποτέ. Ημουν εκεί και συνάντησα τον σκηνοθέτη τους. Με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου συναντηθήκαμε και πάλι στο Πεκίνο πριν από λίγες ημέρες και συζητήσαμε για πολλή ώρα. Το Πεκίνο έχει πολλά να μάθει από την Αθήνα.
Η τελετή έναρξης ήταν τομή: έσπασε τον τρόπο που παρουσιαζόταν ώς τότε το σόου όπως και τα αθλήματα της ομαδικής γυμναστικής. Προκαλούσε στους θεατές τη μία έκπληξη μετά την άλλη. Ελπίζω και η τελετή έναρξης του Πεκίνου να είναι το ίδιο επιτυχημένη. Η βασική διαφορά μας θα βρίσκεται στη μουσική. Αυτή που έχουμε επιλέξει να χρησιμοποιήσουμε θα είναι άλλου ύφους.
Δημήτρης Παπαϊωάννου
Ο εφιάλτης του μηχανικού λάθους
Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου ταξιδεύει συχνά στην Κίνα τον τελευταίο καιρό. Δεν είναι μόνο η «Μήδεια» που θα παρουσιάσει την άνοιξη, στο πλαίσιο του Πολιτιστικού Ετους της Ελλάδας στην Κίνα, αλλά και δύο ακόμη «πρότζεκτ», ένα στο Πεκίνο και ένα στη Σαγκάη, για την ολυμπιακή και μεταολυμπιακή περίοδο, για τα οποία όμως «δεν υπάρχει τίποτα ανακοινώσιμο ακόμη γιατί δεν έχουν αποσαφηνιστεί». Ο Ελληνας καλλιτέχνης, που πριν από τέσσερα χρόνια υμνήθηκε από τον εγχώριο και διεθνή Τύπο για το ταλέντο, την τόλμη και τη φαντασία του, μεταφέρει στην «Κ» τη γεύση από την πρόσφατη συνομιλία του με τον Ζανγκ Γιμού στο Πεκίνο.
– Ποια ήταν η εντύπωσή σας από τη συνάντηση με τον Γιμού;
– Πρωτοσυνάντησα τον Ζανγκ Γιμού όταν είχε έρθει με την επιτροπή των Κινέζων για το οκτάλεπτο που έκαναν στην τελετή λήξης. Ηταν ένας άνθρωπος κατηφής, που δεν έβγαλε ποτέ τα μαύρα του γυαλιά, που δεν μίλησε καθόλου και μόνο στο τέλος μού έδωσε μια συλλογή από dvd με τις τελευταίες του ταινίες. Οταν έμαθε ότι είμαι στο Πεκίνο ζήτησε να με συναντήσει και τότε βρέθηκα μπροστά σε έναν τελείως διαφορετικό άνθρωπο: ιδιαίτερα γελαστό, χαριτωμένο και ανοικτό. Μου εξομολογήθηκε τότε ότι η πίεση που αισθάνεται είναι τεράστια. Το καταλαβαίνω απόλυτα, αφού οτιδήποτε κάνει περνάει μέσα από μεγάλες κυβερνητικές επιτροπές. Εγώ είχα ως αντίπαλο και συνεργάτη τη Γιάννα Αγγελοπούλου. Εκείνος έχει ογκώδεις κρατικούς μηχανισμούς που πρέπει να τους απορροφήσει ο ίδιος. Φαντάζομαι ότι ο τρόπος που θα θέλουν επισήμως να παρουσιάσουν το καινούργιο πρόσωπο της Κίνας, θα πρέπει να τον στραγγαλίζει. Μου σύστησε μια ομάδα από εξαιρετικά συμπαθείς ανθρώπους, χορογράφους, art directors, σκηνογράφους, ενδυματολόγους κ.ο.κ. Ηταν, εν ολίγοις, σε αυτήν τη δεύτερη συνάντηση, πολύ κουρασμένος αλλά και πολύ χαμογελαστός και προσηνής.
Τα μυστικά της τελετής
– Η αίσθηση που αποκομίσατε ήταν ότι η δική τους τελετή έναρξης θα είναι μεγαλύτερη σε όγκο, εντελώς διαφορετική από της Αθήνας;
– Ξέρω μερικά μυστικά, γιατί επισκέφτηκα το στάδιο και κατάλαβα μερικά πράγματα που θα γίνουν. Καταλαβαίνω ότι υπάρχει ένα κοινό αρχιτεκτονικό σημείο με τη δική μας τελετή και χαμογέλασα όταν το είδα, είμαι σίγουρος ότι θα είναι πολύ πιο εντυπωσιακή στον όγκο. Δεν θέλω να πω τίποτα περισσότερο γιατί ξέρω και πόσο σημαντικό ήταν και για μας να μη διαρρεύσει τίποτα. Ούτως ή άλλως, ο Γιμού ήταν πολύ προσεκτικός στην κουβέντα μας και περισσότερο συζητήσαμε για τη μεθοδολογία.
– Λέγοντας «μεθοδολογία» τι εννοείτε;
– Πώς θα γίνει η κινηματογράφηση, ποια στάδια ακολουθούνται στην πραγματοποίηση. Εγώ του πρότεινα το δικό μας μοντέλο – επέμεινα τότε και με μάχες εξασφάλισα μια 3D απεικόνιση που δεν την κατάφερα και εντελώς. Ο Γιμού είναι, ως γνωστόν, και ένας πολύ καλός κινηματογραφιστής. Το πιο κολακευτικό για μένα είναι ότι άρχισε τη συνάντηση λέγοντας ότι «με μισεί» και ότι «εγώ ευθύνομαι για τον εφιάλτη που περνάει», γιατί αν δεν ήταν η τελετή τόσο καλή τα πράγματα γι’ αυτόν θα ήταν απλούστερα. Συμφώνησαν μάλιστα και με τον Σπίλμπεργκ, με τον οποίο είδαν μαζί σε βίντεο όλες τις τελετές, ότι η καλύτερη σε περιεχόμενο, ύφος και στυλ ήταν η ελληνική.
– Τέσσερα χρόνια μετά την Αθήνα του 2004, ποιος είναι ο μεγαλύτερος εφιάλτης του «τελετάρχη» των Ολυμπιακών;
– Το μηχανικό λάθος. Οπως σε μας, που δεν ανέβηκε έξι μέτρα ψηλά η Μπιορκ γιατί δεν λειτούργησε το υδραυλικό σύστημα και έτσι δεν μπορέσατε να δείτε το υπέροχο φόρεμα που της είχε κάνει η Κοκοσαλάκη. Ηταν ίσως το μικρότερο που μπορούσε να μας συμβεί… αλλά αυτός είναι ο εφιάλτης. Τώρα, για τον Γιμού, φαντάζομαι ότι ο εφιάλτης του είναι μεγαλύτερος. Η Κίνα πρέπει να έχει επενδύσει πολλά στην επίδειξη δύναμης μέσω της τελετής έναρξης, που είναι το κύριο διαφημιστικό σποτ μιας χώρας. Είναι ένας γίγαντας η Κίνα, που ετοιμάζεται να κατακτήσει τον κόσμο.