Πάντα τέτοιες μέρες, για λόγους που ξεφεύγουν από τη νόρμα, η σκέψη μου καρφώνεται βολίδα στην κωμωδία του Ντάριο Φο: «Η Ισαβέλλα, Τρεις Καραβέλες κι ένας Παραμυθάς». Ο άνθρωπος προβάλλει το δισυπόστατο είναι του: Ισαβέλλα και Χριστόφορος Κολόμβος, αυταρχική βασίλισσα και δουλικός υπήκοος, εξολοθρευτής των ιθαγενών του Νέου Κόσμου και σφετεριστής του ξένου πλούτου. Ενδιαμέσως, οι τρεις καραβέλες, οι συνδετικοί κρίκοι που τελικά μετατρέπουν σε συγκοινωνούντα δοχεία την τρωτή πεπερασμένη πραγματικότητα και τους οραματισμούς για το άγνωστο μέλλον. Ξέρω, ξέρω, κάποιοι θα σπεύσουν βιαστικά και ανέξοδα να πουν πως χρονιάρες μέρες δεν μας πρέπουν τέτοιες κατηγοριοποιήσεις. Δίκιο θα ‘χουν, δεν λέω. Ο άνθρωπος αναζητά μονίμως εύσημα και θέλει να είναι στα μάτια του κόσμου ο εξαγνισμένος οδοιπόρος μιας εξελικτικής διαδρομής μέσα στο χρόνο, ξεχνώντας εύκολα ότι οι άγιοι ενδημούν πια μόνον από τη στρατόσφαιρα και πέρα.
Η Ισαβέλλα, λοιπόν. Θα μπορούσε να προσομοιάζει με την αρχή του νέου έτους. Την αφετηρία μιας καινούργιας, υποτίθεται, προσοδοφόρου χρονιάς. Ο Κολόμβος, στη συνέχεια. Ο κλασικός παραμυθάς που μέσα από σωρεία λαθών αναδεικνύεται σε διακριτή προσωπικότητα της Δύσης. Θα μπορούσε να είναι η άτρακτος των ψευδαισθήσεων που μεταφέρει τον άνθρωπο στο Νέο Κόσμο (Στο Μέλλον). Με θάρρος, θράσος, πείσμα και παγαποντιά. Με άκρατο εγωισμό, αλλά και με καινούργιους έρωτες και προδοσίες. Πετώντας τους μετανάστες σε φουρτουνιασμένες θάλασσες, κλείνοντας στο αμπάρι τους διαφωνούντες και ξοδεύοντας τον ξένο χρυσό προς ίδιον όφελος. Ενας λίγο πολύ συνηθισμένος τύπος ανθρώπου που κάθε χρόνο τέτοια εποχή γίνεται ταχυδακτυλουργός και αλλάζει αστραπιαία ρόλους και κοστούμια. (Ολάκερος ο κόσμος είναι θέατρο, λέει ο Σέξπηρ και όλοι, γυναίκες και άνδρες, θεατρίνοι).
Διαβάζω παντού κείμενα με απολογισμούς, προσδοκίες, επιθυμίες, ευχές και ευχολόγια. Συγκινούμαι. Για δες, οι κοινωνίες της βιτρίνας, οι χορτασμένοι πολίτες μιας υλιστικής ευημερίας, οι οπαδοί των γκάτζετς και του facebook, οι λάτρεις του Διαδικτύου, οι παθιασμένοι με την ευζωία (όλα παιδιά της δυτικής δημοκρατίας), στιγμιαία έστω, αυτοσυγκεντρώνονται. Ορκίζονται ενώπιον θεού και ανθρώπων ότι από αύριο θα μοιάζουν με τους εφήβους της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ στις αρχές του 20ού αιώνα. Πριν καταταχτούν στη φάρα των αντρών, θα νηστέψουν, θα μάθουν να αντέχουν στην πείνα, στη δίψα, στην κούραση. Τις νύχτες θα χτυπούν ρυθμικά τα νταούλια, θα ανάβουν φωτιές και θα χορεύουν. Ολομόναχοι θα γυμνάζουν το σώμα και την ψυχή για να το παίξουν αύριο άντρες! Καζαντζάκεια προσέγγιση κι αυτή!
Γινόμαστε αίφνης επιλήσμονες όχι γιατί είναι τα γονίδιά μας τέτοια, αλλά γιατί είναι ο νόμος της επιβίωσης αυτός. Λησμονούμε δηλαδή ότι πέρυσι τέτοιες μέρες είχαμε παίξει το ίδιο παιγνίδι, με τους ίδιους όρους, τους ίδιους κανόνες. Το σκορ; Ελάτε, τώρα, που θα σας πω και το σκορ. Αφού αυτό είναι το μυστικό που μας επιτρέπει και φέτος να στηθούμε ξανά απέναντι στον εαυτό μας για… το παιγνίδι φυσικά, με την απατηλή ελπίδα ότι τώρα θα «τους» κερδίσουμε.
Προς τι, όμως, η εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου να ορίζει ετήσιες πανηγυρικές αφετηρίες; Τι είναι αυτό που μας ωθεί να βαυκαλιζόμαστε με τη συμβατική μέτρηση του χρόνου; Τι ακριβώς ελπίζουμε, πανηγυρίζοντας την απώλεια της ωραιότητάς μας; Ας μου απαντήσει κάποιος, παρεκτός αν σχεδιάζει να μου πει ότι είναι ο αναγκαίος μύθος που μας κρατάει ζωντανούς. Παρεκτός κι αν μου πει ότι είναι η ιδέα της αναγέννησης -αυτό που βασικά συμβαίνει στη φύση κάθε άνοιξη- η ζωογόνος σπίθα που δημιουργεί συνθήκες θερμοκηπίου για να ανθίσει η ίδια ζωή, όπως την ξέρουμε, λίγο καλύτερη, λίγο χειρότερη, με μερικές εκπλήξεις παραπάνω. Παρεκτός κι αν μου πει ότι είναι ένα ευφυές κατασκεύασμα του καπιταλισμού για να κάνουν τζίρο οι επιχειρήσεις… κι όταν παλιότερα δεν υπήρχε ο καπιταλισμός ήταν το παντεσπάνι του λαού αυτό που ωραιοποιούσε τις μέρες.
Το σπουδαίο ή το ποταπό είναι ότι σκεπτόμαστε την καινούργια αρχή μεσα στα στενά όρια του ατομισμού μας και τη φενάκη του φαίνεσθαι. Αλλά οι κοινωνίες δεν είναι αυτές που θεσπίζουν και ομαδικά παιγνίδια; Στα ομαδικά παιγνίδια μαθαίνεις να συγκρατείσαι, να περιμένεις, να θυσιάζεις πράγματα αγαπημένα. Μαθαίνεις να προσαρμόζεις τα θέλω σου στα θέλω του άλλου. Ψυχανεμίζεσαι πώς σκέπτεται ο διπλανός σου. Ξέρεις ότι από σένα εξαρτάται ένα κομμάτι της επιτυχίας της ομάδας σου. Οφείλεις να γίνεσαι αμερόληπτος, σοβαρός, δίκαιος, να χαϊδεύεις τους στόχους και τις φιλοδοξίες σου, αλλά πάντα μέσα σε ένα πλαίσιο ελεγχόμενων κινήσεων, όπου δεν θα βλάπτεις με τις πράξεις σου ούτε καν τον αντίπαλο. Στο κάτω κάτω, αν δεν υπάρχει αντίπαλη ομάδα, πώς θα μπορέσεις εσύ με τους δικούς σου ανθρώπους να διεκδικήσεις τη νίκη; Το γνωστό fair play!
Υπάρχει ωστόσο μια πολύ πιο απλή νομοτέλεια σε αυτές τις σκέψεις. Ο άνθρωπος επιδιώκει απεγνωσμένα την ανάπαυλα. Ας έχει τη σημειολογία ενός καινούργιου χρόνου. Τον κυνηγούν οι προσωπικές του ερινύες, αλλά και οι ερινύες των άλλων. Χαρακτηρίζει αναπόδραστη την καθημερινότητά του και το ηθικοπλαστικά ατροφικό περιβάλλον δεν του επιτρέπει να το παίξει ούτε άγγελος, μα ούτε και δαίμονας. Ασφυκτιά και αυτοσχεδιάζει. Με τα χρόνια ο αυτοσχεδιασμός παίρνει μορφή συγκεκριμένη, γίνεται γιορτή, με παράτες και χρώματα και γλυκά και τσουρέκια. Μα κυρίως γίνεται ένας κόσμος με ευχές. Καθαρτήριες επικουρικές ευχές. Κάπως έτσι προσπερνά σήμερα τις θλιβερές σε συμπεράσματα δημοσκοπήσεις, μεταθέτει για μεθαύριο τα μεγάλα προβλήματα που ζητούν λύση (δανειακή, ασφαλιστική, περιβαλλοντική φρενίτις), αδιαφορεί για τους πολιτικούς, αρπάζεται από τηλεοπτικές λαζοπουλιάδες και πασχίζει γι’ αυτό που άθελά του προσδοκά: να καταδυθεί στην παιδικότητά του. Στο κάτω κάτω το μέλλον κουβαλάει τόση αβεβαιότητα, που μόνον ο παιδικός νους μπορεί να αντέξει… γιατί το παιδί βρίσκει πάντα έναν τρόπο να ονειρευτεί.
Κάμποσο καιρό πριν είδα την Ετνα να σκάει ξανά, με τα έγκατά της σε απόλυτη επίδειξη και θυμήθηκα τον άνθρωπο. Οχι αυτόν που ζει γύρω της και φοβάται, αλλά τον άνθρωπο που ονειρεύεται παντού στον κόσμο. Και σκέφτηκα. Καλά, υπάρχει στοιχειώδης λογική εκεί μέσα; Ελλογο ον, σου λέει ο άλλος. Βρε για φαντάσου!