Εκείνοι για τους οποίους η Βίβλος είναι ένα κλειστό βιβλίο, όταν το ανοίξουν θα βρεθούν εμπρός σε ένα συνονθύλευμα από σκοτεινές, ουράνιες και ρεαλιστικές αφηγήσεις. Είναι ένα βιβλίο που καθημερινά χρησιμοποιείται από εκατομμύρια ανθρώπους, που ψάχνουν για κατεύθυνση, προορισμό ή παρηγοριά. Καθημερινά, επίσης, γίνεται κατάχρησή του για πολιτικούς ή προσωπικούς, ιδιοτελείς λόγους. Το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς είναι ότι πρόκειται για ένα σύνθετο βιβλίο.
Διαφορετικές αναγνώσεις
Η Karen Armstrong στη μελέτη της The Bible: The Biography (Atlantic Books, 302 σελ., 14,99 στερλίνες), τμήμα της σειράς «Βιβλία που έσεισαν τον κόσμο», κατορθώνει να παρουσιάσει μια μάζα πολύμορφου υλικού, με τρόπο σαφή και οργανωμένο. Δείχνει πως τα διάσπαρτα γραπτά που συναποτελούν σήμερα τις χριστιανικές και τις εβραϊκές γραφές, συνενώθηκαν και εξετάζει τους πολύ διαφορετικούς τρόπους, με τους οποίους ερμηνεύτηκαν στο πέρασμα των αιώνων. Η μεγάλη αρετή των βιβλίων της είναι, όπως γράφει στον «Γκάρντιαν» ο Ρίτσαρντ Χάρις, επίτιμος καθηγητής της Θεολογίας στο Κινγκς Κόλετζ του Λονδίνου, ο τρόπος με τον οποίο ξετυλίγει τις παράλληλες, χριστιανικές και εβραϊκές ιστορίες σύνθεσης και ερμηνείας των Γραφών.
Στην πορεία που ιχνηλατεί δύο είναι τα κομβικά σημεία, το ένα είναι η καταστροφή του ναού τον 6ο π.Χ. αιώνα και η μεγαλύτερη ακόμη καταστροφή του ναού του Ηρώδη το 70 μ.Χ. και η κατεδάφιση της Ιερουσαλήμ μερικές δεκαετίες αργότερα. Τα τραυματικά τούτα γεγονότα απέληξαν στον σχηματισμό θρησκευτικών κοινοτήτων οι οποίες πια δεν ήταν δεμένες με συγκεκριμένους, γεωγραφικούς τόπους, αλλά με λόγια παπύρων που αργότερα έγιναν βιβλία. Η καταστροφή του δεύτερου ναού δεν είχε συνέπεια μόνο τη νεογέννητη χριστιανική εκκλησία που θεωρούσε τον εαυτό της ναό του Αγίου Πνεύματος, αλλά και τη συγκέντρωση μιας μικρής ομάδας ραβίνων στη Γιαβνέ, παράκτια πόλη νοτιοδυτικά της Ιερουσαλήμ και αργότερα στη Γαλιλαία. Η ομάδα αυτή προσπάθησε να αναδημιουργήσει τον ιουδαϊσμό πάνω στην αρχή, ακόμη και μετά την τρομερή καταστροφή του, ότι οι Γραφές θα πρέπει να ερμηνεύονται μόνο με το πνεύμα της ευσπλαχνίας, έστω και αν αυτό αντέβαινε στο επιφανειακό νόημα των λόγων του κειμένου.
Ετσι δημιουργήθηκαν οι δύο τάσεις, η μια που βλέπει μόνο την ιστορική αλήθεια του κειμένου και η άλλη που ανιχνεύει, μέσω της αλληγορίας, το αληθινό, μυστικό νόημα. Για τη συγγραφέα, δεν υπάρχει οριστικό νόημα του κειμένου. Το κάθε κείμενο έχει ερμηνευθεί κατά ποικίλους τρόπους και έτσι θα συνεχίσει να γίνεται. Τούτο, είναι πηγή αμηχανίας για τους χριστιανούς αλλά δύναμης για τον ιουδαϊσμό.
Το δεύτερο κομβικό σημείο του βιβλίου της Αρμστρονγκ, είναι αυτό που λέει ο ιερός Αυγουστίνος: «Οποιος νομίζει ότι κατανοεί τις θείες Γραφές ή μέρος τους με τρόπο που δεν χτίζει τη διπλή αγάπη του Θεού και του γείτονα, δεν κατανοεί τις Γραφές καθόλου. Αντίθετα, όποιος μέσα του βρίσκει ένα μάθημα που του χρησιμεύει να χτίσει την ευσπλαχνία, αυτός, ακόμη και αν δεν λέει ό,τι σκόπευε σε αυτό το σημείο ο συγγραφέας, δεν έχει απατηθεί».
Κάτω από αυτό το φως, παράξενο είναι ότι δίνεται χώρος στον ραβίνο Μέιρ Καχάν που η βιβλική του ερμηνεία για την εθνοκάθαρση, οδήγησε την Μπαρούχ Γκολντστίν να σκοτώσει 29 λατρεύοντες Παλαιστινίους, και όχι σε ηρωικές φυσιογνωμίες που μερικοί έγιναν μάρτυρες, όπως ο αρχιεπίσκοπος Οσκαρ Ρομέρο, ο οποίος, ακολουθώντας την έμπνευσή του από τη Βίβλο, αγωνίστηκε υπέρ των περιθωριοποιημένων και καταφρονεμένων από τις δυνάμεις της καταπίεσης.
Η συγγραφέας κρατά ισχυρή στάση απέναντι σε υποθετικά γεγονότα, υποστηρίζοντας ότι «η γενική συμφωνία των ειδημόνων είναι ότι το επεισόδιο της Εξόδου, δεν είναι ιστορικά αληθές». Και αμφιβάλλει, εάν, όσον αφορά την ιστορικώς πραγματική ζωή του Ιησού, μπορούμε να έχουμε περισσότερη γνώση από όση μας παρέχουν τα Ευαγγέλια. Ομως, μελετητές, όπως ο Εβραίος Γκέζα Βέρμες και ο χριστιανός Τζ. Ν. Σάντερς, έχουν συντάξει βίους του Ιησού και της διδασκαλίας του, πολύ συγγενικούς προς τα δεδομένα των Γραφών.
Οι άλλες όψεις
Το κείμενο συνοδεύεται από χρήσιμο γλωσσάρι, σημειώσεις και ευρετήριο. Ισως να λείπει ένα τελευταίο κεφάλαιο για το πώς ο φεμινισμός, θεολόγοι και κριτικοί της λογοτεχνίας αντιμετωπίζουν σήμερα τη Βίβλο, με καινούργιο ενθουσιασμό και διορατικότητα. Και υπάρχει ακόμη η ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, πλην της δυτικής ευρωπαϊκής, της Αμερικής, η οποία πρέπει να ληφθεί υπόψη, εάν πρόκειται να συνταχθεί μια ολοκληρωμένη ιστορία. Και στο τέλος, αλλά όχι σαν τελευταίο, ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύεται σήμερα η Βίβλος σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες του κόσμου μας.