Το 2007 θα μείνει στην ιστορία της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής ιστορίας. Η αντίδραση στη θρυλούμενη κατεδάφιση των δύο παραδοσιακών σπιτιών της Διονυσίου Αρεοπαγίτου πήρε διαστάσεις πρωτοφανείς. Για πρώτη φορά ένα ζήτημα που εγείρει σύνθετα θέματα ιστορικής μνήμης και προστασίας της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς κινητοποίησε τόσους πολλούς ανθρώπους. Σημειώνει κανείς τη συμμετοχή που (σχεδόν) πάντα είναι προτιμότερη από τη μη-συμμετοχή και στέκεται νηφάλιος για να μετρήσει το βάθος της δόνησης.
Μια βόλτα στο κέντρο της Αθήνας δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Μήπως ο σεισμός ήταν περισσότερο επιφανειακός απ’ όσο θα θέλαμε να πιστέψουμε; Ναι, θα είναι απώλεια αν το αρ ντεκο διαμάντι της Διονυσίου Αρεοπαγίτου εξαφανιστεί μέσα σε μία ημέρα αλλά αν ανοίξουμε τα μάτια μας θα βρεθούμε μπροστά σε δεκάδες διαμάντια που κινδυνεύουν άμεσα, τώρα που διαβάζετε αυτές τις γραμμές. Σκόρπια σε λεωφόρους και στενά δρομάκια, έχουν να αφηγηθούν τις μικρές και τις μεγάλες ιστορίες τους αλλά απουσιάζει, συνήθως, το ακροατήριο. «Διατηρητέα», πολλά σε άθλια κατάσταση, επιβιώνουν περισσότερο χάρη στην τύχη. Συγκροτήσαμε μία ενδεικτική λίστα με δέκα κτίρια «σε κίνδυνο». Τα κριτήρια δεν ήταν πάντα κοινά. Δεν είναι όλα τα κτίρια σημαντικά για τους ίδιους λόγους. Αλλού υπερτερεί η αρχιτεκτονική αξία, αλλού η θέση, αλλού η ιστορία. Σε πολλές περιπτώσεις συνυπάρχουν περισσότεροι από ένας λόγος. Το παρήγορο είναι ότι για την πλειοψηφία έχουν δρομλογηθεί θετικές εξελίξεις. Η πρωτοβουλία ανήκει συνήθως στο κράτος. Πρόσφατα το ΥΠΕΧΩΔΕ αναθεώρησε τα κίνητρα για την επισκευή και αποκατάσταση των παραδοσιακών και διατηρητέων κτιρίων. Σύμφωνα με τη ρύθμιση, οι ιδιοκτήτες θα μπορούν να πάρουν δάνειο έως 100.000 ευρώ, ενώ το 50% του επιτοκίου θα γίνεται με επιδότηση από την Πολιτεία.
Εκκρεμεί ακόμα η αποφασιστική πίεση της ίδιας της κοινωνίας. Η μεμονωμένη εκστρατεία για τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου δείχνει ότι έχουμε ακόμα δρόμο να διανύσουμε.
Σικιαρίδειο Πειραιώς 256
Ιστορικό: Πρόκειται για κτίριο του μεσοπολέμου με νεοκλασικά χαρακτηριστικά. Διαθέτει αέτωμα και τέσσερις κίονες που του προσδίδουν αύρα μεγαλοπρέπειας, καθώς στεγαζόταν εκεί κατά πάσα πιθανότητα η έδρα της εριουργίας Σικιαρίδη. Η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών αγόρασε το κτίσμα από την Εμπορική Τράπεζα. Παλαιότερα έχουν γίνει εικαστικές δράσεις στο εσωτερικό του και έχουν γυριστεί κάποια διαφημιστικά.
Σημερινή κατάσταση: Είναι σε ερειπιώδη κατάσταση. Εχει υποστεί φθορές από τον χρόνο και την εγκατάλειψη. Ο απαραίτητος έλεγχος στατικής επάρκειας που έκαναν πρόσφατα μηχανικοί έχει δημιουργήσει επίσης κάποιες μικροζημιές στο κτίριο, το οποίο έχει σοβαρά προβλήματα στα κουφώματα, τους τοίχους και την οροφή.
Μέλλον: Το γραφείο Αντωνακάκη έχει ολοκληρώσει τη μελέτη για τη συνολική ανάπλαση στον περιβάλλοντα χώρο της ΑΣΚΤ. Το εσωτερικό τού κτιρίου θα γκρεμιστεί εντελώς αλλά θα διατηρηθεί η εξωτερική τοιχοποιία. Στο νέο οικοδόμημα θα στεγάζεται το εντευκτήριο των φοιτητών και των καθηγητών και θα γίνει ο χώρος υποδοχής επισήμων προσώπων της ΑΣΚΤ. Οι εργασίες αναμένεται να προχωρήσουν άμεσα.
Μέγαρο Αθηνογένους Σταδίου 52
Ιστορικό: Χτίστηκε περί το 1880 σε σχέδια πιθανότατα Γάλλου αρχιτέκτονα, και στέγασε, ανάμεσα στα άλλα, την Οθωμανική Τράπεζα, ένα από τα σημαντικότερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της εποχής. Επιβλητική, μνημειακή πρόσοψη, άγνωστη στους περισσότερους Αθηναίους εξαιτίας της πολυετούς εγκατάλειψης του κτιρίου. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 η Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία, ιδιοκτήτης του Μεγάρου κατά τα 3/4 επιχείρησε να αξιοποιήσει το κτίριο, προτείνοντας προσθήκη καθ’ ύψος, που όμως δεν έγινε δεκτή από το υπουργείο Πολιτισμού. Το 2003 οι υπόλοιποι συνιδιοκτήτες κινήθηκαν δικαστικά εναντίον της Εταιρείας προκειμένου να εξαναγκασθεί η τελευταία σε εκποίηση του ακινήτου. Η αίτηση έγινε δεκτή.
Σημερινή κατάσταση: Τραγική. Στην πραγματικότητα δεν έχει μείνει τίποτα εκτός από την μπαρουτοκαπνισμένη πρόσοψη. Μια πυρκαγιά το 2004 αποτελείωσε όσα δεν είχε προλάβει να καταστρέψει ο χρόνος.
Μέλλον: Η υποχρεωτική εκποίηση ανέδειξε νέους ιδιοκτήτες, τέσσερις εταιρείες κυπριακών συμφερόντων. Η εξέλιξη είναι ένα παρήγορο σημάδι για να ευπρεπιστεί μία εστία ασχήμιας και δυσωδίας στην καρδιά της πρωτεύουσας και να σωθεί ό,τι απέμεινε από ένα σπουδαίο κτίριο της Αθήνας του 19ου αιώνα.
Παλαιό Κακουργιοδικείο Αγίας Ελεούσης 4
Ιστορικό: Το νεοϊδρυθέν ελληνικό κράτος έψαχνε να βρει κτίσματα για να στεγάσει τις δημόσιες υπηρεσίες του. Η χωρίς στέγη ερειπωμένη εκκλησία της Αγίας Ελεούσας ενσωματώθηκε στο νέο οικοδόμημα του Χριστιανού Χάνσεν το 1837. Οι δικαστές κάθονταν στον χώρο του ιερού για να έχουν τη φώτιση στις αποφάσεις τους. Το κτίριο έχει ιδιαίτερη αρχιτεκτονική σημασία, καθώς ήταν από τα πρώτα που έχει διακοσμητικά μαρμάρινα στοιχεία, εμπνευσμένα από την ελληνική αρχαιότητα (μάλιστα από το Ερέχθειο της Ακρόπολης) και όχι από την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική όπως βλέπουμε συχνά εκείνη την περίοδο. Σήμερα έχει περιέλθει στην κατοχή της Αρχιεπισκοπής.
Σημερινή κατάσταση: Ασχημη. Εχει υποστεί φθορές από σεισμούς και από την εγκατάλειψη.
Μέλλον: Η αποκατάσταση του κτιρίου του Χριστιανού Χάνσεν είναι σε καλό δρόμο. Τα έργα έχουν προχωρήσει, καθώς η χρηματοδότηση έχει εξασφαλιστεί από το Γ΄ ΚΠΣ. Ηδη τους δύο τελευταίους μήνες ο εργολάβος έχει ξεκινήσει τις εργασίες και μέχρι το πέρας του 2008 αναμένεται να έχει γίνει σημαντική πρόοδος. Θα στεγάσει τη βιβλιοθήκη της Αρχιεπισκοπής και θα γίνει χώρος πολιτιστικών δράσεων.
Ακροπόλ Πατησίων, έναντι Μουσείου
Ιστορικό: Διατηρητέο κτίσμα του Μεσοπολέμου, που θεωρείται ένα από τα λίγα εναπομείναντα δείγματα της «αρτ νουβό» στην Αθήνα. Εργο του Σωτ. Μαγιάση (1894 – 1966), αγοράστηκε το 1999 από τον τότε πρόεδρο του ΠΑΟΚ Γ. Μπατατούδη και ιδιοκτήτη της εταιρείας ΕΡΓΑΣ. Η σύμβαση που υπεγράφη τότε μεταξύ του τότε υπουργού Πολιτισμού Ευ. Βενιζέλου και του Γ. Μπατατούδη προέβλεπε αφενός την αγορά του κτιρίου και αφετέρου την ανακαίνισή του. Διάσταση απόψεων για την ενίσχυση των στατικών του κτιρίου οδήγησε σε χρόνια δικαστική διαμάχη. Το 2004 το ΥΠΠΟ δήλωσε ότι το κτίριο είναι στην κατοχή του και ότι θα το ανακαινίσει για να κάνει μεταστέγαση των υπηρεσιών του. Το 2006 το ΚΑΣ Νεωτέρων Μνημείων όρισε τις νέες χρήσεις του χώρου με πωλητήριο και ξενώνες για υψηλούς προσκεκλημένους του υπουργείου
Σημερινή κατάσταση: Εξωτερικά καλύπτεται από λινάτσες. Το εσωτερικό έχει υποστεί φθορές από τον χρόνο και την εγκατάλειψη.
Μέλλον: Η υπόθεση της ανακαίνισης και της μεταστέγασης έχει παγώσει μετά την υπόθεση Ζαχόπουλου.
Το σπίτι της Μαρίας Κάλλας Πατησίων 61
Ιστορικό: Το επιβλητικό νεοκλασικό των 1.590 τ.μ. κατασκευάστηκε το 1925 από τον αρχιτέκτονα Κώστα Κιτσίκη. Είναι πολυκατοικία σε ύφος Jugendstil, Το 1950 αγοράστηκε από το Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο. Το 1989 επί υπουργίας Μελίνας Μερκούρη χαρακτηρίστηκε διατηρητέο. Μέχρι και το 1999 ήταν μισθωμένο από κέντρο Εκπαίδευσης.
Σημερινή κατάσταση: Ασχημη. Προσφάτως ο ΣΥΡΙΖΑ κατέθεσε επερώτηση στη Βουλή για το γεγονός ότι ενώ διανύσαμε το 2007 το «Ετος Κάλλας», η οικία της παραμένει σε εγκατάλειψη. Ο σεισμός του 1999 έχει αφήσει τα σημάδια του, ενώ έχει υποστεί φθορές από πυρκαγιά και υγρασία. Κατά καιρούς έχει γίνει καταφύγιο αστέγων και ναρκομανών. Σήμερα είναι σφραγισμένο.
Μέλλον: Παλαιότερα είχε γίνει μια μελέτη για την ανακατασκευή του κτιρίου αλλά το ΝΑΤ δεν είχε τα χρήματα για να την υλοποιήσει. Σε λίγο καιρό το Ταμείο θα κάνει προκήρυξη πλειοδοτικού διαγωνισμού με στόχο να βρεθεί ένας επενδυτής που θα το επισκευάσει και θα το μισθώσει για πολιτιστικές χρήσεις.
Οικία Μπενιζέλου Αδριανού 96
Ιστορικό: Κανείς δεν ξέρει με βεβαιότητα πότε χτίστηκε η οικία Μπενιζέλου, ενός από τα λίγα αρχοντόσογα της παλιάς Αθήνας. Πιθανώς, ο αρχικός πυρήνας του σπιτιού να έχει ανοικοδομηθεί τον 16ο αιώνα και το διώροφο σπίτι με το χαγιάτι να είναι του 18ου αιώνα. Κόρη των Μπενιζέλων ήταν και η Οσία Φιλοθέη (1522 – 1589) προσδίδοντας στο οίκημα πρόσθετη ιστορική αξία. Το οικοδόμημα απαλλοτριώθηκε από το ΥΠΠΟ και σήμερα ανήκει στην Αρχιεπισκοπή η οποία φροντίζει για την αποκατάστασή του σε συνεργασία με το αρχιτεκτονικό γραφείο του Γιάνννη Κίζη.
Σημερινή κατάσταση: Κακή. Ο ξύλινος σκελετός έχει σαπίσει σε κάποια σημεία όπως και η στέγη. Μορφολογικά στοιχεία όπως γείσα, επιχρίσματα και κουφώματα έχουν καταστραφεί. Το κτίσμα έχει υποστεί αλλοιώσεις τον 19ο και 20ό αιώνα με πρόσθετα στοιχεία που αφαιρέθηκαν. Κατέρρευσε τμήμα του νότιου τοίχου που ήταν μεταγενέστερος και τώρα υποστυλώθηκε.
Μέλλον: Ενα σπίτι με συναρπαστική ιστορία βγαίνει επιτέλους από τη λήθη και σε λίγο καιρό θα γίνει μουσείο του εαυτού του. Η μελέτη έχει ολοκληρωθεί, το έργο έχει ενταχθεί στο Γ΄ ΚΠΣ. Εχει ήδη γίνει η δημοπρασία και αναμένεται η έγκριση του Ελεγκτικού Συνεδρίου για να προχωρήσει άμεσα η υλοποίηση της αναπαλαίωσης.
Μέγαρο Δεληγιώργη Κανάρη 1 και Ακαδημίας
Ιστορικό: Ταυτισμένο με την Ταινιοθήκη της Ελλάδος που στεγάστηκε εδώ από το 1963 έως το 2003, το επιβλητικό Μέγαρο Δεληγιώργη είναι έργο του Ερνέστου Τσίλερ. Υπήρξε οικία και γραφείο του έξι φορές πρωθυπουργού της Ελλάδας Επαμεινώνδα Δεληγιώργη (1829 – 1879). Ιδιοκτησία του Μετοχικού Ταμείου Πολιτικών Υπαλλήλων το οποίο στις αρχές της δεκαετίας του ’80 εκδήλωσε την επιθυμία να προχωρήσει σε κατεδάφιση.
Σημερινή κατάσταση: Κακή. Η πυρκαγιά του 1997 επιδείνωσε την ήδη προβληματική εικόνα. Η Ταινιοθήκη αποχώρησε όπως και οι εκμισθωτές του καφε – εστιατορίου.
Μέλλον: Εχει προκηρυχθεί διαγωνισμός για την αποκατάστασή του.
Ελληνικό Ωδείο Φειδίου 3
Ιστορικό: Ζωντανό τεκμήριο της οθωνικής Αθήνας, το αρχετυπικά κλασικιστικό κτίριο ήταν η κατοικία του Αυστριακού πρέσβη Πρόκες φον Οστεν και αργότερα, μετά το 1919, έδρα του Ελληνικού Ωδείου. Ως πρεσβευτική κατοικία έζησε ένδοξες στιγμές ως ένα από τα πνευματικά και κοσμικά σαλόνια της μικρής πρωτεύουσας του 1840 και του 1850. Υστερα από μια μακρά περίοδο εγκατάλειψης και απαξίωσης, το 2006 το Υπουργείο Πολιτισμού αποφάσισε να το αγοράσει προκειμένου να διασωθεί.
Σημερινή κατάσταση: Πολύ κακή, σημαντικές φθορές, εσωτερικά και εξωτερικά. Η πρόσοψη σήμερα καλύπτεται από προσβλητικές για την ιστορία του κτιρίου λινάτσες που φιλοξενούν κάθε είδους διαφημιστικά πανό.
Μέλλον: Αναμένεται η σύνταξη αρχιτεκτονικής μελέτης.
Οικία Τσιλέρ Μαυρομιχάλη 6
Ιστορικό: Η αθηναϊκή έδρα του αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ με τις χαρακτηριστικές Καρυάτιδες στην πρόσοψή του πέρασε το 1912 στα χέρια του τραπεζίτη και φιλότεχνου ευπατρίδη Διονύσιου Λοβέρδου, και τα τελευταία 15 χρόνια αποτελεί ιδιοκτησία του ελληνικού κράτους. Οταν αποκατασταθεί, θα στεγάσει την περίφημη συλλογή Λοβέρδου με περισσότερες από 600 μεγάλης αξίας εικόνες και θα αποτελεί παράρτημα του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου Αθηνών.
Σημερινή κατάσταση: Μέτρια. Δύσκολα ο περαστικός της Μαυρομιχάλη μπορεί να διανοηθεί τον διακοσμητικό πλούτο του εσωτερικού: ξυλόγλυπτα, οροφογραφίες, τζάκια, παρεκκλήσι με εντυπωσιακό θόλο, ψηφιδωτά, όλα διασώζονται παρά τις λεηλασίες, τις πυρκαγιές και την ερείπωση.
Μέλλον: Κορυφώνονται οι προσπάθειες της ηγεσίας του Βυζαντινού Μουσείου για να ενταχθεί το έργο στο Δ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Η πλήρης κτιριολογική πρόταση έχει ολοκληρωθεί από τον αρχιτέκτονα κ. Λάζαρο Γεωργακόπουλο. Επίσης, έγινε καθαρισμός του εσωτερικού και μεταφορά των κινητών αντικειμένων για συντήρηση.
Οικία Λαπαθιώτη Κουντουριώτου 23 και Οικονόμου, Εξάρχεια
Ιστορικό: Στο εντυπωσιακό αυτό νεοκλασικό σπίτι με την εσωτερική αυλή και τον υπερυψωμένο κήπο έζησε και πέθανε ο μεσοπολεμικός ποιητής Ναπολέων Λαπαθιώτης (1889-1944). Οικοδομήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1880, την εποχή του ύστερου κλασικισμού όταν οι αρχιτέκτονες υιοθετούσαν με μεγαλύτερο ενθουσιασμό περισσότερο σύνθετες φόρμες. Παρά τη χρόνια εγκατάλειψη θα ξαναδούμε τον μαρμάρινο εξώστη με τα σφυρήλατα κιγκλιδώματα, τις οροφογραφίες και το εξαιρετικά σπάνιο επιζωγραφισμένο αέτωμα που θα επανέλθει στην αρχική του κατάσταση.
Σημερινή κατάσταση: Πολύ κακή. Εμπρησμοί και διαδοχικές καταλήψεις προκάλεσαν εκτεταμένες φθορές, ευτυχώς όχι μη αναστρέψιμες.
Μέλλον: Το 2007 αγοράστηκε από ιδιώτες. Θα ξαναγίνει κατοικία. Η προμελέτη αποκατάστασης του αρχιτέκτονα Γιάννη Σαΐτα είχε προκαλέσει ενθουσιώδη σχόλια εκ μέρους των μελών του Κεντρικού Συμβουλίου Νεοτέρων Μνημείων. Εκκρεμεί η στατική και ηλεκτρομηχανολογική μελέτη. Οι εργασίες δύσκολα θα ξεκινήσουν πριν από το 2009.