Κούρτσιο Μαλαπάρτε
Καπούτ
μετ. Παναγιώτης Σκόνδρας
εκδ. Μεταίχμιο
Διάλεξε να τον λένε Μαλαπάρτε (κακή πλευρά), για να έχει καλό τέλος, σε αντίθεση με τον Μποναπάρτε (καλή πλευρά) που είχε κακό τέλος. Υπήρξε πρώιμος θεωρητικός του φασισμού και πέθανε με την ταυτότητα του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος στην τσέπη. Γερμανοϊταλός, ο Κουρτ – Εριχ Σούκερτ (1898 – 1957) πολέμησε από τα δεκάξι του στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και έζησε τον Δεύτερο ως πολεμικός ανταποκριτής. Ενδιαμέσως, έγραψε φασιστικά μανιφέστα, τα έβαλε με τον Μουσολίνι, τον Χίτλερ και τιμωρήθηκε με πενταετή φυλάκιση. Στην «Τεχνική του πραξικοπήματος» (1931), στην οποία καταγγέλλει το ναζισμό, μιλάει επίσης διά μακρών για τις αποτελεσματικές, όπως τις θεωρεί, τακτικές του Τρότσκι, που φρόντισε να του απαντήσει. Μόλις αποφυλακίζεται, χτίζει στο Κάπρι ένα σπίτι καθ’ ομοίωσή του, την περίφημη Βίλα Μαλαπάρτε, ένα «ποιητικό και αρχιτεκτονικό υβρίδιο» που το θαύμασε ο Πικάσο και ο Μπρετόν, ο Πάουντ και ο Ελιοτ και πεθαίνοντας το κληροδότησε στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Οι ανταποκρίσεις του στην «Κορριέρε ντε λα Σέρα» προκαλούν την μήνιν των Γερμανών που τον αποπέμπουν από το μέτωπο. Ανεπιθύμητος, καταφεύγει σε ισχυρούς φίλους στην Ευρώπη. Είναι οι ίδιοι φίλοι που θα τον γλιτώσουν από τους Αμερικανούς, όταν θα τον συλλάβουν για τη φασιστική του δράση με την Απελευθέρωση, οι κύκλοι της εξουσίας στους οποίους σε όλη του τη ζωή κινούνταν με άνεση, όση και προκλητικότητα.
Μορφή γκροτέσκα
Μορφή μπαρόκ, γκροτέσκα, σαν τα έργα του, σαν το σπουδαίο μυθιστόρημά του «Καπούτ», το οποίο έγραψε ως επί το πλείστον στο Ανατολικό Μέτωπο, εν θερμώ, αποτυπώνοντας την εξαχρείωση των ανθρώπων και των πραγμάτων στο μέτωπο και στα κέντρα εξουσίας, ο Μαλαπάρτε είναι το alter ego του επίσης κοσμικού Ντριέ Λα Ροσέλ, που από την Αριστερά κατέληξε στο φασισμό. Μαρτυρεί και αυτός την τεράστια σύγχυση των πνευμάτων της εποχής, που δεν πρέπει, ωστόσο, να θολώνει τις θεμελιακές μας αξιολογήσεις.
Κράμα κυνισμού και χιούμορ, οργής και πίκρας, το «Καπούτ» περιγράφει μια Ευρώπη τελειωμένη, σαπισμένη ως τα σπλάχνα, σε έξι πίνακες/κεφάλαια: τα άλογα, τα ποντίκια, τα σκυλιά, τα πουλιά, οι τάρανδοι, οι μύγες. Προτού καν τελειώσει ο πόλεμος, προτού γίνει ευρέως γνωστή η τελική λύση, το «Καπούτ» καταγράφει χωρίς πολλές σφαγές και αίματα την έσχατη αποθηρίωση, αλλά και τη σιωπή της αποκάλυψης που θα επακολουθήσει. Δεν είναι τυχαίο που εστιάζει στα ζώα: ό,τι ανθρώπινο, αν υπάρχει, βρίσκεται από την άλλη πλευρά του μετώπου, εκεί όπου καταφεύγουν κυνηγημένοι από τους Γερμανούς ακόμα και οι σολωμοί της Φινλανδίας – με τον ηρωικό, τελευταίο σολωμό σε ένα ποτάμι να τουφεκίζεται, για να μη γελοιοποιηθεί ο Γερμανός στρατηγός που δεν μπορεί να τον πιάσει.
Αλογα λοιπόν: άλογα σοβιετικά, που πέφτουν στη λίμνη Λάντογκα, στα σύνορα με τη Φινλανδία, για να σωθούν από το φλεγόμενο δάσος· τα αιχμαλωτίζει ο πάγος που πέφτει ξαφνικά, τα μετατρέπει σε ένα μακάβριο καρουσέλ, με τον λευκό τρόμο στα μάτια τους, κοκαλωμένο, έως ότου λιώνουν οι πάγοι και η λίμνη γεμίζει κουφάρια που ζέχνουν. Ποντίκια: τα Εβραιόπουλα που ξεμυτίζουν από τρύπες στους τοίχους των γκέτο για προμήθειες και τα σκοτώνουν οι Ες – Ες σαν τα ποντίκια. Σκυλιά: τα σοβιετικά σκυλιά-καμικάζι που τινάζουν τα άρματα μάχης στον αέρα· και τα άλλα σκυλιά, που κινούνται με δέος και λεπτότητα ανάμεσα στα πτώματα των Εβραίων. Πουλιά: παιδιά που ταυτίζουν τα βομβαρδιστικά με τα πουλιά και αρρωσταίνουν στη θέα των σπουργιτιών. Τάρανδοι: που περπατούν κι ακούγονται σαν κλακέτες εκεί όπου οι όμορφες Εβραιοπούλες παραδίδονται στη σεξουαλική πείνα των στρατιωτών και μετά τουφεκίζονται. Μύγες: όταν οι δυο κόμποι αίμα του Αγιου Τζενάρο, στη Νάπολη, που μπορεί να χύθηκε από μια βόμβα αλαφιάζουν τον κόσμο περισσότερο απ’ όλο το αίμα που έχει χυθεί ώς το 1943, σε μια πόλη όπου τον πόλεμο τον έχουν κερδίσει προ πολλού οι μύγες.
Μπορεί να προσθέσει κανείς τους χωρίς βλέφαρα στρατιώτες· το γυάλινο μάτι του Γερμανού που έχει κάποια ανθρωπιά σε σχέση με το αληθινό· τους φρανκιστές πρέσβεις που φοβούνται τα φαντάσματα· τα είκοσι κιλά ανθρώπινα μάτια που χάρισαν οι Κροάτες ουστάσι στον αρχηγό τους Πάβελιτς· τις σκηνές της μάχης α λα Ντύρερ στις φρυγμένες πεδιάδες· τα πολυτελή δείπνα των ναζιστών, τα μεθύσια και τις έριδές τους· τον Χίμλερ στη σάουνα· την προκλητικότητα και το σαρκασμό του Μαλαπάρτε -ήρωα του μυθιστορήματος, που χαρακτηρίζει τον Χίτλερ γυναίκα· τη διαπλοκή των πολιτισμών και των γλωσσών που γίνονται ένα κουβάρι, χωρίς ελπίδα επικοινωνίας καμιά: ρουμάνικα, φινλανδικά, πάρα πολλά γαλλικά, αγγλικά, ρώσικα, οι γλώσσες καθηλώνονται σε ένα κείμενο που, χωρίς να διεκτραγωδεί, χωρίς να διδάσκει, δείχνει πώς ο λόγος μπορεί να αναιρεί όχι μόνο την επικοινωνία, αλλά και το ίδιο το νόημα.
Απεικόνιση της παρακμής
Εχουν πει ότι το «Καπούτ» είναι για τον ρωσογερμανικό πόλεμο ό,τι το «Αποκάλυψη τώρα» για το Βιετνάμ. Και κάτι παραπάνω. Καθότι το «Καπούτ» εξεικονίζει ρεαλιστικά αλλά και ποιητικά όχι μόνο το έγκλημα, αλλά και τις αιτίες του, την παρακμή μιας ηπείρου και μιας εποχής, ερμηνεύει, μέσα από διαλόγους και εικόνες που προσομοιάζουν σε πίνακες, μέσα από διακείμενα και σαφέστατες θέσεις: οι Γερμανοί, λέει ο Μαλαπάρτε, είναι ένας λαός άρρωστος, επειδή φοβάται τους αδύναμους, τους ευάλωτους, τους άρρωστους, «τη μυστηριώδη ευγένεια των καταδυναστευμένων». Ετσι, έχουν μετατρέψει την Ευρώπη, με την επικουρία των συνεργατών τους, σε δαντική Κόλαση. Από την οποία, όμως, δεν λείπουν τα όμορφα μάτια, οι ρόδινοι ήλιοι, οι αρκτικές αυγές, τα σκοτεινά δάση και, κυρίως, οι λίγοι άνθρωποι που δεν λένε να ξεχάσουν την ανθρωπιά τους. Θεαματικό, τρομακτικό, φρικιαστικό, το «Καπούτ» διατηρεί ακέραιη την υποβλητικότητα και τη δύναμή του και μας καλεί σε διαρκή επαγρύπνηση, ώστε το παρελθόν να μη γίνει μέλλον.