Αλαν Μπένετ
Φωνές
Σκην.: Κοραής Δαμάτης
Θέατρο: Αγγέλων Βήμα
«Σαν πεινασμένα στόματα που
δεν εχόρτασαν
ανοίγουν οι επιθυμίες πληγές
επάνω μας,
που μένουν ανοιχτές και δεν περνούν,
πληγές που μας πονούν»
ΖΩΗ ΚΑΡΕΛΛΗ
«Της μοναξιάς και της έπαρσης», 1951
Το «Αγγέλων Βήμα», που εδώ και μία τριετία διευθύνει ο σκηνοθέτης Κοραής Δαμάτης, βρίσκεται στην Ομόνοια. Φθάνεις εκεί χωρίς ή μετά από έμφοβη αντιρατσιστική γυμναστική, αλλά αποζημιώνεσαι γενναία: ένα παλιό νεοκλασικό σοφά διαρρυθμισμένο ώστε να μπορεί να φιλοξενεί θεατρικές, εικαστικές, μουσικές, αλλά και γευστικές δράσεις μέσα σε μια πολυτέλεια τόσο λιτή που λες και θέλει να αρνηθεί, να κρύψει τον εαυτό της.
Εκεί συνευρέθησαν επί τω αυτώ τέσσερα σχεδόν -σχεδόν, και επιμένω- ετερόκλητα μονόπρακτα του σύγχρονου Αγγλου Αλαν Μπένετ υπό τον κοινό τίτλο «Φωνές». Ανήκουν σε μια ολόκληρη δωδεκάδα μονοπράκτων, των περισσότερων για γυναίκες, που παίχτηκαν από σπουδαίες Αγγλίδες ηθοποιούς στο «Βασιλικό θέατρο του Λονδίνου», περίπου ως αναλόγια, τιτλοφορημένα «Talking heads».
Ο Κοραής Δαμάτης οργάνωσε έναν αναστατωμένο κοινό σκηνικό χώρο, στον οποίο οι τέσσερις ήρωές του μπορούσαν με μια αδιόρατη σημειολογία (π.χ. κάτι ξεραμένα λουλούδια) συνδυασμένη με τα λεγόμενά τους να παράγουν έναν σφιχτότερο του υπάρχοντος δεσμό μεταξύ των κειμένων: φιλοξένησαν έρημους ανθρώπους, τον καθένα με τις ιδιορρυθμίες του, αλλά ορατούς διά γυμνού οφθαλμού του θεατή ότι βιώνουν μια ήπια, ψυχιατρικώς «περιπατητική» εν κοινωνία, μελαγχολική ή υπερθυμική παράνοια. Η εξασφάλιση αυτού του κλίματος δώρισε ηλεκτρισμένη ομοιογένεια στην παράσταση. Αλλωστε, ο Δαμάτης διέθετε γι’ αυτό και ένα σημαντικό όπλο: τη σπουδαία μαστορική του Ερρίκου Μπελιέ στη μετάφραση, ο οποίος, ελέω του πλούσιου χιούμορ του, εμβολίασε τις κωμικές στιγμές με τις αποτελεσματικότερες ελληνικές αναλογίες χωρίς να φαίνεται στον λόγο ίχνος ελληνοποίησης. Περαιτέρω, ο σκηνοθέτης είδε τα πρόσωπά του με συμπάθεια, ίσως και με αγάπη και γι’ αυτό, παρά τα κάποια ίσως αρνητικά τους πρόσημα, δεν έπεσε στην παγίδα να τα κρίνει, τα άφησε να μιλήσουν τον ειλικρινή εαυτό τους διδάσκοντάς τον με φροντίδα ψυχιάτρου στους ηθοποιούς του.
Σημαίνουσες ερμηνείες
Το πρώτο μονόπρακτο, μάλλον υπόγεια σπαρακτικό («Πατατάκι μέσα στη ζάχαρη»), έδωσε την ευκαιρία στον Δημήτρη Καραμπέτση να φιλονικεί πειστικά με τη νεάζουσα αόρατη μαμά του, αφήνοντας με πολλή προσοχή ώς το τέλος μετέωρη την υποψία της ομοφυλοφιλίας του γιου, που ακόμα και η «μαμά» (η οποία την έχει με χίλιους τρόπους εκθρέψει) τη στιγματίζει στην προσπάθειά της να δικαιολογήσει τους ερωτικούς παλιμπαιδισμούς της. Ο Μπένετ, στο πικρό αυτό σχόλιό του, χρησιμοποιεί μια ζηλευτή επαγωγική γραφή, αποκαλύπτοντας σταδιακά και αιφνίδια τις αλήθειες σαν πέπλους.
Αυτή του τη συνήθη τεχνική εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο η σπάνια Σμαράγδα Σμυρναίου («Κρεβάτι ανάμεσα στις φακές»). Η αλκοολική γυναίκα του εφημέριου, βουτηγμένη στις ασημαντότητες των κυριών της ενορίας, χαλαλίζει (για λίγο) τον Παράδεισο υπέρ της οριζόντιας κόλασης ενός Ινδού μικρέμπορου. Η Σμυρναίου, έκτακτη στη μικροαστική νεύρωση του ρόλου, κατορθώνει κάτι ιδιαίτερα σημαντικό: να καθιστά το προσδοκώμενο από τον συγγραφέα (που και, ίσως δυστυχώς, έρχεται στο ραντεβού), εντελώς απροσδόκητο. Ετσι, πολλαπλασιάζει έντεχνα τις δυνατότητες και τη δυναμική του μονόπρακτου, αποδεικνύοντας πως ένα απλώς καλό κείμενο μπορεί να απογειωθεί αν το θελήσει ο σκηνοθέτης και ιδίως ο νοήμων και μαζί ταλαντούχος ηθοποιός.
Στην «Ευκαιρία της ζωής της», η Χαρά Κεφαλά με μπρίο, σαχλή ανεμελιά, άκρα ελαφράδα και πλήρη σαρκική διαθεσιμότητα που τις εκπροσωπεί με πολύ κέφι, είναι η ανόητη σταρλετίτσα την οποία θα «χρησιμοποιήσουν» όλοι οι δήθεν σκηνοθέτες ή βοηθοί σκηνοθέτες της, για να τους ευχαριστήσει στο τέλος όλους μεγαλοπρεπώς. Αυτό το μονόπρακτο είναι το πιο αδύνατο του Μπένετ αλλά η Κεφαλά, και δεινή τραγουδίστρια στον ίδιο χώρο όπως έχω ακουστά (εγώ δεν την έχω ακούσει), διασκεδάζει πολύ ικανοποιητικά την κατάσταση.
Σκηνικά θαύματα
Οπως είναι προφανές, δεν σας μίλησα για συνταρακτικά κείμενα αλλά για σημαίνουσες ερμηνείες, οι οποίες υποδέχονται θριαμβευτικά το ανώτερό τους τέταρτο κείμενο («Μια κυρία των γραμμάτων»), στο οποίο θριαμβεύει αληθινά μαγική η Ολγα Τουρνάκη. Ηθοποιός κατ’ εμέ ολκής και τεράστιας πείρας, ανεξήγητα απούσα τα τελευταία χρόνια από τη σκηνή, παίρνει στα χέρια της τη μισότρελη γριά με τις διαρκείς επιστολές παραπόνων που γεμίζουν την άδεια ζωή της και μας την παραδίδει ιλαροτραγικά σε έναν οίκο ευγηρίας που μοιάζει με παιδική χαρά.
Η ιστορία της ηθοποιού, ο αβίαστα φυσικός ρυθμός της, η άγια απλότητά της, η αφοπλιστική της αφέλεια, η υπέροχα παράλογη «λογική» της, οι επίτηδες ευανάγνωστες πονηριές της είναι λίγα από τα σκηνικά θαύματα που θα χαρίσει η κυρία Τουρνάκη στα διάτορα μάτια του επίδοξου θεατή της.