Το 2007 η λέξη «Ιράν» ήταν εκείνη με τις περισσότερες αναζητήσεις στο Ιντερνετ. Από τα δελτία ειδήσεων, δεν λείπει επίσης ποτέ. Συνοδεύεται συχνά από τις εκφράσεις «πυρηνικό πρόγραμμα», «Αξονας του Κακού» και «Θεοκρατικό καθεστώς». Σχεδόν όλες οι πληροφορίες που ακούμε για τη χώρα αφορούν τις διεθνείς σχέσεις, τον ισλαμικό φονταμενταλισμό. Οι Ιρανοί απουσιάζουν από τα τηλεοπτικά πλάνα. Εκπροσωπούνται μονάχα από τους πολιτικούς και θρησκευτικούς τους ηγέτες. Ισως αυτός να ήταν και ο λόγος που παρουσιάζει τόσο μεγάλο ενδιαφέρον η έκθεση «Το λιοντάρι κάτω από το ουράνιο τόξο» που διοργανώνεται αυτή την περίοδο στο πλαίσιο της φουάρ Art Athina και θα διαρκέσει μέχρι τον Ιούλιο. Επιτέλους, το πρόσωπο της σύγχρονης Περσίας αποκαλύπτεται κάτω από τη «μαντήλα» που της έχουν φορέσει τα διεθνή ΜΜΕ. Και μας κλείνει το μάτι.
Εργα που ξεχωρίζουν
Επιμελητής του αφιερώματος είναι ο καλλιτέχνης Αλέξανδρος Γεωργίου, ο οποίος πέρασε μερικούς μήνες στην Τεχεράνη. Υστερα από κοπιώδη έρευνα επέλεξε και παρουσιάζει στο ελληνικό κοινό τη δουλειά δέκα σύγχρονων Ιρανών εικαστικών, από διαφορετικές γενιές. Στο επίκεντρο της έκθεσης είναι η καθημερινότητα, οι φόβοι, οι ελπίδες, τα όνειρα, οι αντιλήψεις, τα προβλήματα των απλών ανθρώπων που ζουν στην Περσία. Ως «πρώτη ύλη» οι καλλιτέχνες έχουν τα κοινωνικά ερεθίσματα, το χιούμορ, την ευαισθησία, ένα είδος λεπταίσθητου ευφυούς σχολιασμού που κάνουν τα έργα τους να ξεχωρίζουν από αυτά που συνήθως βλέπουμε στην Ευρώπη και την Αμερική.
Πρώτη ευχάριστη έκπληξη για τον επισκέπτη της έκθεσης είναι το κτίριο όπου φιλοξενείται. Ο 4ος και ο 5ος όροφος μιας παλιάς πολυκατοικίας στην οδό Αιόλου, με παλιά γραφεία και ραφεία, και ασύμμετρα δωμάτια μεταμορφώνονται σε έναν ωραίο εκθεσιακό χώρο, όπου κάθε έργο -βίντεο, φωτογραφία, ζωγραφική και εγκαταστάσεις- βρίσκει τη θέση του. Σε ένα μικρό μπαλκονάκι έχει τη φωλιά της μια οικογένεια γλάρων, που παρακολουθούν με μεγάλο ενδιαφέρον τα τεκταινόμενα και έχουν κάνει τέχνη τις χαμηλές πτήσεις. Ο χώρος ανήκει σε μια κτηματομεσιτική εταιρεία που τον παραχώρησε στους καλλιτέχνες για την έκθεση.
Περιμένοντας τον Τζεφ Κουνς
Τα ονόματα των καλλιτεχνών είναι δυσπρόφερτα. Τα συλλαβίζεις αλλά μετά δυσκολεύεσαι να τα θυμηθείς. Οι δημιουργίες τους όμως αποτυπώνονται αμέσως στο μυαλό γιατί έχουν δύναμη, ειλικρίνεια και φρεσκάδα. Ο Ματζίντ Μα’ σούμι Ραντ λ.χ. έφτιαξε ένα βίντεο με τον εαυτό του να βρίζει και να πυροβολεί μια φωτογραφία του διευθυντή του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης της Τεχεράνης. Ο Βαχίντ Σαριφιάν κάθεται στριμωγμένος στο ράφι μιας βιβλιοθήκης «περιμένοντας τον Τζεφ Κουνς», αλλά ο Αμερικανός καλλιτέχνης δεν λέει να φανεί. Ο Μαμαλί Σαφαχί που ζει στο Παρίσι σχολιάζει με τα έργα του την -απαγορευμένη στο Ιράν- ομοφυλοφιλία. Ο Μαχμούντ Μπακχσί έχει τοποθετήσει μέσα σε ένα δωμάτιο με ντίσκο μπολ (με τη χορευτική μουσική να σου παίρνει τα αυτιά), μια σειρά από γυναικείες κούκλες βιτρίνας καλυμμένες με χιτζάμπ. Αν κολλήσεις το μάτι σου στο δικό τους βλέπεις πορνό ερασιτεχνικά βίντεο. Ολα αυτά σε μια χώρα όπου δεν υπάρχουν ντισκοτέκ, οι γυναίκες δεν κυκλοφορούν εύκολα μόνες, αλλά τα βίντεο σεξουαλικού περιεχομένου από τα κινητά τηλέφωνα είναι διαδεδομένα.
Ισως θα ήταν λάθος να αντιμετωπίσει κανείς τα έργα ή και τους καλλιτέχνες που ήρθαν στην Ελλάδα για τα εγκαίνια ως πρεσβευτές ενός «άλλου» Ιράν. Ολοι οι εικαστικοί που μίλησαν στην «Κ» έχουν βαρεθεί να εξηγούν ότι η ζωή στην Τεχεράνη δεν είναι τόσο άθλια όσο όλοι φανταζόμαστε, ότι οι Ιρανοί δεν μισούν τους Αμερικανούς και εν γένει τους Δυτικούς, ότι οι γυναίκες δεν περνούν τόσο άσχημα, ότι οι ελευθερίες δεν είναι τόσο περιορισμένες. Είναι πάντως βέβαιον ότι στις πλάτες τους μπορούν να σηκώσουν το καλλιτεχνικό τους έργο, αλλά όχι απαραίτητα και την ευθύνη να απολογούνται συνέχεια για τη χώρα τους, που βρίσκεται στο στόχαστρο των διεθνών ΜΜΕ. Αλλωστε, ο στόχος του Αλέξανδρου Γεωργίου δεν ήταν να δώσει στο αθηναϊκό κοινό μια εναλλακτική, πιο αυθεντική εικόνα του Ιράν, αλλά μια γνωριμία με την ερεθιστική και ενδιαφέρουσα σύγχρονη εικαστική του σκηνή, που ξεφυτρώνει σαν ρόδο μέσα σε δύσκολες συνθήκες.
Νέα Υόρκη – Τεχεράνη
«Πέρασα για πολλά χρόνια στη Νέα Υόρκη και κάποια στιγμή αντιλήφθηκα ότι ο τρόπος ζωής εκεί μου δημιουργούσε βαθιά κατάθλιψη», μας λέει ο Αλέξανδρος Γεωργίου. «Η ματαιοδοξία, η απληστία αλλά και η ηθική κατάπτωση της Αμερικής μετά το 2001 με έθλιβαν και με έκαναν να αναζητήσω ένα διαφορετικό είδος πνευματικότητας. Ετσι το 2005 αποφάσισα να ταξιδέψω μέχρι την Ινδία με όποιο μεταφορικό μέσο έβρισκα. Το ταξίδι και οι εντυπώσεις μου έγιναν καλλιτεχνικό πρότζεκτ. Ημουν αποφασισμένος να περάσω από το Ιράν όσο πιο γρήγορα μπορούσα, έχοντας ουσιαστικά αφομοιώσει όλη την αρνητική προπαγάνδα που γίνεται στις ΗΠΑ εναντίον αυτής της χώρας. Τελικά έμεινα 2,5 μήνες και γνώρισα καλά την Τεχεράνη», λέει στην «Κ» ο επιμελητής. «Το καλοκαίρι του 2007 επέστρεψα για να γνωρίσω και την εικαστική σκηνή. Πήγαινα κάθε μέρα στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης και μελετούσα τα αρχεία των σύγχρονων καλλιτεχνών. Υστερα πήγαινα στα εργαστήριά τους. Επειδή ήμουν και εγώ καλλιτέχνης μου άνοιγαν ευκολότερα οι πόρτες».
«Το πρώτο σοκ που έπαθα από τους Ιρανούς είναι ότι έχουν ακόμα ανθρώπινες ποιότητες που εμείς πια έχουμε χάσει. Είναι φιλόξενοι, ανοιχτοί, ευαίσθητοι, καθόλου καχύποπτοι. Από το 2005 μέχρι και το 2007 οι συνθήκες διαβίωσης έχουν χειροτερεύσει πολύ και όλα τα προϊόντα γίνονται κάθε μέρα και πιο ακριβά. Ο κόσμος δεν ζει άσχημα λόγω του ισλαμικού νόμου, τον οποίο αποδέχεται η πλειονότητα των πολιτών – όσο εξαιτίας της ανέχειας. Πολλοί Ιρανοί δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί η κυβέρνηση επιμένει στο πυρηνικό πρόγραμμα, τη στιγμή που η οικονομία είναι σε κακή κατάσταση. Σε μια χώρα όπου κλείνουν οι εφημερίδες αυθημερόν και γίνονταν δημόσιες εκτελέσεις, οι άνθρωποι καταφέρνουν να ορίζουν και να βιώνουν την ελευθερία με διαφορετικό τρόπο από τον δικό μας. Το παλεύουν», τονίζει ο Γεωργίου.
Οξεία κριτική σκέψη
«Οι καλλιτέχνες είναι πολύ ενημερωμένοι για το τι γίνεται στο εξωτερικό και δουλεύουν με διάφορα μέσα. Επισκέφθηκα δεκάδες ατελιέ και συνάντησα ανθρώπους με οξεία κριτική σκέψη. Επέλεξα έργα που μου άρεσαν προσωπικά και ένιωθα ότι οι καλλιτέχνες αυτοί εκπροσωπούν διαφορετικές γενιές και άλλες μορφές έκφρασης, από κόμικ μέχρι βίντεο και από ζωγραφική μέχρι φωτογραφία. Τα ενδιαφέροντά τους δεν διαφέρουν από τα δικά μας. Τους απασχολεί το ζήτημα της ταυτότητας, της αγοράς της τέχνης, της προσωπικής ελευθερίας», υποστηρίζει ο επιμελητής της έκθεσης.
Ο Μαμαλί Σαφαχί λ.χ. αποφάσισε να ασχοληθεί με το θέμα της σεξουαλικής ταυτότητας: «Τα τελευταία χρόνια ζω στο Παρίσι γιατί εκεί μπορούσα να δείξω ελεύθερα τη δουλειά μου», μας λέει. «Εχω γκέι φίλους στο Ιράν που δεν αντιμετωπίζουν τόσα προβλήματα όσα πιστεύουν οι δυτικοί. Μας απασχολούν αυτά τα ζητήματα, αλλά πραγματικά έχω βαρεθεί να με ρωτούν συνέχεια για την πολιτική. Δεν νομίζω ότι η τέχνη πρέπει οπωσδήποτε να πολιτικοποιηθεί».
Ο Αμιραλί Γκασεμί που συμμετέχει στην έκθεση αλλά είναι και επιμελητής σε εκθέσεις του Ιράν και στο εξωτερικό συμφωνεί: «Η πραγματική δύναμη του Ιράν είναι οι άνθρωποί του. Στην Τεχεράνη γνωρίζεις εξαιρετικά ενδιαφέροντα άτομα με άποψη για τον κόσμο και τα πράγματα. Κάθε φορά που ταξιδεύω στο εξωτερικό μιλάω για τη χώρα μου, αλλά προς Θεού δεν μου αρέσει να απολογούμαι. Είμαι καλλιτέχνης, όχι όργανο προπαγάνδας».
Στην έκθεση συμμετέχουν και άλλοι καλλιτέχνες που θέλησαν να κρατήσουν την ανωνυμία τους όταν αναφέρονταν στην πολιτική κατάσταση στη χώρα τους. Η εικαστικός Καταγιούν Καραμί μας μίλησε για την μαντίλα, το χιτζάμπ: «Πολλές φορές θα ήθελα τόσο πολύ να δει ο ήλιος τα μαλλιά μου. Εχουμε μάθει να ζούμε με κάποιους περιορισμούς και έχουμε προσαρμοστεί. Θα μπορούσα να ζήσω στο εξωτερικό, αλλά επιλέγω να μένω στην Τεχεράνη. Την αγαπώ τη χώρα μου. Και είμαι υπερήφανη γι’ αυτήν…»
Ιnfo
Η έκθεση «Το λιοντάρι κάτω από το ουράνιο τόξο» θα διαρκέσει μέχρι και τις 22 Ιουνίου στον εκθεσιακό χώρο της οδού Αιόλου 48 – 50. Το αφιέρωμα διοργανώνεται από την D. ART. Ωρες λειτουργίας Τρίτη – Κυριακή 16.00 – 22.00.