Δημ. Σ. Αθανασόπουλος ΕικονοκλαστικάΑνθολόγηση άρθρων 1983 – 2007εκδ. Παρουσία
Ο τίτλος «Εικονοκλαστικά» είναι οπωσδήποτε εύγλωττος. Πρόκειται για κείμενα δυνατά, φορτισμένα, ανήσυχα. Ο συγγραφέας, διδάκτωρ πολιτικών επιστημών, απόφοιτος της γαλλικής ΕΝΑ (Εθνική Σχολή Διοίκησης), πρέσβης στον ΟΟΣΑ, γενικός γραμματέας του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και με πλούσια εμπειρία στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, παρακολουθεί ανήσυχα επί σειρά ετών τις τάσεις της ελληνικής κοινωνίας και πολιτικής. Συγκέντρωσε σ’ αυτόν τον ογκώδη τόμο κείμενα που δημοσιεύτηκαν σε διάφορες ευκαιρίες ως μια κατάθεση ψυχής και νου.
Ο όγκος του τόμου δεν επιτρέπει πλήρη αναφορά στην ευρεία θεματολογία του. Θα εστιάσω λίγο περισσότερο σε θέματα που είναι εγγύτερα στην αρμοδιότητά μου. Πρόκειται για τη λειτουργία του πολιτικοδιοικητικού συστήματος, της οποίας ο συγγραφέας είναι συστηματικός και άοκνος παρατηρητής. Οι πάγιες ανησυχίες του αφορούν τις σχέσεις πολιτικής – διοίκησης, τον κομματισμό και την απουσία πολιτικής συναίνεσης, η οποία θα επέτρεπε την υπέρβαση σημαντικών αιτιών κακοδαιμονίας.
Τα προβλήματα που αναδεικνύονται είναι πολλά. Ενδεικτικά: Η οργάνωση του κυβερνητικού έργου δεν μπορεί να επαφίεται στις μοιραία αποσπασματικές πρωτοβουλίες των υπουργείων. Η δημιουργία μιας ισχυρής και ικανής υπηρεσίας στήριξης της κυβέρνησης (Γραμματεία της Κυβέρνησης) είναι απαραίτητη προϋπόθεση, αλλά ελάχιστα ή καθόλου συνειδητοποιείται η αξία της. Ακόμη, η αναθεώρηση της εσωτερικής διάρθρωσης της διοίκησης, με ενίσχυση του ανώτατου υπηρεσιακού επιπέδου και περιορισμό της υπερτροφίας της πολιτικής, θα παράσχει τις προϋποθέσεις αξιόπιστης διοίκησης.
Αυτό περαιτέρω απαιτεί ικανά και άξια στελέχη, με την κατάλληλη εκπαίδευση και καλλιέργεια, με το ήθος της δημόσιας υπηρεσίας και την προσήλωση στο δημόσιο συμφέρον. Ειδικότερα η εκπαίδευσή τους κατά τα πρότυπα της γαλλικής ΕΝΑ, της οποίας φτωχή απόπειρα εισαγωγής απετέλεσε, κατά τον συγγραφέα, η ΕΣΔΔ, αποτελεί κρίσιμο ζητούμενο. Η πολιτική ατολμία για τη στήριξή της και για την εξασφάλιση σταδιοδρομίας υψηλού επιπέδου οδήγησε στη μη αξιοποίηση στελεχών, στα οποία η ελληνική πολιτεία έχει επενδύσει. Ο συγγραφέας αποδείχθηκε μάλιστα προφητικός ορισμένες φορές, έχοντας εξαρχής θεωρήσει ότι η ΕΝΑ αποτελεί «αμεταφύτευτο πρότυπο». Προφητικός αποδείχθηκε ο συγγραφέας σε ζητήματα όπως ο συγκεντρωτισμός του συστήματος προσλήψεων που καταλήγει σε μαζικές αλλά και φορμαλιστικές αξιολογήσεις, χωρίς να κρίνεται η καταλληλότητα για τη θέση, ενώ παράγει τις γνωστές πλέον δυσκαμψίες στην έγκαιρη στελέχωση της διοίκησης.
Ο συγγραφέας υπερασπίζεται την καθαρότητα και τα ιδεώδη της δημόσιας υπηρεσίας. Και σ’ αυτό βρίσκει λίγους ίσως αλλά επίλεκτους συμμάχους, ειδικά σε μια εποχή που η διοίκηση είναι εύκολος στόχος κριτικής.
Τα περισσότερα από τα ζητήματα που θίγονται στα κείμενα (τα οποία έχουν δημοσιευτεί στη διάρκεια δύο δεκαετιών και πλέον), εξακολουθούν να παραμένουν ανοιχτά. Αυτό τους προσδίδει έναν επίκαιρο χαρακτήρα που δεν θα φανταζόταν κανείς από τις ημερομηνίες δημοσίευσής τους. Δεν μπορεί βέβαια να ισχυριστεί κανείς ότι τίποτε θετικό δεν προέκυψε στη διάρκεια αυτής της περιόδου. Αλλά και πολλά είναι ακόμη ζητούμενα.
Οι νέοι θεσμοί
Διαφωνίες με τα όσα γράφει ο κ. Αθανασόπουλος μπορεί να υπάρχουν. Για παράδειγμα, η άποψή του για τη δημιουργία νέων θεσμών, μεταξύ των οποίων και οι ανεξάρτητες αρχές. Τα επιχειρήματά του δεν μπορούν να αγνοηθούν. Εκφράζουν πραγματικούς φόβους και επιφυλάξεις, όσο κι αν από μιαν άλλη άποψη μπορεί να υπερτερούν θετικές πλευρές. Αλλωστε, σε επίπεδο διοικητικής τεχνολογίας δεν είναι όλα άσπρα ή μαύρα. Σημαντικός και πρωταρχικός στόχος παραμένει, βέβαια, η αναβάθμιση της δημόσιας διοίκησης και των στελεχών που την υπηρετούν. Ωστόσο, ο (τουλάχιστον) μεσοπρόθεσμος χαρακτήρας του εγχειρήματος δεν αποκλείει παράλληλες προσπάθειες, όπως είναι η διαμόρφωση διοικητικών μονάδων, οι οποίες θα κληθούν να λειτουργήσουν εκτός του διοικητικού κατεστημένου και της αρνητικής του κληρονομιάς, διασφαλίζοντας όχι μόνο μεγαλύτερη ποιότητα και αποτελεσματικότητα, αλλά και ένα νέο ήθος και ύφος διοίκησης.
Κλείνοντας, θα αναφερθώ στο «άρωμα» του τόμου. Το ύφος γραφής είναι γνωστό και από άλλες δημοσιεύσεις του κ. Αθανασόπουλου. Δεν χαρίζεται σε κανέναν. Ανεξαρτήτως όμως του κατά πόσον συμφωνεί κανείς με τις διαπιστώσεις ή τις προτάσεις που διατυπώνει, δεν μπορεί παρά να αναγνωρίσει ότι πρόκειται για ένα πνεύμα ελεύθερο, που δεν διαπραγματεύεται τη δυνατότητά του να κρίνει και να επικρίνει έντονα αλλά εποικοδομητικά, συμβάλλοντας με ιδέες και προτάσεις στα ζητήματα που απασχολούν τον τόπο. Η γραφή είναι φορτισμένη, έχει οξύτητα αλλά και οξυδέρκεια. Ακόμη κι εκείνος που θα διαφωνήσει μαζί του πρέπει να δει πίσω από τις γραμμές την αγωνία που εκφράζει, τις ευαισθησίες, τις αξίες και τις προσδοκίες που σηματοδοτούν την αντίληψή του για μια ευγενή πολιτική και διοικητική λειτουργία.
* Η κ. Καλλιόπη Σπανού είναι καθηγήτρια Διοικητικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.