«Πρέπει να πάρω απόσταση από το τραγούδι και τη σκηνή. Να μάθω να ζω και με άλλα». Η φωνή της Νάνας Μούσχουρη, την ώρα που μιλάει για την απόφαση που πήρε πριν από τρία χρόνια, όταν ξεκίνησε τη διεθνή τουρνέ αποχαιρετισμού -θα κλείσει με μια συναυλία στο Ηρώδειο-, κρύβει συγκίνηση. Κυρίως, όμως, αποφασιστικότητα. Η απόφασή της να σταματήσει μια καριέρα ύστερα από μισό αιώνα δράσης, με συναυλίες, ταξίδια, επιτυχίες, είναι συνειδητή: «Δεν αναγκάστηκα. Το επέλεξα».
Η μεγαλύτερη επιτυχία της, όπως μας λέει, είναι ότι: «ελευθερώθηκα σαν άνθρωπος με το τραγούδι. Εχω πει τόσα σπουδαία τραγούδια που λέω στον εαυτό μου πως δεν θα μπορέσω να ξανακάνω κάτι ανάλογο. Οταν είσαι νέος έχεις τον ενθουσιασμό ότι μπορείς να παρασύρεις και τους άλλους γιατί τραγουδάς τις ελπίδες τους. Σήμερα δεν μπορώ να τραγουδήσω τα όνειρα και τις ελπίδες των νέων παιδιών. Μαθήματα δεν μπορώ να τους δώσω. Πρέπει να βρουν τους δικούς τους εκφραστές. Για 50 χρόνια ένωσα πολύ κόσμο. Εγινα τραγουδίστρια της Ευρώπης, τραγουδάω και ανήκω σε μια εποχή, αλλά τα πράγματα πρέπει να πάνε παραπέρα».
Πριν από τη μεγάλη συναυλία στο Ηρώδειο στις 23 Ιουλίου, θα προηγηθούν εμφανίσεις στη Θεσσαλονίκη (24/6), στην αρχαία Ολυμπία (7/7) που την τιμά το Προξενείο του Λουξεμβούργου, την Πάτρα, τη Ρόδο και την Κρήτη. Ας δούμε τους σταθμούς που ξεχώρισε η ίδια για την «Κ»:
Θα μου λείψει. Αλλά χάρηκα πέντε γεμάτες δεκαετίες. Ο δρόμος τώρα στα νέα παιδιά. Φυσικά και θα είμαι συγκινημένη στις 23 Ιουλίου. Δεν επέλεξα τυχαία την ημέρα και το χώρο. Είκοσι τέσσερα χρόνια πριν τραγούδησα στο Ηρώδειο, έπειτα από πρόσκληση του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Θέλω από εκεί να αποχαιρετήσω το κοινό. Με μια συναυλία απολογισμό. Για τους φίλους που θα έρθουν και τους άλλους που έφυγαν και θα με ακούνε από ψηλά. Ο Μάνος, ο Γκάτσος, ο Καραμανλής, η Μελίνα… Θα τους πω: «Voila, κάποτε ξεκίνησα από αυτή τη χώρα».
Πάρτι. Θα κάνω την επομένη για όλους τους φαν μου. Ερχονται από όλο τον κόσμο. Τους το οφείλω. Σκέφτομαι την Αίγλη. Επειδή έχει το σινεμά -στον κινηματογράφο του πατέρα μου γεννήθηκαν τα όνειρά μου- και απέναντι το κτίριο της παλιάς ραδιοφωνίας. Θα ήθελα να τους πάω μια βόλτα στους Στύλους του Ολυμπίου Διός ή την Ακρόπολη. Τη δική μου Αθήνα.
Η συνέχεια. Θα δώσω βάρος στο ίδρυμά μου. Ονειρό μου είναι να βοηθήσω τα νέα παιδιά που ξεκινούν. Να συνεργαστούν με τους Ευρωπαίους, να πάνε σε ξένα φεστιβάλ, να κάνουν μαθήματα με καλούς δασκάλους, να έχουν υποτροφίες. Να δουν τη διαφορά του ερμηνευτή με την έννοια της μουσικής του λόγου και της ποίησης και του τραγουδιστή με την οπτική λογική.
Η «γέννησή» μου από τον Μάνο. Ο Χατζιδάκις μου έδωσε ταυτότητα. Επαιζε ελληνική μουσική και τραγουδούσα πράγματα που ίσως δεν καταλάβαινα απόλυτα, ενστικτωδώς όμως εκφραζόμουν σωστά. Τον άκουγα και πειθαρχούσα. Από την άλλη ο Νίκος Γκάτσος μου έμαθε την ειλικρίνεια.
Η Βαρκελώνη.Το φεστιβάλ Μεσογειακού Τραγουδιού μου άνοιξε το δρόμο για να γίνω διεθνής. Εκείνο το βράδυ μου τηλεφώνησαν από το Παρίσι ο Αζάν, ο Κουίνσι Τζόουνς και ο Μισέλ Λεγκράν. Τους άρεσε η φωνή μου, είπαν. Τους άκουγα και έτρεμα, δεν το πίστευα.
Ο Μισέλ Λεγκράν ήταν περίεργος και απαιτητικός. Εγραψε για μένα. Μου έβγαζε την ψυχή να τα πω σωστά. Ομως διψούσα να μάθω. Ημουν καλή μαθήτρια σε όλη μου τη ζωή. Αυτό έκανα και με τον Κουίνσι Τζόουνς που με έτρεχε στα κλαμπ της Νέας Υόρκης πριν μπούμε στο στούντιο. Ο Μπελαφόντε ήταν κι αυτός απαιτητικός, αλλά σε άλλο κλίμα, στη σκηνή. Βλέποντας τώρα τη ζωή μου είναι σαν να ήμουν μαθήτρια επί πέντε δεκαετίες. Εμαθα και τις γλώσσες που τραγουδούσα. Από σεβασμό. Αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά, επίσης ολλανδικά αλλά και κάποιες διαλέκτους.
Δεν ήμουν ποτέ η μοιραία γυναίκα. Για τις γυναίκες δεν υπήρξα ποτέ αντίπαλος. Ετσι κι αλλιώς με έβλεπαν σαν αδερφή, σαν μητέρα, έμπιστη. Σε μια συντροφιά που ήμουν μαζί με τη Ζαν Μορό και κάποιες άλλες γυναίκες συγκεκριμένης ηλικίας μας πείραζε ένας ηθοποιός: «The golden girls». Μας έλεγε ότι μας θαύμαζε και ήταν ερωτευμένος με όλες μας. «Εκτός από μένα», του είπα αφελώς. «Κι όμως είχα πονόδοντο μεγάλο». Ευκαιρίες, θέλω να πω, υπήρξαν όπως με τον Ντελόν ή τον Μπελαφόντε που με φλέρταρε, όμως δεν τις πίστευα. Δεν είχα ξεφύγει από τους φόβους και τα κόμπλεξ μου. Σε όλη μου τη ζωή το τραγούδια ήταν η ασφάλειά μου.
Η κουβέντα της Κάλλας. «Δεν έχει σημασία τι τραγουδάς, αλλά γιατί και πώς το τραγουδάς». Εγινε το σύμβολό μου. Ο Κοέν έμοιαζε σαν συνέχεια του Νίκου Γκάτσου. Τόσο αυτός όσο και ο Ντίλαν αγαπούσαν σε μένα ότι σε ένα πράγμα διέκρινα την τραγική πλευρά αλλά και την αισιόδοξη. Σταθμός ήταν και η συνεργασία μου στο ΒΒC με την Υβόν Λίττλγουντ.
Επιμονή, υπομονή, πειθαρχία, σεβασμός. Αυτά με χαρακτήρισαν. Οχι το πείσμα. Αυτό κρύβει και εγωισμό. Ο στόχος δεν ήταν να φτάσω κάπου. Την τελειότητα αναζητούσα σε αυτό το ταξίδι των 50 χρόνων. Η διαδρομή του ήταν η μεγαλύτερη χαρά.
Ονειρα για την εγγονή
Γιαγιά δεν μπορώ να είμαι με την παλιά έννοια. Για την εγγονή μου όμως που είναι στον Καναδά έχω όνειρα. Εχω βάλει σκοπό να της μάθω πολύ καλά ελληνικά. Είναι οι τύψεις που έχω για τα παιδιά μου. Η Λενού ξέρει λίγο τη γλώσσα. Ο γιος μου ο Νικολά όμως δεν την έμαθε.
Ημουν κοντά στα παιδιά μου. Ηταν δίπλα μου ακόμη κι όταν ταξίδευα, τα έπαιρνα μαζί μου μέχρι τα οκτώ τους χρόνια. Αλλά τα χρόνια του σχολείου έπρεπε να μένουν σπίτι. Να έχουν βάση. Ενας από τους σταθμούς μου ήταν και η εμφάνισή μου στο Ολυμπιά. Την εποχή που ακόμη δεν ήμουν πολύ γνωστή στο γαλλικό κοινό. Αρρώστησε ο Ζιλμπέρτ Μπεκό και μου ζήτησαν να τραγουδήσω. Τόλμησα να εμφανιστώ έγκυος στο Ολυμπιά. Δεν ήταν εύκολο στην εποχή μου. Μην κοιτάς τώρα που η κοιλιά έγινε μέσο διαφήμισης. Ολες φωτογραφίζονται. Τότε δεν ήταν class.