Θεοδόσης Νικολάου: «Φιλολογικά και κριτικά κείμενα». Επιμέλεια Λευτέρης Παπαλεοντίου, εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2005, σελ. 578.
Οι φωτογραφίες πολύ συχνά είναι εξαιρετικά απατηλές, αλλά εκείνες οι δύο του Θεοδόση Νικολάου, στο εξώφυλλο και πίσω από τη σελίδα ψευδοτίτλου, απεικονίζουν αψευδώς τον άνθρωπο που υπήρξε μυθικός δάσκαλος στα σχολεία της Κύπρου. Μια και μόνη φορά έτυχε να τον συναντήσω στην Κύπρο, υπεραρκετή πάντως για να βεβαιωθώ πως ο μύθος αλήθευε απολύτως: Αυτός ο άμεσος μαθητής του Κόντογλου και έμμεσος αλλά πιστός και επιμελέστατος του Σολωμού, του Κάλβου, του Παπαδιαμάντη, του Καβάφη, του T. S. Eliot και του παλαιότατου Ρωμανού -Θεέ μου! Τι διδασκαλικός σύλλογος! – πρέπει να γοήτευσε τα μαθητικά του ακροατήρια όσο και ο αυλητής της Εμλίνης. Οχι για να τα καταποντίσει, αλλά να τα οδηγήσει στα λιβάδια των μεγάλων κειμένων.
Διαβάζοντας τη συναγωγή των φιλολογικών και κριτικών του γραπτών, που εκτενώς προλόγισε και με αγάπη επιμελήθηκε ο κ. Λευτέρης Παπαλεοντίου -ο ίδιος έχει συντάξει το χρονολόγιο καθώς και το ευρετήριο-, δυσκολεύομαι να διακρίνω καθαρά τα όρια του ποιητή, δοκιμιογράφου, φιλολόγου και καθηγητή Θεοδόση Νικολάου. Ολα είναι συγχωνευμένα στις αράδες των κειμένων του. Επιχειρώ να τις διαβάσω φωναχτά και τον βλέπω αμέσως ανάμεσα στο πλήρωμα της τάξης του, ερωτευμένο με την υψηλή ποίηση και τα παιδιά που του δόθηκαν.
Πώς αλλιώς; Τα μεγάλα ποιήματα -από το «Φεγγαράκι μου λαμπρό» ώς τον πατριάρχη Ομηρο- προορίζονται, κυρίως, να θρέψουν τα δασκαλούδια. Για τούτο, είτε το δοκίμιο για τη σολωμική Φεγγαροντυμένη διαβάζω είτε όσα γράφει για τον ελιοτικό Προύφροκ ή τον ποιητικό Παπαδιαμάντη και τον «Υπνο των γενναίων του Ελύτη, ακούω τη φωνή ενός δασκάλου, που μιλάει με θέρμη και χωρίς ναρκισσισμό.
Η επιμονή μου να υπογραμμίζω τη διδασκαλική ιδιότητα του Θεοδόση Νικολάου ενδέχεται να δημιουργήσει τη σφαλερή εντύπωση πως τα κείμενα του βιβλίου του έχουν χαρακτήρα σχολικό και αναπόφευκτα, ώς ένα βαθμό τουλάχιστον, σχολαστικό. Οτι προορίζονται για μαθητές και σχολικούς φιλολόγους. Η μαρτυρία του Κώστα Μπαλάσκα πως η σχέση του Θ. Ν. με τα κείμενα που δίδασκε ήταν αυτόχρημα ερωτική, ελπίζω ότι διασκεδάζει κάθε υποψία σχολικής σχολαστικότητας των γραπτών που απαρτίζουν τον τόμο.
Απαλλαγμένο, λοιπόν, από τέτοια κουσούρια το βιβλίο του Κύπριου ποιητή και φιλολόγου Θ. Ν. και συνάμα αμίαντο από την επιτήδευση ακαταμέτρητων πια δοκιμίων (σχολικής και εξωσχολικής χρήσης). Εκείνη την επιτήδευση που αποβλέπει, στην καλύτερη περίπτωση, να πείσει τον αναγνώστη ότι ο συγγραφέας δεν βρίσκεται στην ουραγία.
Προς τι μακρηγορώ για έναν άνθρωπο που δεν φλυαρούσε; Τα Πεπραγμένα του περισσότερα από τα λόγια του – και όσοι τον δίδαξαν ήταν πατέρες κι όχι πατριοί.