Μνήμης οδοιπορία στην Ανατολική Θράκη επιχειρεί τούτη τη φορά ο δημοσιογράφος Χρίστος Ζαφείρης. Επί δύο και πλέον χρόνια αλώνισε τους χαμένους ελληνικούς τόπους, παρακινούμενος από ένα και μόνο προσωπικό στοίχημα. Να συνειδητοποιήσει για ποιο λόγο η Θράκη, μία μήτρα του νεότερου ελληνισμού, έχει χαθεί σχεδόν από τη συλλογική εθνική μνήμη, παρά τις προσπάθειες Θρακιωτών λογίων και απλών προσφύγων να καταγραφεί η ιστορία της και να κρατηθεί ζωντανή.
Ο συγγραφέας, μη έχοντας ο ίδιος καμία σχέση εξ αίματος με την προσφυγιά, αλλά με εφόδια την ερευνητική και δημοσιογραφική ματιά, αναζήτησε τα κατάλοιπα ενός σφύζοντος ελληνισμού επί πολλούς αιώνες, σε ερειπωμένες εκκλησιές, σε σχολεία και σε κειμήλια που διέσωσαν οι Θρακιώτες.
Απόσταγμα αυτής της «επιχείρησης αυτογνωσίας και εθνικής μνήμης», όπως την αποκαλεί, αποτελεί η έκδοση «Μνήμης Οδοιπορία – Ανατολική Θράκη» (εκδ. Επίκεντρο). «Θεωρώ ότι είναι μία περιοχή ξεχασμένη. Η ιστορία και οι αγώνες των Θρακιωτών απουσιάζουν από τα σχολικά βιβλία. Σήμερα, όταν μιλούμε για Θράκη αναφερόμαστε μόνο στη Δυτική, αφήνοντας έξω από τις αναφορές μας τα υπόλοιπα τμήματά της, την Ανατολική, που περιήλθε στην Τουρκία, και τη Βόρεια Θράκη, που ενσωματώθηκε στη Βουλγαρία. Αγνοούμε πόλεις, πρόσωπα και γεγονότα παρ’ όλο που ο πολιτισμός και η προσφορά τους στους εθνικούς αγώνες βρίσκονται σε πολύ υψηλή και σημαντική θέση», εξηγεί ο συγγραφέας. Αδριανούπολη, Σαράντα Εκκλησιές, Ραιδεστός, Καλλίπολη, Βιζύη, Αίνος, Μάδυτος, Περίσταση, ονόματα τα οποία διασώθηκαν στις νέες πατρίδες στην Ελλάδα δίνουν το στίγμα του ελληνισμού από την επιτόπια περιοδεία του συγγραφέα μαζί με τον φωτογράφο Γιώργο Πούπη.
«Η σημερινή περιδιάβαση στην Ανατολική Θράκη είναι μία μαρτυρική εμπειρία για τα ιστορικά, πληθυσμιακά και οικοδομικά τετελεσμένα. Παρ’ όλη, όμως, την κατεδαφιστική μανία και την καταλυτική φθορά του χρόνου, οι ελληνικές μαρτυρίες, οι θρακιώτικες εμπράγματες μνήμες είναι παρούσες, αποκαλυπτικές και συγκινητικές», σημειώνει.
Από τις ακμάζουσες ελληνικές περιοχές, εξηγεί, σώζονται κυρίως σχολεία όπως το περίφημο Ζάππειο Παρθεναγωγείο στην Αδριανούπολη, το Θεοδωρίδειο Σχολείο στη Ραιδεστό, το ελληνικό σχολείο των Επιβατών κ.ά. «Αντίθετα δυσάρεστη είναι η εικόνα από τις ερειπωμένες εκκλησίες. Οσες δεν μετατράπηκαν σε τζαμιά έγιναν στάβλοι και αχυρώνες», αναφέρει ο συγγραφέας.