Μνήμες και εικόνες από την Ανατολή

Μνήμες και εικόνες από την Ανατολή

4' 11" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Εμένα το γραφτό μου ήτανε να γεννηθώ στην Ανατολή, αλλά η ρόδα της Τύχης, που γυρίζει ολοένα, ξερίζωσε από τα θεμέλια τον τόπο μου και μ’ έριξε στην ξενιτειά, σ’ ανθρώπους που μιλούσανε την ίδια γλώσσα με μένα, πλην όμως που είχανε άλλα συνήθια. Το πουλί το θαλασσοδαρμένο, πώς βρίσκει έναν βράχο μέσα στο πέλαγο και κάθεται και στεγνώνει τα φτερά του, έτσι βρίσκουμαι κ’ εγώ σε τούτα τα χώματα».

Μ’ αυτές τις φράσεις ξεκινάει ο ζωγράφος και συγγραφέας Φώτης Κόντογλου ένα από τα πιο δημοφιλή του βιβλία «Το Αϊβαλί η πατρίδα μου». Και με τον ίδιο τρόπο που έφτιαχνε και τα ζωγραφικά του έργα, έγραφε και τα κείμενά του. Το «Αϊβαλί» είναι το ένα από τα δύο βιβλία του Φώτη Κόντογλου που επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Αγκυρα». Το δεύτερο βιβλίο, με τίτλο «Ευλογημένο καταφύγιο», αφορά κείμενά του αθησαύριστα, δημοσιευμένα στην εφημερίδα «Ελευθερία» για διάφορα θέματα της τότε επικαιρότητας.

Γαληνεμένη αφήγηση

Με λέξεις στέρεες, που μοιάζουν να κουβαλούν όλη την πορεία της ελληνικής γλώσσας απ’ όλες τις φάσεις της ιστορίας της, με αφήγηση γαληνεμένη ακόμα κι όταν διηγούνται πράγματα που είχαν θλίψη και πόνο, με νοσταλγία που ξεχειλίζει, στο πρώτο βιβλίο «Το Αϊβαλί η πατρίδα μου», ο Φώτης Κόντογλου περιγράφει την πόλη όπου γεννήθηκε, τα παιδικά του χρόνια, τις φιγούρες των ανθρώπων που στοίχειωσαν τις αναμνήσεις του και άφησαν τα χνάρια τους τον γενέθλιο τόπο του και μέσα σ’ αυτή τη φαινομενικά απλουστευτική αφήγηση, διηγείται όλη την ιστορία της Ανατολής, των πολέμων και των εποικισμών της, των δύσκολων, αλλά και των ευτυχισμένων στιγμών που έζησαν οι άνθρωποι εκεί.

Και στα δύο βιβλία οι λέξεις συνοδεύονται από ζωγραφιές – σαν επεξήγηση και σαν ξενάγηση σε τόπους που για μας είναι άγνωστοι. Τις ζωγραφιές του Κόντογλου. «Πράγματι, το λογοτεχνικό και το ζωγραφικό έργο του Κόντογλου αποτελούν μιαν αδιαίρετη ενότητα, το ένα αναφέρεται στο άλλο, το ένα αναζητεί το άλλο, σε ένα αδιάκοπο παιχνίδι πραγματικών και φανταστικών παραστάσεων οργανωμένων γύρω από μια «ιδέα», η οποία παρακάμπτει τις ολοφάνερες μεταπτώσεις στην ποιότητα του έργου και προβάλλει αυτόνομη και επιδεικτική», έγραφαν πριν από 30 χρόνια στο περιοδικό «Ο Πολίτης» ο ζωγράφος Γιώργος Χατζημιχάλης και ο ποιητής Διονύσης Καψάλης. (Το κείμενο μαζί με άλλα για την τέχνη περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Σταυροδρόμια» του Γιώργου Χατζημιχάλη, εκδ. Αγρα.)

Ενας κοσμοπολίτης

«Ο Φώτης Κόντογλου μαθήτευσε στη Σχολή Καλών Τεχνών (1913-1914), και στη συνέχεια δίδαξε Γαλλικά και Τεχνικά στο Αϊβαλί, έως ότου στρατεύθηκε στα 1921 για να έρθει και πάλι στην Αθήνα με τον ξεριζωμό. Η ισόβια σχέση του με την αγιογραφία έχει ίση σημασία με την καταγωγή του: από έναν τόπο ελληνικό, πιο πλούσιο σε ερεθίσματα και ανοιχτό στη γνώση, πιο κοσμοπολίτικο και ανεπτυγμένο από τον ελλαδικό – τη Μικρά Ασία.

Αγιογράφος

Η μετά την καταστροφή επιλογή και εμμονή του Κόντογλου στην αγιογραφία, έξω από τις συναισθηματικές επενδύσεις του ίδιου θα μπορούσε να είχε γίνει με μια ακαδημαϊκή αντίληψη· έγινε, όμως, με μια πραγματική ζωγραφική, απεριόριστα δυναμική και πλούσια», γράφουν πάλι στο κείμενό τους οι Γιώργος Χατζημιχάλης και Διονύσης Καψάλης. Κι επειδή η ζωγραφική και η γραφή του είναι αδιαίρετα και ενιαία, ο ίδιος αέρας, ο κοσμπολίτικος, διαπερνάει και τα κείμενά του. Με βαθιές ρίζες στην ελληνικότητα, την Ανατολή, την παράδοση, τον κόσμο. Στα δύο αυτά βιβλία του Φώτη Κόντογλου, που κυκλοφορούν σε οριστική έκδοση, μπορούμε να τα διαπιστώσουμε, να τα συναντήσουμε και να τα απολαύσουμε όλα αυτά. Μέσα από τη δύναμη του λόγου του.

«Καλότυχοι αληθινά όσοι δεν τα έχουνε όλα εύκολα»

«Βλογημένος ο άνθρωπος που μπορεί, τώρα το καλοκαίρι, να ξεμακρύνει για λίγο από την ταραχή της πολιτείας. Αν του αρέσει η θάλασσα, ας πάει σε κανένα νησί, που δεν είναι ακόμα χαλασμένοι οι νησιώτες, ή σε κανένα ψαροχώρι. Να μην κουβαλήσει όμως μαζί του την πολιτεία, όπως κάνουνε πολλοί, που από τη μια θέλουνε να αφήσουνε την ταραχή πίσω τους κι από την άλλη κουβαλάνε μαζί τους όλα τα περίπλοκα και κουραστικά καθέκαστα της πολιτείας. Πάρε μαζί σου όσο λιγότερα πράγματα μπορείς. Γιατί, το πιο μεγάλο κέρδος που θα ‘χεις πηγαίνοντας σ’ ένα τέτοιο μέρος, θα ‘ναι η φχαρίστηση που νιώθει ο άνθρωπος σαν του λείψουνε πολλά πράγματα, που τα έχει στην πολιτεία τόσο εύκολα, και που εκεί πέρα θα του φαίνεται σαν κάποια μεγάλη απόλαυση και χαρά και το πιο παραμικρό πράγμα. Δυστυχισμένοι άνθρωποι που δεν τους λείπει τίποτα, και δεν έχουνε την ελπίδα να λαχταρήσουνε κάποιο πράγμα, είτε φαγητό είναι, είτε ξεκούρασμα, είτε ομιλία, είτε ζεστασιά, είτε δροσιά. Και καλότυχοι αληθινά όσοι δεν τα έχουνε όλα εύκολα, και για τούτο γίνουνται για δαύτους ολοένα νέα και δροσερά όλα τα πράγματα. Λοιπόν, μην πάρεις πολλά πράγματα μαζί σου, για να μην πάρεις και την ατονία και την ανοστιά, που δίνει στον άνθρωπο η εύκολη απόλαυση. Τότε θα καταλάβεις πόσο πολύτιμα είναι και τα πιο τιποτένια πράγματα».

(Από το βιβλίο «Ευλογημένο καταφύγιο», το άρθρο με τίτλο «Οι απλές χαρές του καλοκαιριού. Ξεμακραίνοντας από την ταραχή της πολιτείας». Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ελευθερία» στις 13 Ιουνίου 1948.)

Τα δύο βιβλία «Το Αϊβαλί η πατρίδα μου» και «Ευλογημένο καταφύγιο» του Φώτη Κόντογλου κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Αγκυρα», σε επιμέλεια Βασίλη Μαλισιόβα και πρόλογο Π. Β. Πάσχου.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή