Κωστας Ακρίβος
Τελετές ενηλικίωσης
εκδ. Μεταίχμιο
Η ζωή ενός άντρα σε δεκαεφτά επεισόδια: το νέο βιβλίο του Κώστα Ακρίβου είναι ένα σπονδυλωτό αφήγημα, ανάμεσα στο διήγημα και το μυθιστόρημα, που εξιστορεί τη ζωή ενός άντρα στο πέρασμα του χρόνου και διερευνά έτσι τον κόσμο των αντρών με άξονα την επιθυμία, πραγματωμένη, ανεσταλμένη και λανθάνουσα, καθαρτήρια και αποτρόπαιη, ζωτική και φονική, εξιδανικευμένη, στρεβλή, απωθημένη, σωτήρια και βασανιστική.
Διαβάζοντας κανείς τις δεκαεφτά ιστορίες, μπορεί αρχικά να νομίσει ότι το στοιχείο που διασφαλίζει την ενότητά τους είναι η παρουσία, πρωταγωνιστική και μη, του Αντρέα. Ο Αντρέας ορίζεται από τους ζόρικους προγόνους του: έναν παππού που ξεριζώνει τις λεμονιές στο περιβόλι για να νικήσει αισθήματα παλιά, βαθιά κρυμμένα, μπερδεμένα· ένα δεύτερο παππού που καταλαμβάνει δυναμικά τη θέση που του ανήκει κάτω από τον ήλιο, στο κρεβάτι της κυράς του, στον ξένο τόπο. Σφραγίζεται από επιλογές που τον υπερβαίνουν, ενώ βρίσκεται στο επίκεντρό τους: την εξωσυζυγική σχέση του επίσης ζόρικου πατέρα του, με την οποία δεν θα διστάσει να αναμετρηθεί με τρόπο ιδιαίτερο, κερδίζοντας έτσι το πρώτο levis 501 του χωριού· τον ακατάλυτο έρωτα ενός τυραννισμένου μοναχού πλέον, που αναζητά τη μορφή της στο πρόσωπο και το κορμί του νεαρού της γιου, του γιου που απέκτησε με τον καλύτερό του φίλο. Λειτουργεί ως παρατηρητής της ζωής του και της ζωής εν γένει, στο χωριό και το άστυ, μέσα από διφορούμενες κουβέντες, πράξεις, ματιές αντρικές, μέσα από γυναίκες-είδωλα, φάσματα, αφορμές, παρά την υπόσταση που τους χαρίζει η κατάσταση ή ο διάλογος, σκοτεινά αντικείμενα που ποθούν και γεννούν τον πόθο αλλά και τη ζωή, που άλλες φορές τη χαίρονται και άλλες πάλι όχι.
Εχοντας διαβάσει, λοιπόν, τις ιστορίες αυτές, που κυλούν σαν το νεράκι, μαστορικά στημένες σε επίπεδο πλοκής, διαπιστώνει κανείς πως ο κοινός άξονάς τους δεν είναι το πρόσωπο, αλλά η ίδια η ιδέα του άντρα, τον οποίο ο Ακρίβος περιγράφει σαν ένα πλάσμα καλό και κακό, γενναίο και δειλό, μετέωρο ανάμεσα στον ουρανό και στην κόλαση. Προχωρώντας λίγο παραπέρα ακόμα, ο αναγνώστης καταλήγει ότι λιγότερο ή περισσότερο συνειδητά ο Ακρίβος διερευνά για άλλη μια φορά, όπως και στην πολύ καλή συλλογή «Σφαίρα στο βυζί», την ανθρώπινη μοίρα, μέσα από τους δρόμους που συνδέουν τον άνθρωπο με τα πλέον ζωικά του ένστικτα – και αυτά ακριβώς που μπορούν ποικιλοτρόπως να τον εξυψώσουν στον μέγιστο βαθμό.
Αμήχανο τέλος
Οι αρετές του βιβλίου, όμως, δεν αναιρούν τις σύμφυτες αδυναμίες του, αρχής γενομένης από το πλαίσιο το ίδιο που παραπέμπει συχνά σε μια νεοηθογραφία· εντύπωση ενισχυόμενη από μια φιλολογική συχνά χροιά του λόγου και από ένα αμήχανο τέλος – το οποίο καταφεύγει στο ερωτηματικό και το θαυμαστικό. Από την άλλη, το πολύπλοκο των αισθημάτων υπονομεύεται από κάποιους ανώφελα υψηλούς τόνους, από έναν μελοδραματισμό που καταλήγει υπόρρητα στον διδακτισμό. Ο λόγος της παράξενης αυτής επίγευσης ενός καλογραμμένου βιβλίου; Η ταλάντευση του ίδιου του συγγραφέα, νομίζω, όσον αφορά το συγγραφικό του σχέδιο καθαυτό, τη σχέση του με τη γλώσσα και την παράδοση, με την τρέχουσα πραγματικότητα και το διαχρονικό, με κοινό. Ο Ακρίβος πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στην τεχνική κατασκευή και το βάθος, ανάμεσα το οικείο των προτύπων και την ανασκευή και την προσαρμογή τους, ανάμεσα στην πεπατημένη και τη διακινδύνευση.
Σήμερα, υπάρχει μια ομάδα νεότερων πεζογράφων που δεν ενδιαφέρεται για τη γλώσσα και δεν αναζητεί τη συνέχειά της στη λογοτεχνική παράδοση – και άλλες φορές διαθέτει τη ματιά που σώζει και άλλες όχι. Υπάρχει και μια άλλη ομάδα, η οποία και γνώση και αίσθηση διαθέτει και της γλώσσας και της παράδοσης. Πολλοί από τους συγγραφείς της δεύτερης αυτής ομάδας εγκλωβίζονται, καθένας με τον τρόπο του, στην ίδια τους τη γνώση, στην ίδια τους την επιθυμία για συνέχεια. Ο απεγκλωβισμός δεν αφορά μόνο την έκφραση αλλά και τον στόχο, και το ίδιο το βλέμμα εντέλει – αν και εφόσον ο συγγραφέας πρέπει πάντα, με κάποιο τρόπο, να γράφει για την εποχή του, δημιουργώντας φόρμα και ύφος.
Σ.Σ.: Από συντακτική αβλεψία στο κείμενο για το βιβλίο της Μαρίας Ευσταθιάδη «Το κόκκινο βιβλίο», που δημοσιεύτηκε στις 28 Ιουνίου, ο Μαλαρμέ έγινε Ρεμπώ.
