«Κάθε φορά που δημιουργώ ένα καινούργιο έργο, αισθάνομαι σαν αρχάρια. Ολα αυτά που έχω κάνει… Τίποτα δεν μπορεί να με βοηθήσει. Θέλω να τα παρατήσω, αλλά δεν το κάνω. Είναι πολύπλοκο. Χρειάζεται τόση δύναμη. Αισθάνομαι τόσο ευάλωτη. Είναι έντονα συναισθηματικό. Δεν μπορώ να κοιμηθώ, προσπαθώ αλλά δεν μπορώ», έλεγε η μεγάλη ιέρεια του γερμανικού χοροθεάτρου Πίνα Μπάους για τον τρόπο που προσέγγιζε κάθε φορά μια νέα δουλειά της. Λίγες μόνο ημέρες μετά τη διάγνωση πως έπασχε από καρκίνο, η Πίνα Μπάους άφησε την τελευταία της πνοή (30/6) στα 68 της χρόνια, βυθίζοντας τον καλλιτεχνικό κόσμο σε βαθιά θλίψη. Θα μπορούσε κανείς να μετρήσει στα δάχτυλα ενός χεριού τον αριθμό των σύγχρονων χορογράφων οι οποίοι έφεραν θεαματικές αλλαγές στον χορό. Η Πίνα Μπάους ήταν μία από αυτούς. Αν και δεν δημιούργησε ένα στυλ κίνησης ή χορογραφίας που θα μπορούσε να διδαχθεί (όπως έκαναν η Μάρθα Γκράχαμ και ο Μερς Κάνινγκχαμ), η επιρροή της ήταν έντονη. Κατάργησε τα όρια της χορευτικής αισθητικής όπως την ξέραμε και στην ουσία «γέννησε» αυτό που σήμερα ονομάζουμε χοροθέατρο. Ενα άλλο είδος χορού και θεάτρου, που δεν ήταν πια υποχρεωμένο να αναπαριστά μόνο την επιφάνεια των πραγμάτων, αλλά τολμούσε να φωτίσει τον βυθό των αισθημάτων. «Δεν με ενδιαφέρει τόσο το πώς κινούνται οι άνθρωποι. Με ενδιαφέρει περισσότερο αυτό που τους κινεί», είναι η περίφημη φράση που είχε πει στην αρχή της καριέρας της κι αυτή η πεποίθηση υλοποιείται σε όλα της τα έργα και συνοψίζει τη μεγάλη ανατροπή που έφερε στο τοπίο του χορού.
Αυτή τη στιγμή είναι αδύνατον να απαριθμήσει κανείς τα εκατοντάδες έργα καλλιτεχνών επηρεασμένων από το μοναδικό είδος χοροθεάτρου της, οι οποίοι προσπαθούν να μιμηθούν τα σουρεαλιστικά ταξίδια της Μπάους στη μνήμη, τη χαρά και τον πόνο. Ακόμη κι εκείνοι που μίσησαν τη δουλειά της δεν υπάρχει περίπτωση να την ξεχάσουν.
Η Πίνα Μπάους ήταν αναμφισβήτητα μια μεγάλη πρωτοπόρος του χορού. Υποστήριζε με πάθος τη χορογραφία, όμως τα περισσότερα έργα της δεν είχαν να κάνουν με τον χορό. Υφαινε το υλικό της μέσα από την κίνηση, τον λόγο, τις θεατρικές εικόνες, τη μουσική, πολλές φορές ξεκινώντας μόνο με ένα συναίσθημα. Δούλευε στενά με τους χορευτές της, αντλώντας από τη δική τους φαντασία και τις εμπειρίες τους. Για τα πιο σκοτεινά της έργα η Μπάους είχε κατηγορηθεί πως απολάμβανε μια «πορνογραφία πόνου», επειδή η δουλειά της όχι μόνο παρουσίαζε σοκαριστικές εξομολογήσεις, με τους χορευτές να αποκαλύπτουν τις απόκρυφες επιθυμίες και τα μίση τους, αλλά κάποιες χορογραφίες της ήταν τόσο οργισμένες και ακραίες, που νόμιζες ότι οι ερμηνευτές κινδύνευαν να τραυματιστούν σωματικά και ψυχολογικά. «Η ερμηνεία της ψυχής και ο πόλεμος των φύλων». Ετσι συνόψισε το περιεχόμενο της δουλειάς της ο Γερμανός κριτικός Manuel Brug. Ενας συνδυασμός τρόμου, ομορφιάς, μέχρι και μιας κραυγαλέας κωμωδίας σε κόσμους που εκείνη και οι συνεργάτες της δημιούργησαν. Οι σχέσεις των δύο φύλων, ένα θέμα επίσης πολύ σημαντικό που συναντάμε συνεχώς στις δουλειές της και το οποίο υπήρξε έμπνευση για τη δημιουργία της ταινίας του Αλμοδόβαρ «Μίλα της». Παραστάσεις όπως η «Ιεροτελεστία της Ανοιξης» όπου η σκηνή ήταν σκεπασμένη με χώμα, το «Nelken» που ήταν γεμάτη γαρίφαλα, το «Victor», το «Καφέ Μίλερ», το «Παλέρμο – Παλέρμο», το «Kontakthof» και τόσες άλλες που σημάδεψαν την ιστορία του σύγχρονου χοροθεάτρου. Δεν είναι τυχαίο ότι η Μπάους εξελίχθηκε σε μια μορφή καλτ.
Οι θαυμαστές της θα ταξίδευαν μακρινές αποστάσεις μόνο και μόνο για να παρακολουθήσουν τις αγαπημένες τους παραγωγές. Είχε να κάνει μεταξύ άλλων με το χάρισμά της να συμπεριλαμβάνει τους θεατές και να τους κάνει «κοινωνούς» των έργων της.
«Παιδί – θαύμα» από μικρή ηλικία
Η Πίνα Μπάους γεννήθηκε στο Ζόλινγκεν της Γερμανίας και μεγάλωσε ανάμεσα στα τραπέζια της οικογενειακής ταβέρνας. Μια δασκάλα μπαλέτου στο σχολείο την ονόμασε με θαυμασμό «παιδί – φίδι» όταν την είδε να τοποθετεί το ένα της πόδι πίσω από το σβέρκο και να δένει το κορμί της κόμπο. Ξεκίνησε μπαλέτο στα δεκαπέντε της χρόνια στη Σχολή Φόλκβανγκ του Εσεν και ήταν μαθήτρια του περίφημου Κουρτ Γιόος, μεγάλη προσωπικότητα του χορού την εποχή εκείνη. Συνέχισε τις σπουδές της με υποτροφία στη Σχολή Τζούλιαρντ της Νέας Υόρκης και το 1963 επέστρεψε στο Εσεν, έγινε μέλος του μπαλέτου Φόλκβανγκ και το 1967 παρουσίασε την πρώτη της χορογραφία με τον τίτλο «Θραύσματα». Το 1973 δέχεται να αναλάβει το μπαλέτο του Βούπερταλ, το μετατρέπει σε Χοροθέατρο κι αργότερα κάνει πρεμιέρα με το έργο «Φριτς».
Την λάτρεψαν στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα η Πίνα Μπάους υπήρξε πολύ αγαπητή. Πολλοί θυμούνται την πρώτη της παράσταση στο Ηρώδειο όταν παρουσίαζε το «Καφέ Μίλερ» και την «Ιεροτελεστία της Ανοιξης». Η Μπάους επέστρεψε πολλές φορές για να μας παρουσιάσει τις δουλειές της. Το κοινό, καθώς και οι δικοί μας καλλιτέχνες την λάτρεψαν. Τελευταία συγκλονιστική της εμφάνιση επί σκηνής ήταν πριν από τρία χρόνια στο «Καφέ Μίλερ», που παρουσιάστηκε αυτή τη φορά στον χώρο της Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, αλλά και πέρυσι στην Επίδαυρο, όταν η Μπάους στάθηκε στην ορχήστρα μετά την παράσταση της όπερας «Ορφέας και Ευρυδίκη» για να υποκλιθεί. «Επτά χιλιάδες θεατές όρθιοι στις θέσεις τους για να αποθεώσουν έναν δημιουργό. Μια εικόνα που όσο συνηθισμένος και να είναι κανείς στις επευφημίες της Επιδαύρου, δύσκολα μπορεί να λησμονήσει», έγραφε τότε η «Κ». Λίγη ώρα μετά την υπόκλιση, η Πίνα Μπάους μοιραζόταν με τον Γιώργο Λούκο, καλλιτεχνικό διευθυντή του Ελληνικού Φεστιβάλ, την επιθυμία της να «επιστρέψει» στον ίδιο χώρο με άλλη παραγωγή. Ο ίδιος ο Λούκος, στενός φίλος της χορογράφου, ήταν και ο πρώτος που μας είπε για τον θάνατό της. Αιφνιδιασμένος και βαθιά θλιμμένος από την είδηση, προτίμησε να μην κάνει κάποια δήλωση. Για τον κόσμο του χορού η είδηση του πρόωρου θανάτου της Μπάους είναι ένα θλιβερό γεγονός.