Αυτοί που ακούν ρεμπέτικα θα ανακαλύψουν ακούσματα καθαρά και ενδιαφέροντα. Οσοι τους αρέσει ο χορός θα εκπλαγούν με καινούργιους δρόμους που αγνοούσαν, ενώ οι μουσικολόγοι θα αναζητήσουν τους λόγους για τους οποίους αυτοί οι ρυθμοί εξαφανίστηκαν. Οι λάτρεις του «ελαφρού» τραγουδιού θα διαπιστώσουν πως η διασπορά του σμυρνέικου και της καντάδας δεν ήταν μόνο αθηναϊκή υπόθεση και των αστικών κέντρων. Οσο για εκείνους που ασχολούνται με το τραγούδι σήμερα και τους άλλους που το κακοποιούν, φέροντάς το στα μέτρα τους, μελετώντας αυτή την έκδοση, θα καταλάβουν ακριβώς τι σημαίνει μερακλής.
«Η Σάμος στις 78 στροφές» (ιστορικές ηχογραφήσεις 1918 – 1958) είναι μια εξαιρετική δουλειά. Απ’ αυτές που αγνοεί η εμπορική δισκογραφική, αλλά μας έχουν συνηθίσει οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης και ο ερευνητής Νίκος Διονυσόπουλος.
Βιβλίο για τους βιβλιόφιλους και cd για τους μουσικόφιλους. Σε νέο σχήμα και προσιτή τιμή. Στα 27 ευρώ διατίθεται σε δισκάδικα και βιβλιοπωλεία. Μια γεμάτη έκδοση με έγχρωμο πολυσέλιδο βιβλίο (192 σελ.) σε πολυτονικό, δύο cd, 156 φωτογραφίες, άριστες εκτυπώσεις και ηχητικό υλικό που προέρχεται από έρευνα και συνεργασία με δέκα αρχεία 78 στροφών και εικονογραφικό υλικό από 26 συλλογές. Και μια φωτογραφία – αποκάλυψη στο εξώφυλλο που αποδεικνύει ότι οι ταμπουράδες (ο πρόγονος του μπουζουκιού) ήταν σε χρήση ακόμη στις αρχές του 20ού αι. και στη Σάμο.
Ετσι κι αλλιώς τα άγνωστα στοιχεία που παρατίθενται υπερβαίνουν το σαμιώτικο ενδιαφέρον. Ανατρέπουν δεδομένα, παρουσιάζουν τη μουσική φυσιογνωμία του νησιού και αποδεικνύουν τελικά πως η Σάμος δεν είναι ένας παρίας της μουσικής ζωής στη νεοελληνική πραγματικότητα. Είχε εντονότατη ζωή πριν από 100 χρόνια. Σαράντα έξι ηχογραφήσεις σε δίσκους 78 στροφών συμπεριλαμβάνονται στην έκδοση, με τις 31 απ’ αυτές να προέρχονται από την Αμερική, 11 από την Αθήνα, δύο από την Κωνσταντινούπολη και άλλες τόσες από το Κάιρο.
Μια βουτιά στον χρόνο. Κι όλα αυτά χωρίς ένα σκρατς! Ακουσμα σημερινό, αποτέλεσμα της εξαιρετικής δουλειάς του Ν. Διονυσόπουλου (επιμελήθηκε την έκδοση) και της εξέλιξης της τεχνολογίας. Αυτή η έκδοση αποδεικνύει πως μόνο μέσα από συλλογικές δουλειές και προσεγγίσεις από διαφορετικές σκοπιές μπορεί να αναδειχθεί ένα θέμα, λέει ο ίδιος στην «Κ». Συνέβαλαν πολλοί: Ντίνος Κόγιας, Σωτήρης Χτούρης, Γιώργος Κοκκώνης, Χρίστος Λάνδρος, Βούλα Γαλανού και πόσοι ακόμη με τα αρχεία τους. Κι όμως δεν είναι μια αρχειακή βαρετή εργασία. Σημειώστε: Το πρώτο μπουζούκι που ηχογραφείται στην ελληνική δισκογραφία είναι ένας μανάβης στη Νέα Υόρκη; Ο Μανώλης Καραπιπέρης ήταν ένα μυθικό και μυστηριώδες πρόσωπο για τους ερευνητές. Είχε συμβάλει σ’ αυτό και ο ρεμπέτης Γ. Κατσαρός, που έλεγε ότι μαζί με τον Τζακ Γρηγορίου, τον Χαλκιά δηλαδή, ήταν το καλύτερο μπουζούκι ύφους και πως με το ζόρι τον πήγανε να γράψει δίσκο. Τώρα βρέθηκε φωτογραφία του και μάλιστα στα χέρια Ολλανδού συλλέκτη. Ο Καραπιπέρης λοιπόν φαίνεται πως ήταν ο πρώτος μάλλον που ηχογράφησε με μπουζούκι στην ιστορία της εμπορικής δισκογραφίας. Μετανάστης από τη Σάμο, έμενε στο Μανχάταν, μετρίου αναστήματος, καστανά μάτια και γκρίζα μαλλιά, όπως αποκαλύπτεται στην αίτηση πολιτογράφησης που έκανε το 1938 για να πάρει την αμερικανική υπηκοότητα.
Ωραία και η ιστορία του Γιάνναρου. Νομίζαμε ότι ήταν ρεμπέτικο, αλλά αποδεικνύεται ότι πρόκειται για αυτοβιογραφικό τραγούδι του Χαρίλαου Περρή γι’ αυτά που του συνέβησαν στο χωριό Κοκάρι της Σάμου. Τραγούδι που βασίζεται πάνω στο «Νυφιάτικο», με την ίδια οργανική εισαγωγή, είναι συγκινητικό όπως οι 12 εκδοχές της περίφημης «Σαμιώτισσας», που καθρεφτίζουν τα διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια της εποχής.
Η κυρία Κούλα είναι ένα ακόμη πρόσωπο. Η πρώτη δισκογραφική εταιρεία ελληνικών συμφερόντων ήταν δική της με διαφημίσεις της εποχής. Κι όπως δείχνουν τις πρώτες ηχογραφήσεις της τις έκανε σε ένα πλυσταριό στο πίσω μέρος του μαγαζιού της, πριν της πάρει τα σκήπτρα η «Panhellenion Record».
Μέσα από τα τραγούδια και τα καινούργια στοιχεία καταγράφεται και η πολιτική κατάσταση των αρχών του 20ού αι. και ο ρόλος που έπαιξε ο Διχασμός. Απόδειξη το «Καράβι», ένα τραγούδι – απάντηση των βασιλικών στους βενιζελικούς. Ωραίες ιστορίες όμως και για τα τραγούδια των Γιαγάδων ή Γιαγιάδων. Επικηρύχθηκαν και διώχθηκαν σαν ληστές, παρότι ήταν κοινωνικοί επαναστάτες και αγαπήθηκαν εντός και εκτός Σάμου. Οσο για τα Γιαγάδικα συζητήθηκαν μέχρι το Κοινοβούλιο το 1925.