Δεν υπάρχουν στεγανά
Είναι η μόνη τέχνη που δεν χρειάζεται κεφάλαια, επιδοτήσεις ή πολυπρόσωπες ομάδες συντελεστών. H λογοτεχνία, και κυρίως η ελληνική, τα τελευταία χρόνια αντιστέκεται στην κρίση, «χτυπάει» μεγάλα νούμερα πωλήσεων, μονοπωλεί τις λίστες των μπεστ σέλερ, βάζει το κοινό στα βιβλιοπωλεία. Και, ευελπιστούν οι εκδότες, θα σταθεί όρθια τον δύσκολο χειμώνα που έρχεται. Γιατί τα τελευταία χρόνια η λογοτεχνία είναι μόδα. Και μπορεί να μη δημιουργεί σταθερούς βιβλιόφιλους, δημιουργεί, όμως, καταναλωτές μπεστ σέλερ.
Στην αγορά του βιβλίου άλλαξαν πολλά. Οι μεγάλες αλυσίδες βιβλιοπωλείων έβαλαν δίπλα στα βιβλία γκάτζετ, παιχνίδια επιτραπέζια, αξεσουάρ, είδη δώρων και, φυσικά, καφέ. Το ευρύ κοινό «ξεφοβήθηκε» το αυστηρό τοπίο με τα ψηλά, ασφυκτικά γεμάτα ράφια στα σκονισμένα παραδοσιακά βιβλιοπωλεία. Τα νέα βιβλιοπωλεία έγιναν μέρος της αγοράς και διεκδίκησαν την παρουσία τους σε mall, σε πολυκαταστήματα, σε multiplex πλοία και σε σταθμούς εξυπηρέτησης στις εθνικές οδούς.
Η θεματολογία
Τα βιβλία δεν άργησαν να γίνουν απαραίτητο συνοδευτικό των διακοπών, του ταξιδιού, της διαδρομής, της ανάπαυλας. Οσο για τη θεματολογία τους, προσαρμόστηκε στις προτιμήσεις των νέων καταναλωτών του «προϊόντος», έτσι όπως αυτές διαμορφώθηκαν τα τελευταία χρόνια: ιστορίες αγάπης, οικογενειακές ιστορίες με προδοσίες και ανεκπλήρωτους έρωτες και φόντο την πρόσφατη ιστορία, ιστορίες αποκρυφισμού και μυστηρίου.
Η λεγόμενη ελαφρά λογοτεχνία είναι αλήθεια ότι κερδίζει τη μερίδα του λέοντος στις πωλήσεις και στους πάγκους των βιβλιοπωλείων. Ονόματα όπως η Λένα Μαντά, η Χρυσηίδα Δημουλίδου, η Μαρία Τζιρίτα, ο Γιώργος Πολυράκης, η Μάρω Βαμβουνάκη, η Εύα Ομηρόλη, η Καίτη Οικονόμου κ.ά. μονοπωλούν σχεδόν τις λίστες των μπεστ σέλερ, ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες, οπότε αυξάνονται κατά χιλιάδες οι αναγνώστες του ενός βιβλίου τον χρόνο.
Οι συγγραφείς
Ευπώλητοι όμως, με διόλου ευκαταφρόνητα νούμερα, είναι και οι «παραδοσιακοί» συγγραφείς, αφού κι εκείνοι εδώ και χρόνια έπαψαν να είναι οι κοσμοκαλόγεροι που μονάζουν πάνω από τη γραφομηχανή τους γράφοντας. Οι Ελληνες συγγραφείς έγιναν κοσμοπολίτες, κυνηγούν τις συνεντεύξεις και τη δημοσιότητα, αρθρογραφούν στον ημερήσιο Τύπο, είναι οι σύγχρονοι οργανικοί διανοούμενοι. Τα βιβλία τους γίνονται τηλεοπτικές σειρές, έρχονται σ’ επαφή με το ευρύ τηλεοπτικό κοινό και κάνουν μια δεύτερη καριέρα. Και όσο πιο δημοφιλές και δημόσιο πρόσωπο είναι ένας συγγραφέας, τόσο καλύτερη είναι η τύχη του βιβλίου του.
Τα στεγανά στη λογοτεχνία έπαψαν να υπάρχουν. Οι ελαφροί και οι «σοβαροί» συγγραφείς στεγάζονται στους ίδιους εκδότες. Και στους πάγκους των βιβλιοπωλείων συνυπάρχουν και τα βιβλία που απασχολούν την επίσημη κριτική και εκείνα για τα οποία οι κριτικοί αδιαφορούν. Στεγανά όμως έπαψαν να υπάρχουν και στα βιβλιοπωλεία. Κι αν μέχρι πριν από λίγο καιρό οι βιβλιόφιλοι και οι φανατικοί αναγνώστες είχαν τα βιβλιοπωλεία τους και τα στέκια τους, τώρα όλα τα βιβλία, και τα ελαφρά και τα «σοβαρά», πουλιούνται παντού. Και στα αμιγή βιβλιοπωλεία και στις αλυσίδες με τα γκάτζετ, και στα πλοία, και στις εθνικές οδούς, και στις υπαίθριες εκθέσεις βιβλίων.
Αυξήθηκε το αναγνωστικό κοινό στην Ελλάδα; Κάθε άλλο. Αυξήθηκε το κοινό που απέκτησε μία ακόμη καταναλωτική συνήθεια. Και ίσως το βιβλίο, τελικά, μέσα από αυτή την πολύπλοκη διαδρομή, να αποκτήσει και κάποιους νέους φίλους.
Τα «όπλα» του χειμώνα
Οι «φίρμες» της λογοτεχνίας θα διεκδικήσουν αυτό το φθινόπωρο μια θέση στις λίστες των μπεστ σέλερ, με ανταγωνιστές νεότερους συγγραφείς αλλά και κλασικές επανεκδόσεις. Και γίνεται εύκολα φανερό -με ελάχιστες εξαιρέσεις- ότι λίγοι εκδοτικοί οίκοι συγκεντρώνουν τους περισσότερους Ελληνες συγγραφείς. Και προφανώς αυτοί θα διεκδικήσουν και τους συγγραφείς από τα Ελληνικά Γράμματα, οι οποίοι έμειναν χωρίς εκδοτική στέγη.
Ο Θανάσης Βαλτινός θα δημοσιεύσει τη νουβέλα με τίτλο «O τελευταίος Βαρλάμης», που διάβασε κατά την επίσημη είσοδό του στην Ακαδημία Αθηνών (Εστία). H Ιωάννα Καρυστιάνη με «Τα σακιά» θα επιχειρήσει να ζυγίσει τα ψυχικά φορτία των λαϊκών ανθρώπων (Καστανιώτης). H Ευγενία Φακίνου με τον «Οδυσσέα και μπλουζ» καταπιάνεται με τον έρωτα, τον θάνατο, τη μοναξιά και τον φόβο για τους διαφορετικούς (Καστανιώτης). O Πέτρος Μάρκαρης θα εκδώσει τον Οκτώβριο τα «Ληξιπρόθεσμα δάνεια» (Γαβριηλίδης). H Μάρω Δούκα με το νέο μυθιστόρημα «Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ» επιστρέφει στην Κρήτη του 1945 και καταπιάνεται με την Ιστορία, το γεγονός και τις επιπτώσεις του στις ζωές των ανθρώπων και στην καθημερινότητα των τόπων (Πατάκης). O Μένης Κουμανταρέας αφηγείται στιγμές από τη συγγραφική του κουζίνα και θυμάται ομότεχνούς του (Καστανιώτης). H Αμάντα Μιχαλοπούλου επανέρχεται μ’ ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα με φόντο το σύγχρονο Βερολίνο (Καστανιώτης). O Μισέλ Φάις γράφει ένα δίπτυχο μυθιστόρημα, με τίτλο «Πορφυρά γέλια», και μέσα από κωμικές καταστάσεις ανασύρει στιγμές και πρόσωπα που σημάδεψαν την πρόσφατη ελληνική ιστορία (Πατάκης).
Κι αν αυτά είναι τα μεγάλα ονόματα, υπάρχουν και οι minor συγγραφείς -σε ό,τι αφορά το επίπεδο των πωλήσεων κι όχι της συγγραφικής τους αξίας- που έχουν όμως το δικό τους κοινό και παρακολουθούν με ευαισθησία τις εξελίξεις της κοινωνίας. Νέα βιβλία θα κυκλοφορήσουν οι Γιάννης Μακριδάκης και Νίκη Μαραγκού (Εστία), ο Χρήστος Χρυσόπουλος (Καστανιώτης), οι Δημήτρης Στεφανάκης, Θόδωρος Γρηγοριάδης, Θανάσης Χειμωνάς, Ισίδωρος Ζουργός (Πατάκης), οι Κλαίτη Σωτηριάδου, Ζέτα Κουντούρη και ο νεοεμφανιζόμενος αλλά ήδη ευπώλητος Ευάγγελος Μαυρουδής (Κέδρος), ο Τάσος Καλούτσας και η Λένα Κιτσοπούλου με συλλογές διηγημάτων (Μεταίχμιο), ο Αχιλλέας Κυριακίδης με μια νουβέλα αστυνομικού περιεχομένου και απόχρωσης (Πόλις).
Από τις εκδόσεις Ψυχογιός, που πιστώνονται με τα περισσότερα μπεστ σέλερ και τα μεγαλύτερα νούμερα πωλήσεων τα τελευταία χρόνια, στη «μάχη» του χειμώνα θα πέσουν η Πασχαλία Τραυλού («H γυναίκα του φάρου»), η Ελένη Τσαμαδού («O επισκέπτης του ονείρου»), ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου («Οι μάνες της άδειας αγκαλιάς») και κάποιοι νεότεροι που θα επιδιώξουν την έκπληξη.
Συχνά μέρος της μόδας γίνονται και οι ξένοι συγγραφείς, που είναι πάντα ρίσκο για τους εκδότες, αφού τίποτα δεν εγγυάται την επιτυχία ακόμα και μεγάλων ονομάτων, ακόμα κι όσων έχουν τιμηθεί με Νομπέλ. Τα αναγνωστικά κριτήρια, στην ξένη λογοτεχνία, διαμορφώνονται από πολλούς και ποικίλους παράγοντες, όπως η διαδικτυακή επικοινωνία των νέων αναγνωστών. Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια έχουμε να διαλέξουμε από πολλά και καλά βιβλία ξένης λογοτεχνίας. Μια πρώτη γεύση από τα πολλά βιβλία ξένης πεζογραφίας που θα κυκλοφορήσουν είναι: το νέο βιβλίο του Τζόναθαν Κόου «O φοβερός εσωτερικός κόσμος του Μάξουελ Σιμ» (Πόλις), το τελευταίο βιβλίο του Ζοζέ Σαραμάγκου, του Αμος Οζ, του Μανουέλ Μονταλμπάν, του Τζον Λε Καρέ και της Ντόρις Λέσινγκ (Καστανιώτης), χαμένα κείμενα του Τόμας Μπέρνχαρτ (Εστία, τα νέα βιβλία του Αλέν ντε Μποτόν, του Ζουλφί Λιβανελί και του Κάρλος Μαρία Ντομίνγκες (Πατάκης) κ.ά.