Ενα λευκό Trabant χωρίς ρόδες και φανάρια πεταμένο στην κυριολεξία στον κάλαθο των αχρήστων. Μια φωτογραφία του Πέτερ Κνέφελ, τραβηγμένη στις 11 Ιουλίου του 1990 στο Ανατολικό Βερολίνο, είναι ένα από τα ντοκουμέντα που παρουσιάζονται στο Ιστορικό Μουσείο της γερμανικής πρωτεύουσας στο πλαίσιο της έκθεσης «1990 – Ο δρόμος προς την ένωση».
Το αυτοκίνητο – σύμβολο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας στα σκουπίδια της Ιστορίας; Τόσο απλά δεν είναι τα πράγματα. Φέτος στις 3 Οκτωβρίου συμπληρώθηκαν 20 χρόνια από την επανένωση των δύο Γερμανιών ύστερα από μια σειρά καταιγιστικών γεγονότων, των οποίων την εξέλιξη κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει.
Εντεκα μόλις μήνες μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας θα διαλυόταν και θα προσχωρούσε στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας με τη συγκατάθεση των νικητριών δυνάμεων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: των ΗΠΑ, της Σοβιετικής Ενωσης, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας. Μια καθόλου αυτονόητη εξέλιξη αν αναλογιστεί κανείς τον σκεπτικισμό και τον φόβο τους για τη δημιουργία και πάλι μιας ισχυρής Γερμανίας με αρωγό της το ακαταμάχητο γερμανικό μάρκο. Το ισχυρό αυτό νόμισμα φοβόταν κυρίως η γειτονική Γαλλία και όπως αποκάλυψε το περιοδικό Der Spiegel (Nr.38/27.9.10) λίγες ημέρες πριν από τη μεγάλη επέτειο της γερμανικής επανένωσης, ο Γάλλος τότε πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν έδωσε τη συγκατάθεσή του στον τότε καγκελάριο Χέλμουτ Κολ, με αντάλλαγμα η Γερμανία να δεχθεί την επίσπευση της νομισματικής ένωσης. Για πολλούς τότε η νομισματική ένωση έμοιαζε άπιαστο όνειρο με τις διαφορές που χώριζαν τις δύο χώρες. Οπως γράφει το γερμανικό περιοδικό, ο Μιτεράν προειδοποιούσε την κυβέρνηση τότε στη Βόννη πως αν προχωρούσε σε επανένωση, η Γερμανία θα βρισκόταν τόσο απομονωμένη όσο το 1913 όταν η γερμανική αυτοκρατορία είχε να αντιμετωπίσει τη βρετανογαλλορωσική συμμαχία.
Υστερα από μαραθωνίους διπλωματικών διαβουλεύσεων -και χωρίς τότε η κοινή γνώμη να έχει πάρει μυρωδιά από όλα αυτά- Μιτεράν και Κολ μετέτρεψαν το διπλωματικό πόκερ σε μεγάλη νίκη. Οπως σημειώνει το Spiegel o Μιτεράν βοήθησε τον Κολ να μείνει στην Ιστορία ως ο καγκελάριος της γερμανικής επανένωσης και ο Κολ χάρισε στον Μιτεράν το μεγαλύτερό του πολιτικό θρίαμβο, να πάρει από τα χέρια των Γερμανών το μάρκο, το ισχυρότερο νόμισμα της Ευρώπης και στη θέση του να βάλει το ευρώ. «Πιθανότατα η Ευρωπαϊκή Νομισματική Ενωση δεν θα είχε γίνει χωρίς τη γερμανική επανένωση», εκτιμά και ο πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας Καρλ Οτο Πελ. Επισήμως,, πάντως, η γερμανική κυβέρνηση δεν αποδέχεται αυτή την εκδοχή, αλλά και μέλη τής τότε κυβέρνησης, όπως ο υπουργός Οικονομικών Τέο Βάιγκελ αρκείται να παραδεχθεί «πως η νομισματική ένωση συνέβαλε στο να διαλυθεί ένα κλίμα δυσπιστίας απέναντι στους συμμάχους».
Αίτημα της εποχής
Αντάλλαξε δηλαδή ο Κολ το μάρκο με την επανένωση των δύο Γερμανιών; Οι ιστορικοί του μέλλοντος θα κρίνουν πόση αλήθεια υπάρχει στις έρευνες του έγκυρου γερμανικού περιοδικού. Η επανένωση όμως ήταν ένα καίριο αίτημα της εποχής εκείνης. Μέσα από τις δεκάδες φωτογραφίες, τηλεοπτικά ρεπορτάζ, έγγραφα και εφημερίδες που παρουσιάζονται στο Ιστορικό Μουσείο του Βερολίνου, διαφαίνεται η ανάγκη της πλειονότητας των Ανατολικογερμανών για αλλαγές. Το αίτημα δεν ήταν μόνο μπανάνες και καταναλωτικά αγαθά, αλλά και ελευθερία έκφρασης και ελευθεροτυπίας. Το σύνθημα στις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας «Εμείς είμαστε ο λαός» μετατράπηκε στο «Εμείς είμαστε ένας λαός».
Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, εκπρόσωποι των αντιπολιτευόμενων ομάδων συναντιούνταν με εκπροσώπους του παλιού καθεστώτος που ήθελαν μεταρρυθμίσεις και συζητούσαν. Ενα από τα πρώτα αιτήματα ήταν η κατάργηση του υπουργείου για την Κρατική Ασφάλεια, η προετοιμασία ελεύθερων εκλογών και ενός Συντάγματος. Το αίτημα για επανένωση δυνάμωνε, αλλά υπήρχαν και οι αντίθετες φωνές που έκαναν λόγο για ξεπούλημα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας στην Ομοσπονδιακή Γερμανία. Στις 28 Νοεμβρίου του 1989 ο καγκελάριος Κολ πέρασε δυναμικά στην αντεπίθεση με ένα «σχέδιο 10 σημείων», τα οποία θα βοηθούσαν στο να ξεπεραστούν οι δυσκολίες. Ενα από αυτά ήταν η οικονομική και νομισματική ένωση ήδη από την 1η Ιουλίου του 1990.
Αποσύνθεση
Η αποσύνθεση της χώρας είχε αρχίσει πάντως για τα καλά και ήδη το 1989 περίπου 344.000 άνθρωποι είχαν διαφύγει στο εξωτερικό. Η βιομηχανική παραγωγή είχε σχεδόν παραλύσει και η χρεοκοπία της χώρας ήταν θέμα μηνών. Στις 15 Ιανουαρίου διαδηλωτές κατέλαβαν το υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας. Τα περισσότερα μέλη του Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος αποχώρησαν και στη θέση του ιδρύθηκε το Κόμμα του Δημοκρατικού Σοσιαλισμού. Στις 18 Μαρτίου του 1990 διεξάγονται οι πρώτες ελεύθερες εκλογές στις οποίες συμμετέχουν 24 κόμματα και πολιτικοί συνδυασμοί. Πρώτη δύναμη με 48% αναδεικνύεται η «Συμμαχία για τη Γερμανία», η οποία πρεσβεύει μια οικονομική αγορά με κοινωνικό πρόσωπο. Ακολουθούν οι Σοσιαλδημοκράτες με 21,9%, ενώ και το Κόμμα του Δημοκρατικού Σοσιαλισμού καταφέρνει να συγκεντρώσει 16,4%. Παράλληλα οι διεθνείς διπλωματικές διαβουλεύσεις είναι πυρετώδεις σε σημείο που ο καγκελάριος Κολ να φοβάται ακόμα και για τη ζωή του υπουργού του των Εξωτερικών Χανς Ντίντριχ Γκένσερ, ο οποίος αντιμετωπίζει προβλήματα με την καρδιά του. Ο φόρτος εργασίας αλλά και οι συγκινήσεις είναι μεγάλες. Στις 12 Σεπτεμβρίου πάντως του 1990 υπεγράφη στη Μόσχα η συμφωνία με την οποία η Γερμανία επανακτούσε τα κυριαρχικά της δικαιώματα και ο δρόμος για την επανένωση ήταν και τυπικά ελεύθερος.
Προηγουμένως, πάντως, σε μια δραματική ολονύχτια συνεδρίαση της Βουλής στην Ανατολική Γερμανία, τη νύχτα της 22ας προς 23η Αυγούστου, 294 βουλευτές ψήφισαν υπέρ της προσχώρησης της χώρας στη Δυτική Γερμανία την 3η Οκτωβρίου του 1990. Δύο μήνες αργότερα, στις 2 Δεκεμβρίου, θα διεξάγονταν οι πρώτες ελεύθερες παγγερμανικές εκλογές από το 1932, με πρώτη δύναμη τη Χριστιανική Ενωση να συγκεντρώνει 43,8% των ψήφων.
Δεν βρήκαν τον παράδεισο στη Δύση
Είκοσι χρόνια, λοιπόν, συμπληρώνονται φέτος από τη γερμανική επανένωση. Ενας λαός, δύο διαφορετικές κοσμοθεωρίες για κάποια χρόνια. Οι Ανατολικογερμανοί δεν είναι πάντως καθόλου σίγουρο πως βρήκαν τον παράδεισο στη Δύση. Σύμφωνα με έρευνες που έκανε ο καθηγητής Κλινικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Λειψίας Ελμαρ Μπρέλερ και οι οποίες συγκεντρώνονται στο βιβλίο του με τον τίτλο «20 χρόνια γερμανική επανένωση – πτυχές μιας διαιρεμένης πραγματικότητας» μόνο το 48,6% πιστεύει πως η πτώση του Τείχους έφερε τις πολυπόθητες αλλαγές. Αντίθετα, οι Ανατολικογερμανοί όλα αυτά τα χρόνια είχαν την ευκαρία να μάθουν από πρώτο χέρι τι σημαίνει ανεργία, χαμηλότεροι μισθοί, εσωτερική μετανάστευση.