Το τάιμινγκ δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερο. Ενα έργο για παιδιά, που ανακαλύπτουν εκ νέου οι μεγάλοι με το άλλοθι των συνοδών, ανεβαίνει 100 χρόνια μετά την πρώτη του γραφή, σε μια Ελλάδα που φοβάται τα ονόματα και μπορεί κάτι να μάθει σήμερα από το «Παραμύθι χωρίς όνομα» της Πηνελόπης Δέλτα, σε σύγχρονη διασκευή στην Παιδική Σκηνή του Εθνικού με σεβασμό στο πνεύμα της Δέλτα.
Οι συνειρμοί αναπόφευκτα πολλοί. Η χώρα Μοιρολατρία, ο βασιλιάς Αστόχαστος, η αυλή από Πανούργους. Μια πολιτική αλληγορία για το πιο απαιτητικό και δύσκολο κοινό, τα παιδιά. Τα κοστούμια, η μουσική και το σκηνικό έχουν παραπομπές στο σήμερα. Σκηνικά φτιαγμένα από σκουπίδια, ηλεκτρονική, μινιμαλιστική μουσική, ρόλεϊ, δέντρα που κινούνται, γραβάτες…
Η ανάγνωση του έργου, η έρευνα, οι πρόβες, έχουν ξεκινήσει από την 1η Αυγούστου. Μια παιδική παράσταση μπορεί να απαιτεί και μεγαλύτερη ένταση απ’ ό, τι ένα έργο για ενηλίκους.
Αναρωτιέται κανείς γιατί η επιλογή του συγκεκριμένου έργου τώρα. Γιατί έναν αιώνα μετά. Τι έμεινε απέξω και τι προστέθηκε σε ένα έργο που γράφτηκε μέσα σε 10 μέρες, ένα κλασικό, παιδικό ανάγνωσμα της ελληνικής λογοτεχνίας. Ο Τάκης Τζαμαργιάς, σκηνοθέτης της παράστασης και υπεύθυνος για τη διασκευή του έργου μαζί με τον Βαγγέλη Ραπτόπουλο, δεν μπορεί να κρύψει την αγωνία του. Είναι και τα σχολεία που θα πάνε να δουν την παράσταση, όπως εξηγεί. Τεράστια ευθύνη. Πριν από την παράσταση, η αγωνία της πρόβας, «τώρα συμπυκνώνονται όλα, τώρα συγκολλώνται καλύτερα», όπως λέει. Ηθοποιοί, στοιχεία, λέξεις, κοστούμια, φώτα, παίρνουν τη θέση τους στον χώρο, αποκτούν άλλη δυναμική.
Δεν είναι μόνον οι θεατές, είναι και τα σχολεία. «Η παράσταση είναι ένα στοίχημα, όχι πια καλλιτεχνικά αλλά και για όσα έχω πει σαν εκπαιδευτικός», λέει ο Τάκης Τζαμαργιάς, καθώς εκτός από σκηνοθέτης, έχει ειδικευθεί στο «θέατρο στην εκπαίδευση». «Είναι ένα έργο πολύ σπουδαίο. Και νομίζεις ότι είμαστε ακριβώς στα ίδια, έναν αιώνα αργότερα. Η Πηνελόπη Δέλτα είχε συνείδηση της πολιτικής εξαθλίωσης της εποχής», συνεχίζει.
«Το έργο δίνει τροφή και υλικό για να συζητηθεί και στο σχολείο», λέει ο σκηνοθέτης. «Σήμερα, το «Παραμύθι χωρίς όνομα» έχει ένα διδακτισμό. Και η αγωνία μου είναι ακριβώς αυτή: να απαλλαγεί η παράσταση από τον διδακτισμό». Με αυτήν ακριβώς τη λογική το έργο είναι και δεν είναι παραμύθι· είναι μια ιστορία, πικρή, γλυκιά, περασμένη, σημερινή, αυριανή, χαριτωμένη, συγκινητική, επίκαιρη. Βλέπεις τις αντιστοιχίες με την εποχή. «Το βασιλόπουλο αντιπροσωπεύει όλους μας. Σήμερα φοβάσαι ακόμη και να τις πεις αυτές τις λέξεις, για παράδειγμα, λαός. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τον Γάλλο ή τον Γερμανό. Κινδυνεύουμε να χαρακτηριστούμε εθνικιστές αν μιλήσουμε με τον ίδιο τρόπο για την πατρίδα».
Για την ιστορία, το έργο είχε ανέβει το 1959 στο «Νέο Θέατρο» του Βασίλη Διαμαντόπουλου, σε ελεύθερη διασκευή του Ιάκωβου Καμπανέλλη, με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. «Εμείς κρατάμε το πνεύμα της Πηνελόπης Δέλτα: μια μπρεχτική αλληγορία, μια πολιτική παραλλαγή με μικρές και συμπυκνωμένες εικόνες», λέει ο Τάκης Τζαμαργιάς. «Αυτή είναι η μόνη μου αγωνία. Να υπάρχει συγκίνηση καλλιτεχνική».
Η παράσταση
Ο σκηνοθέτης της παράστασης της Παιδικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου μπορεί να βασιστεί σε ένα «εξαιρετικό», όπως το χαρακτηρίζει, επιτελείο. «Είναι η πρώτη φορά που κάνω παιδικό θέατρο. Εχω κάνει μόνο σε θεωρητικό επίπεδο. Είναι ένα αρκετά σοβαρό έργο για παιδιά. Το πρόβλημα το αντιμετωπίζει και η Ξένια Καλογεροπούλου. Το παιδί της πρώτης και της έκτης δημοτικού δεν είναι το ίδιο. Το Εθνικό Θέατρο θα ήθελε η παράσταση να απευθύνεται παντού ηλικιακά. Παραμένει πάντα το ζήτημα της κατηγοριοποίησης. Μην ξεχνάμε ότι υπάρχει μια σκοτεινιά στο έργο. Η σκηνή είναι γεμάτη από σκουπίδια, υπάρχει κι ένα οικολογικό μήνυμα. Εκεί που η παράσταση είναι φορτισμένη με διδακτισμό, προσθέσαμε κούκλες για να αποφορτιστεί».
Πρωταγωνιστές ο Βασιλιάς Συνετός, ο Αστόχαστος, η Ρηνούλα, ο Κατρακύλας, η Ξινή, το Κλεφτρόνι, ο Κουτσός, ο Σιδεράς, η Ζήλεια, η Κυρά Φρόνηση, η Γνώση, ο Αρχικαγκελάριος Πανούργος, ο Δικαστής Λαγόκαρδος, ο Φτωχούλης του Θεού… «Σκεφθείτε ότι είναι 13 άτομα στην Παιδική Σκηνή του Εθνικού. Οι ηθοποιοί ερμηνεύουν 41 ρόλους, είναι στο όριο. Μεγάλο στοίχημα. Εχουμε δουλέψει πολύ. Δεν το περίμενα, για να είμαι ειλικρινής. Εχω κάνει και Χειμωνά, δεν το περίμενα να δυσκολευτώ τόσο στην Πηνελόπη Δέλτα. Υπάρχει ροή, βγαίνει η ιστορία, αυτό το έχουμε πετύχει. Υπάρχει πάντα και η ουσία της επικοινωνίας, να είναι θέαμα στα μάτια για τα παιδιά…».
Εδωσα το έργο σε ένα κοριτσάκι της πέμπτης δημοτικού να το διαβάσει. Την ρώτησα αν της άρεσε. Μου είπε: «Μου άρεσε. Οχι γιατί το βασιλόπουλο φτιάχνει τον κόσμο. Αλλά γιατί είναι ένας νέος που παλεύει». Το δικό μας στοίχημα είναι το παιδί να ταυτιστεί με το Βασιλόπουλο. Το μήνυμα είναι ότι αν ονειρευτούμε κάτι, μπορεί και να το πετύχουμε.»
Το «Παραμύθι χωρίς όνομα» της Πηνελόπης Δέλτα ανεβαίνει στις 12 Οκτωβρίου στο θέατρο Rex, στην Παιδική Σκηνή «Κατίνα Παξινού» του Εθνικού Θεάτρου. Διασκευή: Βαγγέλης Ραπτόπουλος – Τάκης Τζαμαργιάς. Σκηνοθεσία: Τάκης Τζαμαργιάς. Μουσική: Δημήτρης Μαραμής.