Ο Μάικλ Κρεγκ-Μάρτιν είναι γνωστός για δύο λόγους. Για τη «Βελανιδιά» του («An Oak Tree», 1973), που δεν ήταν βελανιδιά, αλλά ένα γυάλινο ποτήρι με νερό πάνω σε ένα ράφι και ένα σημείωμα που ισχυριζόταν ότι τα δύο προηγούμενα είναι μια βελανιδιά. Και για την επιρροή του στους Νέους Βρετανούς Καλλιτέχνες (Young British Artists, YBA), οι οποίοι υπήρξαν μαθητές του στα τέλη της δεκαετίας του ’80, στο κολέγιο Goldsmiths. Η «Βελανιδιά» θεωρείται έργο-σταθμός στην ιστορία της εννοιολογικής τέχνης, ενώ σε συνεντεύξεις τους, οι Young British Artists (Ντέιμιαν Χιρστ, Σάρα Λούκας και Γκάρι Χιουμ μεταξύ άλλων) τον αναφέρουν συχνά, πλέκοντας πάντα το εγκώμιο για τον «νονό της Britart». Ο Χιρστ είχε πει πρόσφατα στη βρετανική Telegraph: «Η γενναιοδωρία είναι κάτι σπάνιο στον κόσμο της τέχνης. Ο Μάικλ είναι πολύ γεναιόδωρος. Δεν θα ήμουν εδώ που βρίσκομαι αν δεν ήταν αυτός». Στην πορεία, και άλλοι στάθηκαν γενναιόδωροι στον Χιρστ, αλλά, τουλάχιστον πνευματικά, ο Κρεγκ-Μάρτιν ήταν από τους πρώτους.
Ο Ιρλανδός καλλιτέχνης, που πέρασε πολύ χρόνο από την παιδική και φοιτητική του ζωή στις Ηνωμένες Πολιτείες, σπουδάζοντας και κάποια στιγμή στο Yale, κοντεύει τα 70. Με αφορμή την έκθεσή του στην γκαλερί Gagosian στην Αθήνα (Μέρλιν 3, Κολωνάκι, έως 17/12), ο Κρεγκ-Μάρτιν μας παραδίδει ένα μάθημα για την επιστροφή στη ζωγραφική, για τη γλώσσα της αναπαράστασης και για την περιορισμένη σημασία που έχει το ταλέντο σε σχέση με μια εσωτερική κινητήρια δύναμη.
Στην γκαλερί παρουσιάζονται πίνακες με έντονο χρώμα, με σχέδια από οικεία αντικείμενα που επαναλαμβάνονται συχνά στα έργα του Κρεγκ-Μάρτιν και που συζούν σχεδόν πάντα με μεγάλα γράμματα της αλφαβήτου. «Για να είμαι ειλικρινής, πιστεύω ότι φτιάχνω ηλίθιες, απλές εικόνες, όπου τα πάντα αποκαλύπτονται, όπου δεν υπάρχει μυστήριο, πλην του μυστηρίου της σύνθεσης». Γράμματα και σχέδια αντικειμένων αιωρούνται σε διάφορα πεδία, παίζοντας ένα παιχνίδι «αντιγραφής και επικόλλησης», το οποίο ο καλλιτέχνης άρχισε εμπνευσμένος από το γνωστό copy-paste του πρώτου του υπολογιστή, στη δεκαετία του ’80: «Πολλές φορές νιώθω ότι ολόκληρη η καριέρα μου βρισκόταν σε μια παύση, περιμένοντας την εμφάνιση του υπολογιστή, ότι πραγματικά ήμουν εγώ ο λόγος που φτιάχτηκε!»
Το ντιζάιν
Οι τυπωμένες φωτογραφίες των έργων του Κρεγκ-Μάρτιν αδικούν πλήρως την πραγματική του, ζωντανή δουλειά. Οταν βλέπει κανείς τα έργα του τυπωμένα σε κάποιο μέσο, παραπέμπουν αμέσως στη γραφιστική. Οταν όμως τα βλέπει μέσα στον χώρο, αντιλαμβάνεται τη φυσική τους παρουσία σε σχέση με τη δική του θέση. «Αυτές είναι ευαισθησίες συνδεδεμένες με τη γλυπτική, κάτι που κανένα τύπωμα δεν μπορεί να μεταδώσει επιτυχώς. Και για να είμαι ειλικρινής, παρόλο που -ντρέπομαι που το λέω- θεωρούμαι ένα είδος ήρωα για τους ντιζάινερ, δεν με ενδιαφέρει καθόλου το ντιζάιν. Με ενδιαφέρει η γλυπτική. Τα έργα μου είναι γλυπτά, που τυχαίνει να είναι επίπεδα».
Σχέδιά του έχουν εμφανιστεί την τελευταία δεκαετία σε προσόψεις κτιρίων, γραμματόσημα, ακόμα και σακούλες σούπερ μάρκετ. «Εχουμε αφιερώσει σχεδόν το 100% του δημόσιου χώρου δύο διαστάσεων στη διαφήμιση. Εγώ προσπαθώ να πάρω πίσω ένα μέρος αυτού του χαμένου χώρου».
Στη δεκατία του ’70, άρχισε να ασχολείται με το σχέδιο, κάτι που ήταν «εννοιολογικά απαγορευτικό». «Σχεδίαζα τότε τα αντικείμενα που είχα χρησιμοποιήσει στο παρελθόν, όπως το ποτήρι με το νερό. Με ενδιέφερε η βασική γλώσσα της αναπαράστασης.
Η τέχνη μετατρέπει τα πάντα σε μία γλώσσα: τι και αν εξαντλήθηκε η σημασία του τρισδιάστατου ποτηριού όταν το χρησιμοποίησα στη «Βελανιδιά»; Ως εικόνα στα σχέδιά μου, είχε τη δυνατότητα να αποκτήσει άπειρες σημασίες, ανάλογα με την περίσταση».
Εκείνοι που άλλαξαν τον κόσμο της τέχνης, είχαν λίγο ταλέντο, αλλά εσωτερική δύναμη
Είναι αδύνατον να μη μιλήσουμε για χρήματα, καθώς βρισκόμαστε στο παράρτημα μιας από τις πιο σημαντικές γκαλερί του κόσμου. Ο Κρεγκ-Μάρτιν είχε αναφερθεί κάποτε στην έννοια των «αστείων χρημάτων» (funny money), που τόσο έχουν επηρεάσει τον κόσμο της τέχνης και που άλλοτε δεν υπήρχαν σε τέτοιο βαθμό στο Λονδίνο. «Τώρα, πάνε κι αυτά!»
«Πάντα ίσχυε ότι υπάρχει ένα πολύ μικρό ποσοστό ανθρώπων που μπορούν να συντηρήσουν την αγορά της τέχνης.
Η τέχνη επιμένει να υπάρχει, ασχέτως αν υπάρχει αγορά ή όχι και ασχέτως του είδους της αγοράς. Αλλά αυτό που επιτυγχάνουν τα χρήματα είναι η διευκόλυνση… Αν ο Χιρστ δεν είχε γνωρίσει τον Σάατσι και δεν του είχε δείξει ένα σχέδιο ενός καρχαρία μέσα σε μια προθήκη, και αν ο Σάατσι δεν είχε τη δυνατότητα να το χρηματοδοτήσει τη συγκεκριμένη στιγμή, τότε μάλλον δεν θα υπήρχε το συγκεκριμένο έργο».
Η γνώμη του για την μπλοκμπάστερ δημοπρασία του μαθητή του το 2008 στο Sotheby’s;
«Ο κόσμος είναι ο κόσμος τον οποίο βρίσκεις όταν πρωτοβγαίνεις έξω στον κόσμο. Συνήθως όταν είσαι 18. Γι’ αυτούς που θα βγουν τώρα, η δημοπρασία του Χιρστ δεν θα ανήκει στον κόσμο τους. Γι’ αυτούς δεν υπήρξε ποτέ και δεν θα υπάρξει. Τι θα κάνουν αυτοί είναι το ερώτημα. Και είναι ακόμα πολύ νωρίς για να το δούμε».
Γιατί, για τον Κρεγκ-Μάρτιν, δεν είναι όλα τόσο αυτονόητα όσον αφορά τις παραμέτρους της επιτυχίας στον κόσμο της τέχνης. «Οι περισσότεροι νομίζουν ότι σημασία στην τέχνη έχει το ταλέντο. Και φυσικά, το ταλέντο είναι υπέροχο, αλλά το ταλέντο είναι κάτι εύκολα αναγνωρίσιμο… Εκείνοι που έχουν αλλάξει πραγματικά τον κόσμο της τέχνης, είναι εκείνοι με λιγοστό ταλέντο, αλλά με μια εσωτερική κινητήρια δύναμη. Αν δεν είσαι καλός στα συμβατικά πράγματα, τότε μόνο μία λύση υπάρχει: να γίνεις ο καλύτερος σε κάτι που έχεις εφεύρει μόνος σου».